26
SZTUKA PRZEDROMAŃSKA I ROMAŃSKA → MROCZNA MROCZKO
SZTUKA PRZEDROMAŃSKA
Chrzest Polski 996 – 1038 najazd Brzetysława Czeskiego
ARCHITEKTURA
Sadzawki chrzcielne II poł X w
Ø w obrębie katedry w Poznaniu
Ø w pobliżu kolegiaty w Wiślicy
Rotundy i palatia X/XI w
Ø na Ostrowie Lednickim Xw
- rotunda na planie krzyża greckiego wpisanego w koło
- 2 kontygnacyjna, filary o rzucie ¼ koła
- klatka schodowa w kolistej wieży
- palatium: sala wsparta na 2 filarach
kaplica + palatium > silny związek wł. Państwowej i kościelnej; jedyne zbliżone budowle to sakralne zespoły Mar... i Anastasis w Jerozolimie
Ø w Gieczu przed 1025 lub 1038
- uproszczona forma, kaplica na planie koła
- niezrealizowane
Ø w Przemyślu ok. 981 lub po 1018 X/XIw
- apsyda nie na osi (warunki terenu)
Ø rotunda NMP na Wawelu koniec X w
- 4 apsydy o ukł. Krzyżowym
- też było obok palatium
Katedry
Trójnawowe bazyliki. 1 katedra poznańska i w Trzemiesznie – najstarsze bazyliki z emporą w Europie Środkowej.
Ø I katedra poznańska ok. 968
- I bp Polski i poznański Jordan
- relikty sadzawki chrzcielnej
- część wsch.: kwadrat, prezbiterium z apsydą, 2 wieże!!
- Przegroda chórowa
- W nawie głównej wyniesiony ponad posadzkę grobowiec prawdopodobnie Mieszka I > nawiązanie do ottońskich nekropoli wewnątrzkościelnych
- Masyw zach. nieco węższy (jak w Dolnej Lotaryngii), 2 wieżyczki schodowe prowadzące na emporę zach. na piętrze środkowej najwyższej wieży
Ø przebudowa po 1025 lub po 1038
- nowa wieża środkowa na rzucie kwadratu z emporą
- poszerzono wieżyczki schodowe, wysunięto przed boczne elewacje korpusu
- podwójny grobowiec
Ø I katedra gnieźnieńska ok. 1000 św. Wojciecha
- ....od ok. 970 kościół NMP
- 999 złożone zwłoki św. Wojciecha
- 3-nawowa bazylika, od wschodu 3 apsydy, środkowa poprzedzona 4-bocznym chórem
- okrągłe filary
- wzorzysta posadzka z barwnych glazurowych płytek ceramicznych (prawdopodobnie późniejsza)
- płyta z zaprawy gipsowej wylana na kamienne pokrywy grobu > najstarszy zabytek polskiej epigrafiki I poł. XI w – napis łaciński, kości trojga zmarłych (czy to dobry myślnik?)
Ø I katedra na Wawelu ok. 1015-30 św. Wacława
- tylko część wschodnia
- 3-nawowa bazylika z transeptem!!!
- Ulubiony motyw arch. ottońskiej > duża krypta pod kwadratowym prezbiterium zamkniętym apsyda > układ dwukondygnacyjny
- Krypta: sklepienie krzyżowe na gurtach wsparte na kolumnach i półkolumnach przyściennych
- Transept 3 przęsłowy, boczne miały od wsch. Apsydy > saski typ chóru, tu: 2 dwa dodatkowe przęsła z emporami > jak w k. Św. Michała w Hildesheim > piętrowe trybuny tzw. chór anielski (liturgia benedyktyńska)
- Za Kazimierza Odnowiciela bp Aron przywiózł relikwie św. Gereona z Kolonii
Kościoły klasztorne
Ø I kościół w Trzemiesznie koniec X (benedyktyni) NMP
- pierwsze miejsce pochówku św. Wojciecha
- bazylika 3 nawowa, bez transeptu
- krypta pod apsydą prezbiterium
- przy chórze prostokątne aneksy boczne – podstawa wież na przedłużeniu naw bocznych > motyw włoski (longobardzki), pierwsi mnisi przybyli do Trzemeszna z Werony
- empora zachodnia – również w I katedrze poznańskiej
Ø K. Na Ostrowie Lednickim
Ø K. W Płocku
Ø K. W Tumie pod Łęczycą
Ø Klasztor w Miedzyrzeczu nad Obrą przed 1009
- fundacja Bolesława Chrobrego
- na grobie 5 męczenników, znany z „Żywota 5 braci” Brunona z Kwerfurtu
Inne kościoły
Ø I kościół św. Salwatora w Krakowie II poł. X w.
- rzut krzyża greckiego z apsyda w ramieniu wschodnim
- geneza śródziemnomorska
Ø Kościół w Wiślicy koniec X w
- na miejscu sadzawki chrzcielnej
- tylko fundamenty
- plan prostokąta z apsydą od wsch. > częste założenia w budowlach o niewielkiej skali
RZEŹBA ARCHITEKTONICZNA
Występuje jedynie w I katedrze wawelskiej I poł. XI w
- głowica kolumny – w północnym ramieniu transeptu, taśmowa plecionka .......? w kształcie X
- fragmenty trzonu kolumny – w krypcie, plecionka sieciowa
- 4 prostokątne płyty z przegrody chórowej – plecionka sieciowa ze wstęgi dwupasmowej, elementy zoomorficzne
sztuka włosko – karolińska, kamieniarze włoscy
MALARSTWO KSIĄŻKOWE
Ø kazania praedicationes VIII/IX w Biblioteka kapitulna w Krakowie
- skryptorium w pn. Włoszech
- lekko podkolorowane dekoracje rysunkowe
- ornamenty plecionkowe i zoomorficzne
- 1 miniatura całostronnicowa: crux gemmatta – krzyż zdobiony kaboszonami, w 4 polach symbole ewangelistów
- stylizacja formalna pokrewna płaskorzeźbionym plecionkom z I kat. Wawelskiej
Ø psałterz Egberta przed 983
- miniatura ottońska
- dla Egberta – bp Trewiru, do Polski przywiozła Rycheza – żona Mieszka II
- cykl całostronnicowych miniatur: święci biskupowie i 2 sceny dedykacyjne: mnich Puodprecht – skryba kodeksu wręcza go Egbertowi, Egbert wręcza księgę św. Piotrowi
- monumentalne figury ludzkie na purpurowym tle – kodeks puprpurowy
- fantastyczne zwierzęta
+ KALENDARZ KRAKOWSKI – dopisany ok. 1068
+ CODEX GERTUDIANUS – przed 1087
- zbiór modlitw księżniczki + cykl miniatur wykonanych przez malarzy ruskich
- Gertruda – córka Rychezy i Mieszka II
- Gertruda z synem przed św. Piotrem – aluzja do posłowania Jaropełka (syna G.) do papieża Grzegorza VIII w 107..?
Ø ordo romanus – mszał rzymski Mieszka II po 1025 przed 1033 (zgon Matyl? Dy?)
- zaginął w XIX wieku
- całostronnicowa miniatura z łacińską dedykacją: „Tę księgę daje królowi Mieszkowi Matylda zrodzona ze sławnego księcia Szwabów Hermana”
- Mieszko w diademie i z berłem, Matylda podaje księgę osłoniętą krajem płaszcza – dla okazania czci
- Miniatura kręgu sztuki ottońskiej – popularne sceny dedykacyjne w sztuce ottońskiej
RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE
Ø 3 szczerozłote płyty ołtarzowe z Gniezna
- osłaniały sarkofag św. Wojciecha i zdobiły boczne ściany ołtarza (fundacja cesarza Ottona III) 1000r
- znana tylko ze źródeł pisanych – złupione przez Brzetysława
Ø szczerozłoty krucyfiks
- fundacji Mieszka I lub Bolesława Chrobrego
- plastyczna figura Chrystusa ukrzyżowanego
- miał ważyć 3 x Mieszko I
- złupiony przez Brzetysława
- wieńczył ołtarz nad grobem św. Wojciecha w Gnieźnie
Ø wotum ze srebra w formie ramienia z dłonią
- dla św. Ulryka za uratowanie Mieszka I zranionego zatruta strzałą
- źródła pisane (żywot św. Ulryka)
Ø czara włocławska X w
- dzieje Gedenona wg ST (8 scen): obawa przed pozostawieniem wolnej przestrzeni – horror vacui; wpływy perskie, greckie, żydowskie
- srebrna, złocona, służyła jako kielich mszalny
- krąg złotników związany z opactwem benedyktyńskim w Sankt Gallen
Ø plakietka z kości z opactwa benedyktyńskiego w Tyńcu – oprawa rękopisu IX lub X w
- środowisko lotaryńskie
- Chrystus na krzyżu, Maria, św. Jan Ewangelista, Stefa... i Longinus?, Moria? i Ziemia, Słońce i Księżyc
- Zaginęła w czasie I wojny światowej
Ø relikwiarz św. Korduli X/XI
-
Ø skrzyneczka XI w
Ø włócznia św. Maurycego koniec X w
Ø wisior ze złota i kryształu górskiego I poł XI w
Ø czasza kielicha Dąbrówki w Trzemesznie X w > II kielich z Trzemeszna
SZTUKA GRODÓW I PODGRODZI
Ø kamienne kręgi święte – na górze Ślęży, na Śląsku, w Tyścu?; łysogóry – bóstwa Zada, Boda, Leli
Posągi bóstw
Ø Trygław w Szczecinie – srebrne wąsy, złote przepaski na ustach i oczach
Ø Trygław w Wolinie – złoty lub pokryty złotą blachą
Ø Płaskorzeźby (ludzie, ptaki, zwierzęta) świątynie w Arkanie????, Szczecinie
Ø Płaskorzeźby przedstawiające bóstwa w Radogorzczy
Najstarsze zachowane posągi słowiańskie pochodzą z ośrodka kultu na górze Ślęży.
Figury granitowe:
Ø panna lub mężczyzna z rybą
Ø niedźwiedź lub dzik
Ø mnich z Garncarska (kształt kręgla) III – I w p.n.e.
Ø słup drogowy w koninie 1151 (komes Piotr) > napis łaciński
Rzeźby drewniane
Ø Światowit z Wolina
Ø Słup zakończony głową ludzką ze Szczecina
Ø Głowa mężczyzny z Jankowa
Ø Posążek kultowy z grodziska w Tumie pod Łęczyca z motywem fallicznym i głowa mężczyzny
Ø Figurki koziołków w Opolu i na Ostrowie Lednickim (X – XI)
Ø Koniki a) z brązu – Wolin
b) drewniany – Opole (XI w)
Ø Głowa dzika lub barana – gród w Gnieźnie X-XI
Ø Wołek wawelski X- poł. XII
Ø Płaskorzeźba z Leźna ????? koło Kartuz – jeździec na koniu, człowiek z giem???, postać o trójkątnej głowie
Ø Skarb z Borucina XI w na Kujawach: kaptorga, paciorki, ozdoby rzeźbione
Ø Szachy z Sandomierza koniec XI w – w rogu jelenim
Ø Miecz z Morzewa X w
Ø Kubek rogowy z Gniezna XI/XII
SZTUK...
a.bunia