Prawo konstytucyjne - opracowanie
II. Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego
1. Co to jest konstytucja?
- Konstytucja jest to akt określający podstawy ustrojowe państwa o charakterze:
· organizacyjnym (poprzez opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania, zakres kompetencji i wzajemne relacje),
· oraz gwarancyjnym, formułującym podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki (poprzez wyznaczenie granic, poza które władze nie mogą wykraczać).
- Akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa.
- Akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania, czy zmieniania ustaw zwykłych
2. Na czym polega zasada konstytucjonalizmu?
Zasada ta oznacza konieczność istnienia w każdym państwie demokratycznym konstytucji oraz mechanizmów zapewniających jej przestrzeganie i bezpośrednie stosowanie.
3. Wymień najważniejsze rodzaje konstytucji:
- konstytucje pisane (w formie aktu/aktów normatywnych) i niepisane (oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)
- konstytucje sztywne (o wyższej mocy prawnej od ustaw zwykłych) i elastyczne (takie, które zmieniają się w takim samym trybie jak zwykła ustawa)
- konstytucje jednolite (ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie) i złożone (składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje wycinek materii konstytucyjnej)
- konstytucje stabilne i zmienne
4. Rozróżnienie konstytucji i ustawy konstytucyjnej
Ustawą konstytucyjną zmienia się konstytucję – mamy sytuację słabszego systemu uchwalającego konstytucję.
5. Cechy konstytucji:
Konstytucja jest ustawą o:
- szczególnej treści – reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa
- szczególnym trybie zmiany – trudność zmiany konstytucji stanowi ochronę przed destabilizacją
- szczególnej nazwie – tylko ten akt prawny określany jest mianem „konstytucji”
- szczególnej mocy prawnej – zajmuje najwyższe, nadrzędne miejsce w systemie obowiązującego prawa
6. Na czym polega szczególna treść konstytucji?
Szczególna treść konstytucji polega na zakresie (szerokości) i sposobie (szczegółowości) regulowanych materii.
- Zakres materii ma charakter uniwersalny - konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa:
· ogólne zasady ustroju państwa
· ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych
· podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.
- Sposób regulacji – konstytucja winna normować tylko zagadnienia o charakterze podstawowym, ale głębokość ich uregulowania jest różna w poszczególnych państwach.
Polska konstytucja zalicza się do tych, które obejmują swoim zakresem więcej zagadnień i regulują je w sposób bardziej szczegółowy.
7. Na czym polega szczególna forma konstytucji?
Szczególna forma konstytucji polega przede wszystkim na jej szczególnej nazwie. Tylko ten akt jest określany mianem „konstytucja”, ponadto akt ten powstaje w szczególnym trybie i w szczególnym trybie jest zmieniany.
W RP konstytucja jest przygotowywana przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych. Uchwalana jest (i zmieniana) przez parlament, uchwalenie wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Konstytucja RP, po uchwaleniu przez parlament zostaje poddana pod referendum w celu ostatecznego jej zatwierdzenia.
8. Procedura zmiany Konstytucji RP
Konstytucja RP przewiduje – jako podstawową – procedurę swej zmiany przez parlament w formie ustawy o zmianie konstytucji (stosuje się ogólną procedurę ustawodawczą, z odstępstwami określonymi w konstytucji). Szczególny tryb utrudniający zmiany konstytucji stanowi ochronę przed destabilizacją – jest jedną z podstawowych przesłanek jej sztywności. Odrębności proceduralne:
- projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć: prezydent, Senat lub 1/5 ustawowej liczby posłów
- zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i w terminie do 60 dni – Senat. Konieczna jest zgoda obu izb.
- ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności min. 50% ustawowej liczny posłów, a Sejm – bezwzględną większością głosów (przy obecności min. 50% ustawowej liczby senatorów)
- nie przewiduje się obligatoryjnego referendum, jeżeli jednak zmiany dotyczą przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty posiadające inicjatywę do zmiany konstytucji mogą zażądać (w ciągu 45 dni) przeprowadzenia w tej sprawie referendum ogólnokrajowego. Zmiana konstytucji jest przyjęta, jeśli opowiedziała się za nią większość, bez względu na frekwencję
- prezydent ma obowiązek podpisać ustawę zmieniającą konstytucję – nie ma w tym zakresie prawa weta
- konstytucja nie może być zmieniana w czasie trwania stanu nadzwyczajnego, ewentualne trwające prace należy zawiesić
9. Na czym polega szczególna moc prawna konstytucji?
Na przyznaniu jej najwyższego miejsca w hierarchicznym systemie prawa stanowionego.
- Konstytucja jest najwyższym prawem RP – co oznacza, że wszystkie akty niższego rzędu winny stanowić realizację konstytucji
- przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że przepisy stanowią inaczej
- konstytucja może normować każdą materię, niezależnie od tego, czy była ona już przedmiotem regulacji w aktach niższego rzędu oraz niezależnie od treści tych regulacji
- wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne: co do treści (materialnie), procedur (negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji – zakaz wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją), a także kompetencji (tylko kompetentne organy mogą stanowić prawo)
- wszystkie inne akty normatywne muszą być spójne z konstytucją – w możliwie najpełniejszy sposób muszą przyjmować treści pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych – wszystkie akty niższego rzędu winny stanowić realizację konstytucji (pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji)
- konstytucja wyznacza rodzaje innych aktów normatywnych, ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter
10. Na czym polega negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji?
Na zakazie wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją – zakaz ten odnosi się głównie do działalności ustawodawczej parlamentu.
11. Na czym polega pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji?
Jest to nakaz spójności aktów normatywnych z konstytucją – wszystkie inne akty prawne muszą być spójne z konstytucją, czyli powinny w sposób możliwie najpełniejszy przyjmować treści pozwalające na realizację konstytucji.
12. Na czym polega normatywny charakter konstytucji?
Konstytucja jest ustawą, więc ma charakter aktu normatywnego, a co za tym idzie – jest aktem powszechnie obowiązującym
- wiąże wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli – podmioty te mają obowiązek powstrzymywania się od działań sprzecznych z konstytucją i podejmowania działać służących realizacji konstytucji
- konstytucja składa się z przepisów, które stanowią tworzywo do budowy norm prawnych – nie może ustanawiać regulacji indywidualnych, jej postanowienia muszą mieć charakter generalny
13. Sądowe stosowanie konstytucji
- jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia – gdy norma konstytucyjna jest sformułowana w sposób pozwalający na jej samoistne stosowanie, a ustawodawstwo zwykłe nie reguluje danej kwestii lub reguluje ją tylko częściowo.
- współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych regulujących daną kwestię w sposób szczegółowy – norma konstytucyjna odgrywa tu zasadniczą rolę w procesie interpretacji szczegółowych uregulowań ustawy – sąd musi przyjąć taką wykładnię, która najpełniej koresponduje z treściami normy konstytucyjnej. Organ powołuje się na normę aktu niższego rzędu i dla wzmocnienia argumentacji – na normę konstytucyjną
- stwierdzenie konfliktu między normą konstytucyjną a szczegółowymi postanowieniami ustawowymi. Konflikt ten należy w miarę możliwości usunąć w drodze wykładni – przez odnalezienie takiego rozumienia przepisów ustawy, które pozwoli na uznanie jej zgodności z konstytucją (domniemanie zgodności z konstytucją). Gdy to nie jest możliwe – sąd ma obowiązek podjęcia działań zmierzających do usunięcia niekonstytucyjnego przepisu ustawy z systemu prawa.
14. Procedury gwarantujące przestrzeganie konstytucji
- procedura odpowiedzialności konstytucyjnej – quasi-karna odpowiedzialność osób indywidualnych (piastunów najwyższych urzędów państwowych), za naruszenie konstytucji przy sprawowaniu urzędu. W Polsce w takich sprawach orzeka Trybunał Stanu.
- sądownictwo administracyjne – jego istotą jest badanie indywidualnych decyzji administracyjnych pod kątem ich zgodności z ustawami
- sądowa kontrola konstytucyjności ustaw
· kontrola rozproszona – kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom. Każdy sąd, w ramach swej właściwości, może orzekać o konstytucyjności ustaw. Orzekanie takie ma charakter incydentalny – dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy (karnej, cywilnej, administracyjnej), a orzeczenie o niekonstytucyjności ustawy ma wpływ tylko na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem. Sąd nie ma prawa do generalnego uchylenia ustawy
· kontrola skoncentrowana – jej cechą jest istnienie szczególnego sądowego organu – trybunału konstytucyjnego, który posiada wyłączną właściwość do orzekania w kwestii zgodności ustaw z konstytucją. Kontrola ustaw dokonywana jest tu nie tylko w sprawach indywidualnych (kontrola konkretna), ale i z inicjatywy niektórych organów, nawet jeśli problem konstytucyjności ustawy nie pojawił się w konkretnej sprawie (kontrola abstrakcyjna). Orzeczenie trybunału konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustawy powoduje jej uchylenie i ostateczne usunięcie z systemu prawa. Kontrola może przybrać charakter:
- na wniosek
- w związku ze sprawą
- skutek erga omnes – usunięcie normy
15. Pojęcie prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne to zbiór norm, który określa funkcjonowanie całego prawa. Jest podstawą wszystkich ustaw.
Pojęcie prawa konstytucyjnego można rozpatrywać w znaczeniu:
- wąskim – kryterium jest tu moc prawna (normatywna) aktu – pod pojęciem prawa konstytucyjnego rozumiemy te normy, które są zawarte w konstytucji i ustawie konstytucyjnej.
- szerokim – kryterium jest treść normy, a nie jej moc prawna – treść konstytucji zawarta jest, oprócz konstytucji, również w ustawach, uchwałach i rozporządzeniach. Podstawą wyodrębnienia materii prawa jest konstytucja, która jest uzupełniana przez ustawy i inne akty prawne. W ramach szerokiego rozumienia wyodrębniamy normy różnego typu, w zależności od materii, którą regulują.
16. Wymień źródła prawa konstytucyjnego
- Konstytucja...
mbenio85