· czasownik to odmienna część mowy
· czasownik określa (wyraża) czynność
· czasownik odpowiada na pytania:
Co robi?,
Co się z nim dzieje?,
W jakim stanie się znajduje?
· czasownik występuje w formie:
osobowej (można określić formę gramatyczną)
nieosobowej (nie można określić formy gramatycznej)
Formy nieosobowe czasownika to:
• bezokoliczniki, np. iść, spać, mieć
• formy zakończone na –no lub –to, np. znaleziono, zapisano, wykryto
· czasownik występuje w trzech trybach; orzekającym, rozkazującym, przypuszczającym
· czasownik posiada trzy strony: czynną, bierną i zwrotną
· czasownik odmienia się przez:
liczby (pojedyncza i mnoga),
czasy (przeszły, teraźniejszy i przyszły),
rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy),
osoby
· podział czasowników:
DOKONANE
NIEDOKONANE
٠ wyrażają czynność skończoną
٠ odmieniają się w czasie przyszłym prostym
٠ nie odmieniają się w czasie teraźniejszym
٠ wyrażają czynność nieskończoną lub trwającą
٠ odmieniają się w czasie przyszłym złożonym
٠ odmieniają się w czasie teraźniejszym
٠ występują w stronie biernej
٠ nie występują w stronie biernej
· czasownik w zdaniu najczęściej pełni funkcję orzeczenia
Czasowniki posiadają trzy strony:
o czynną,
o bierną,
o zwrotną
Stronę czasownika rozpoznajemy:
· po zależności między podmiotem i czynnością:
podmiot wykonuje czynność – strona czynna
podmiot jest odbiorcą czynności – strona bierna
podmiot wykonuje czynność na sobie – strona zwrotna
· po budowie czasownika
tylko czasownik – strona czynna
obecność czasownika posiłkowego; być, zostać – strona bierna
obecność zaimka „się” – strona zwrotna
W zdaniu w stronie czynnej podmiot jest wykonawcą czynności!
np. Jacek przestawia meble.
Czasowniki, które tworzą stronę bierną nazywamy przechodnimi.
Czasowniki, które nie tworzą strony biernej nazywamy nieprzechodnimi.
Czasowniki niedokonane tworzą stronę bierną z czasownikiem „być”, np. jest obserowany
Czasowniki dokonane tworzą stronę bierną z czasownikiem „zostać”, np. został zauważony
W zdaniu w stronie biernej podmiot jest odbiorcą czynności!
np. Meble są przestawiane przez Jacka.
Agnieszka (podmiot) oddała książki (dopełnienie).
Książki (podmiot) zostały oddane przez Agnieszkę (dopełnienie).
Znaczenie strony zwrotnej mają tylko te czasowniki, w których „się” można zamienić na „siebie”,
np. myć się = myć siebie
Czasowniki mogą występować w trzech trybach:
o orzekającym (oznajmującym)
o rozkazującym
o przypuszczającym
· tryb orzekający wyraża informację
· tryb rozkazujący wyraża prośbę, rozkaz, polecenie
· tryb przypuszczający wyraża przypuszczenie, możliwość
czasy (przeszły, teraźniejszy i przyszły [prosty i złożony]),liczby (pojedyncza i mnoga), rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy),osoby (1. os., 2. os., 3. os..)
liczby (pojedyncza i mnoga), rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy),osoby (1. os., 2. os., 3. os..)
l. poj.
r. męski r. żeński r. nijaki
1. grałbym 1. grałabym 1. –
2. grałbyś 2. grałabyś 2. –
3. grałby 3. grałaby 3. grałoby
l. mn.
r. męskoosobowy r. niemęskoosobowy
1. gralibyśmy 1. grałybyśmy
2. gralibyście 2. grałybyście
3. graliby 3. grałyby
liczby (pojedyncza i mnoga), osoby (1. os., 2. os., 3. os..)
l. poj. l. mn.
1. – 1. grajmy!
2. graj! 2. grajcie!
3. niech gra! 3. niech grają!
Czasowniki niedokonane odmieniają się:
● w czasie przeszłym
● w czasie teraźniejszym
● w czasie przyszłym złożonym
Czasowniki dokonane odmieniają się:
● w czasie przyszłym prostym
liczba pojedyncza
bajbus396