Prawo spadkowe
1. Prawo spadkowe normuje skutki prawne śmierci osoby fizycznej. Przepisy prawa spadkowego mają z reguły charakter bezwzględnie obowiązujący [ius cogens].
2. S p a d k o d a w c a : to osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tzn. spadkobierców [nie może nim być nasciturus].
3. S p a d k o b i e r c a : to podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego – może być zarówno osobą fizyczną, jak i osobą prawną. Może być nim również dziecko poczęte, lecz jeszcze nie narodzone w chwili otwarcia spadku [jeżeli urodzi się żywe].
4. S p a d e k : to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę lub określone osoby [art. 922 par. 1 KC]
5. D z i e d z i c z e n i e : to przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców è sukcesja generalna.
6. S p a d e k :
q Przepisy art. 922 KC pozwalają wyróżnić 4 kryteria zaliczenia praw i obowiązków w skład spadku :
§ mające charakter cywilnoprawny
§ mające charakter majątkowy
§ nie związane z osobą zmarłego w sposób ścisły
§ nie przechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
q Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku:
§ nie mające charakteru cywilnoprawnego – a więc wynikające ze stosunków prawnoadministracyjnych, prawnofinansowych i prawanokarnych, chyba, że ustawa stanowi inaczej [np. prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na jego spadkobierców]
§ mające charakter niemajątkowy – są to prawa nie związane bezpośrednio ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego [np. dobra osobiste i prawa rodzinne]
§ ściśle związane z osobą spadkodawcy – oznacza to, że dane prawo lub obowiązek pozostaje w takiej relacji do konkretnej osoby, iż śmierć uprawnionego lub zobowiązanego czyni jego realizację niewłaściwą [np. służebności osobiste, obowiązek alimentacyjny]. Taki ścisły związek może wynikać z istoty prawa lub obowiązku – np. prawo renty, czy dożywocia. Ponadto może on wynikać również z treści czynności prawnej – dotyczy to w szczególności umownych stosunków zobowiązaniowych
§ prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami – stan taki powstaje ex lege, przez wymienienie określonych osób w ustawach [sukcesja syngularna]
q Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku :
§ Prawa rzeczowe :
Ø podmiotowe prawa rzeczowe :
1. własność ruchomości i nieruchomości
2. użytkowanie wieczyste i związana z tym prawem własność budynków i innych urządzeń
3. większość praw rzeczowych ograniczonych [przede wszystkim : prawa spółdzielcze, a także zastaw i hipoteka ale razem z wierzytelnością]
4. posiadanie
§ Prawa z zakresu zobowiązań :
Ø roszczenia odszkodowawcze
Ø prawa wynikające z umów
Ø uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny
§ Ekspektatywa : czyli oczekiwanie prawne – jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb.
q Obowiązki wchodzące w skład spadku [długi spadkowe / pasywa spadku] :
§ obowiązki, których podmiotem był spadkodawca :
Ø podobnie jak prawa wchodzące w skład spadku muszą mieć charakter niemajątkowy, nie mogą pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą przechodzić na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami
Ø obowiązki prawnorzeczowe – obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców tylko wówczas, gdy przejdzie na nich prawo własności rzeczy [np. obowiązki wynikające z prawa sąsiedzkiego]
Ø zobowiązania – obowiązki powstające z umowy i innych zdarzeń [np. bezpodstawne wzbogacenie]
Ø obowiązki prawnorodzinne –chodzi tu głównie o obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz stosunków rodzinnych, które co do zasady przechodzą na spadkobierców zmarłego
§ obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy : chodzi tu o sytuację, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca, a który wygasł w chwili śmierci, wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym
§ obowiązki związane z otwarciem spadku :
¨ art. 922 par. 3 KC wymienia expressis verbis roszczenia o zachowek, zapisy i polecenia, koszty pogrzebu i koszty postępowania spadkowego, a także inne obowiązki przewidziane w księdze IV KC
¨ zgodnie z art. 520 KPC koszty postępowania spadkowego ponoszą sami uczestnicy èdo długów spadkowych należy więc zaliczyć tylko takie koszty, które nie obciążają spadkobierców jako uczestników postępowania, a także innych uczestników tego postępowania
¨ koszty pogrzebu oraz związane z chorobą spadkodawcy
¨ długami spadkowymi są także koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy
¨ pozostałe długi spadkowe:
Ø obowiązek udostępnienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przez okres 3 m-cy od otwarcia spadku [art. 923 par. 1 KC]
Ø obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego [art. 939 KC] à przyjmuje się, że przepis ten realizuje ustawowy zapis naddziałowy
Ø obowiązek dostarczenia dziadzkom spadkodawcy środków utrzymania [art. 938 KC] à facultas alternativa
¨ gospodarstwo rolne oraz wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej jako element spadku podlega odrębnym zasadom
7. D z i e d z i c z e n i e :
q Pochodne nabycie praw i obowiązków może przybrać dwie formy:
1. sukcesji generalnej – nabycie pod tytułem ogólnym
2. sukcesji syngularnej – nabycie pod tytułem szczególnym
q Prawo do dziedziczenia jako prawo podmiotowe [kwestia sporna]
q Powołanie do spadku : to źródło, z którego wynika prawna możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej.
§ Istnieją dwa takie źródła : ustawa i testament [art. 926 par. 1 KC]
§ Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą [art. 926 par. 2 KC].
§ Ponadto prawo polskie przewiduje również możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na podstawie testamentu. Odnosi się to jednakże tylko do ułamkowych części spadku, co do których spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub też spadkobiercy powołani do tych części nie chcą lub nie mogą dziedziczyć [art. 926 par. 3 KC].
§ Wyjątki è podstawienie zwykłe [art. 963 KC] i przyrost [art. 965 KC].
q Otwarcie i nabycie spadku :
v Otwarcie spadku :
Ø śmierć spadkodawcy [art. 924 KC] – otwarcie spadku określa się nie tylko datą dzienną ale również godziną, w której nastąpiła śmierć spadkodawcy; jest to zgodne z przepisami art. 67 ust. 1 pkt 2 PrASC, który stanowi, że do aktu zgonu wpisuje się zarówno datę, jak i godzinę zgonu.
Ø Osoby, które zmarły w tej samej chwili, nie mogą po sobie dziedziczyć – prawo wprowadza bowiem domniemanie, na mocy którego przyjmuje się, że zmarły one jednocześnie.
Ø uznanie za zmarłego [art. 29 i nast. KC] – chwilę śmierci oznacza się w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego [art. 31 par. 1 KC] – ta chwila jest właśnie chwilą otwarcia spadku po osobie zmarłej.
Ø akt zgonu; sądowe stwierdzenie zgonu [art. 66 PrASC] – akt zgonu wystawiany jest na podstawie karty zgonu, zaświadczenia wystawionego przez lekarza lub zakład służby zdrowia, bądź też na podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie co do okoliczności zgonu. Możliwe jest również przeprowadzenie postępowania [w trybie nieprocesowym], jeżeli śmierć osoby fizycznej jest niewątpliwa.
v Nabycie spadku :
· Ex lege – spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia [art. 925 KC]. Spadkobierca może jednak odrzucić spadek [art. 1012 KC].
· Sukcesja generalna [successio in universitatem]– sytuacja, w której ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzi bezpośrednio na spadkobiercę lub spadkobierców. Jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców – nabywają oni wspólnie cały spadek
· Nemo iuris in alium transferre potest quam ipse habet.
· Na spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu.
q Zdolność do dziedziczenia :
a.) Zdolność prawna :
Ø przysługuje ona każdej osobie fizycznej od chwili urodzenia [art. 8 KC]
Ø osoba prawna nabywa zdolność prawną z chwilą uzyskania osobowości prawnej [art. 37 KC], ale jej zdolność prawna jest, co do zasady, ograniczona
b.) Niezdolność względna i bezwzględna :
Ø przepis art. 927 par. 1 KC stanowi jedynie, że nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku oraz osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje [osoby niezdolne do dziedziczenia]
Ø rozróżnia się niezdolność bezwzględną i niezdolność względną, przy czym ta ostatnia oznacza, że dana osoba nie może stać się podmiotem praw i obowiązków należących do spadku ze względu na osobę spadkodawcy
c.) Zdolność do dziedziczenia – kategorie podmiotów :
§ dziecko poczęte [nasciturus] ...
nakaima