Metodyka diagnostyki pedagogicznej.pdf

Metodyka diagnostyki pedagogicznej

Wprowadzenie

1. Typy badań w pedagogice i innych naukach społecznych

2. Metody poszukiwania wiedzy o wychowanku i uwarunkowaniach procesu wychowania

2.1. Diagnozowanie oparte na obserwacji

2.2. Diagnozowanie oparte na słowie

2.3. Diagnozowanie oparte na analizie dokumentów i wytworów

2.4. Diagnoza oparta na pomiarze

2.5. Metody diagnozy pedagogicznej

3. Narzędzia diagnostyczne w pedagogice

4. Planowanie procesu diagnostycznego

5. Błędy i uchybienia w procesie diagnozowania

5.1. Błędy wynikające z wadliwej budowy narzędzi diagnostycznych

5.2. Błędy zawarte w sytuacji badawczej

5.3. Błędy wynikające z cech osobowościowych badanego oraz diagnosty

Bibliograﬁa

Wprowadzenie

Traktując diagnostykę pedagogiczną jako część wyodrębnioną z metodologii ba-

dań pedagogicznych, służącą przede wszystkim praktyce pedagogicznej, możemy

założyć, że będzie się ona posługiwać podobnymi metodami i narzędziami. Roz-

ważania na temat konkretnych metod poszukiwania wiedzy o wychowanku warto

więc poprzedzić powtórzeniem podstawowych zagadnień z zakresu metodologii

badań pedagogicznych.

1. Typy badań w pedagogice

i innych naukach społecznych

Od lat w pedagogice trwa dyskusja na temat wyższości jednych typów badań nad

innymi. Przedmiotem rozważań jest także to, czy nauki o wychowaniu powinny

wypracować własny zbiór metod, różniących się od tych, które są stosowane w in-

nych naukach społecznych. Choć spór trwa do dziś, to w naukach o wychowaniu

obserwuje się coraz silniejszą obecność metod zaczerpniętych z psychologii i socjo-

logii (Krüger, 2005: 140–141), zauważalne są też inspiracje metodami pochodzą-

cymi z nauk medycznych.

W dyscyplinach związanych z procesem badania rzeczywistości pedagogicznej sto-

suje się takie pojęcia, jak metodologia i metodyka . Znaczenie tych terminów, nie-

kiedy mylone, zostało podane na rysunku 1. Oprócz relacji pomiędzy tymi dziedzi-

nami nauki, ukazanych w oparciu o koncepcję S. Palki (2006), schemat przedsta-

wia również wyjaśnienie pojęcia metodyka diagnostyki pedagogicznej .

Rysunek 1

Relacje między dyscyplinami

związanymi z procesem badania

rzeczywistości pedagogicznej

Źródło: opracowanie własne na

podstawie Palka, 2006: 8.

Jak wynika z powyższego rysunku, diagnostyka pedagogiczna ugruntowana jest

w metodologii badań pedagogicznych, co oznacza, że dotyczą jej wszelkie sposoby

działania, które prowadzą do rozwiązywania problemów naukowych w pedagogi-

ce. Zatem w metodyce diagnostyki pedagogicznej znajdą zastosowanie następujące

działania (Palka, 2006: 9):

a) sformułowanie problemu badawczego, który w odniesieniu do diagnostyki na-

zwiemy problemem diagnostycznym,

b) ustalenie proporcji badań typu ilościowego i jakościowego, które spójnie będą

prowadzić do wyjaśnienia sytuacji pedagogicznej,

c) podjęcie decyzji o potrzebie wykorzystania do celów wyjaśnienia sytuacji peda-

gogicznej badań z pogranicza nauk, które oddają nowoczesną perspektywę po-

znawczą w pedagogice i naukach pomocniczych,

d) szczególne uwzględnienie badań pedagogicznych w praktyce szkolnej, do której

najczęściej odnoszą się cele diagnostyki pedagogicznej lub psychopedagogicznej.

Sformułowanie problemu diagnostycznego polega na postawieniu konkretnych pytań

dotyczących danej sytuacji pedagogicznej, wyznaczających kierunek poszukiwa-

nia informacji o podmiocie wychowania czy kształcenia oraz o cechach sytuacji,

w której się on znajduje. Pomĳając deﬁnicje, klasyﬁkacje itypologie problemów

badawczych, które zostały szeroko omówione w opracowaniach S. Palki (2006)

i M. Łobockiego (2003), można stwierdzić, że pytania diagnostyczne (pytania do-

pełnienia) są zdominowane takimi zaimkami, jak:

— kto (Kto jest obiektem diagnozowania?),

— w jakim stopniu (np. W jakim stopniu sobie radzi? W jakim stopniu dotyka go

coś niepokojącego? W jakim stopniu coś potraﬁ?itp.),

— gdzie (np. Gdzie rozgrywają się niepokojące sytuacje pedagogiczne?),

— dlaczego (np. Dlaczego tak się dzieje?).

W diagnostyce konieczne jest przeprowadzanie badań ilościowych i jakościowych .

Oczywiście nie wszystko da się oddać za pomocą liczb oraz nie wszystko wyjaśni

ocena jakości. Warto jednak zauważyć, że o ile metodologia badań pedagogicznych

dąży do wyjaśnienia ogólnych tendencji i nurtów w pedagogice, to metodyka dia-

gnostyki pedagogicznej skupia się na sposobach poszukiwania informacji o konkretnym

uczniu czy wychowanku oraz o sytuacji pedagogicznej, w której się on znajduje .

Za pomocą badań ilościowych, posługujących się pomiarem matematycznym, sta-

tystycznym, uzyskujemy dane określające (Krüger, 2007: 174):

— jak często (Jak często coś się dzieje?),

— ile (np. Ile błędów popełnia uczeń? Ile wynosi iloraz inteligencji poznawczej

ucznia? Ile czasu uczeń poświęca samodzielnej nauce? itp.).

Przeprowadzając badania ilościowe, diagnosta nie dokonuje żadnej interpretacji,

tylko zlicza fakty i je podsumowuje.

Badania jakościowe polegają na poszukiwaniu poprzez diagnostykę pedagogiczną

odpowiedzi na pytania o kompleksowe właściwości podmiotu i sytuacji pedago-

gicznej (Krüger, 2005: 156). Podstawą jakościowych badań diagnostycznych staje

się niematematyczne analizowanie badanej rzeczywistości czy podmiotu w takich

celach, jak:

— zrozumienie istoty konkretnej sytuacji (O co tu chodzi? Na czym to polega?

Dlaczego tak się dzieje?),

— ocena (wartościowanie, osądzanie) sytuacji w odniesieniu do założonych efek-

tów, kontekstów (życia społecznego, kulturowego) (Czy to dobrze, czy źle? Czy

zaspokaja to oczekiwania?),

— wykrycie znaczeń sytuacji dla uczestników sytuacji pedagogicznych (W jaki spo-

sób inni postrzegają daną sytuację? Na ile jest ona dla nich ważna?).

Obok stawiania pytań o jakość sytuacji pedagogicznej, ważną rolę w jakościowych

badaniach diagnostycznych odgrywa interpretacja przeprowadzana przez diagno-

stę z wykorzystaniem empatii, introspekcji oraz subiektywnego podejścia do bada-

nej rzeczywistości.

W procesie diagnostyki pedagogicznej niezmiernie ważne jest wyważenie propor-

cji między badaniem ilościowym i jakościowym, co jest uzależnione od konkretnej

sytuacji. W przypadku pedagogicznego diagnozowania grup społecznych (np. klas

szkolnych, grup przedszkolnych) pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi

zachodzi reguła wahadła, opisana przez S. Palkę.

Rysunek 2

Reguła wahadła poznawczego

według S. Palki

Reguła wahadła w prawą stronę wskazuje wyraźnie, że incydentalne, nieuporząd-

kowane spostrzeżenia jakościowe zostają poddane rygorom badań ilościowych,

których wyniki będą świadczyły o natężeniu jakości, co z kolei wyrażone jest za

pomocą wskaźników statystycznych. Kierunek wahadła w lewo oznacza, że znając

określone prawidłowości jakościowe, można wyjaśnić pojedyncze fakty i zjawiska

o tym samym charakterze (Palka, 2006: 64).

Źródło: Palka, 2006: 64

W diagnostyce pedagogicznej dążymy do jak najpełniejszego wyjaśnienia (opisania)

danej sytuacji pedagogicznej, sięgając do badań z pogranicza pedagogiki i nauk pomocni-

czych . Najczęściej, komplementarnie rozpatrując sytuację wychowanka czy ucznia,

stosujemy metody badań typowe dla nauk psychologicznych lub też wykorzystuje-

my wyniki tych badań. O tym, jak duży jest udział tych nauk w diagnostyce peda-

gogicznej, świadczy choćby sama nazwa diagnostyka psychopedagogiczna . Niekie-

dy dla pełnej diagnozy pedagogicznej niezbędne jest zastosowanie narzędzi dia-

gnostyki medycznej. Dotyczy to np. przypadków, w których konieczne jest wyja-

śnienie stanu wychowanka przejawiającego określone zachowania kwaliﬁkowane

jako objawy zaburzeń medycznych. Należy pamiętać, że cele diagnostyki pedagogicz-

nej ściśle wiążą się z praktyką pedagogiczną , a nawet jej służą. Diagnozuje się głównie

po to, by rozpoznać stan i tendencje rozwojowe jednostki, grupy, zjawiska pedagogiczne-

go, jego determinanty, poddać uzyskane dane rozumowej interpretacji, a wynik zastoso-

wać w przekształcaniu rzeczywistości pedagogicznej . Oczywiście diagnostyka pedago-

giczna dostarcza wiedzy, na bazie której powstają teorie pedagogiczne, ale w prak-

tycznych działaniach diagnostycznych cel ten wydaje się drugorzędny.

Diagnostyka pedagogiczna dąży do rozwiązania problemów praktycznych, czer-

piąc z wiedzy teoretycznej dane do rozumowej interpretacji. I odwrotnie, uzyskane

w diagnozie pedagogicznej dane z praktyki potwierdzą lub sfalsyﬁkują(zanegują)

składniki konstruktów teoretycznych (Palka, 2006: 129–133). Chociaż budowanie

teorii pedagogicznej jest w diagnostyce celem drugoplanowym, to, jak widać, po-

wstaje tu układ sprzężenia zwrotnego.

Podsumowując, wśród typów badań wykorzystywanych w diagnostyce pedago-

gicznej wyróżnia się badania ilościowe i jakościowe, badania z pogranicza peda-

gogiki i nauk pomocniczych oraz badania praktyczne. Diagnostyka pedagogiczna

posługuje się ponadto różnorodnymi metodami badań ułatwiającymi poszukiwa-

nie wiedzy o wychowanku.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: