SKARBOWOŚĆ
Źródła prawa skarbowego.
- Prawo skarbowe – reguluje działalność finansową państwa i samorządu. Nie odbiegała zbytnio od zasad w innych krajach, choć miała swoje specyficzne odmienności.
- Konstytucja marcowa i kwietniowa (forma uchwalania budżetu państwa, nakładania podatków, ustalania systemu monetarnego, zaciągania pożyczek państwowych oraz tryb kontroli finansowej działalności organów administracji).
* Rozwinięcie w ustawach budżetowych, ustawach podatkowych, ustawach dot. banków, ustawie o NIK i in.
System walutowy.
- Pierwszy system walutowy – stworzony przez okupacyjną administracje niemiecką (marka polska) → 1916 r. – utworzenie Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej – rząd polski uznał ją za jedyną instytucję emisyjną i w 1920 r wymienione waluty obcych krajów na markę polską.
- Ogromne wydatki pokrywane emisją pieniędzy papierowych, co pociągnęło za sobą inflację, a następnie hiperinflację (1923/24).
Ê reforma walutowa – zrównoważenie wydatków i dochodów państwa.
- ustawa z 11.01.1924 – upoważnienia dla rządu Grabskiego do przeprowadzenia reformy monetarnej. Stworzył nową walutę (złoty polski), a emisja jej powierzona Bankowi Polskiemu. Do wybuchu wojny utrzymano mniej więcej wartość złotego, choć od 1936 wprowadzono reglamentację dewizową.
Budżet państwa.
- Budżet państwa (zestawienie projektowanych dochodów i wydatków państwa na okres jednego roku) uchwalony w formie ustawy stanowił prawną podstawę działalności finansowej państwa i jego organów. Zamknięcie rachunków też sejm.
* Nowela sierpniowa wprowadziła dokładny tryb uchwalania budżetu. Konstytucja kwietniowa rygory te zaostrzyła.
* Przekroczenie budżetu – odpowiedzialność polityczna lub konstytucyjna rządu.
- W latach inflacji – prowizoria budżetowe.
- Nie cała działalność finansowa państwa objęta była budżetem → tworzono (ustawami) różne fundusze państwowe (w celu zabezpieczenia środków na określone zadania). Umieszczane w budżecie dopiero od 1933. Np. Fundusz Rozbudowy Miast, Fundusz Drogowy, Fundusz Pracy.
- Do 1928 r. rząd dokonywał wydatków poza budżetowych, zatwierdzanych ex post w drodze ustaw o kredytach dodatkowych. → 1927/28 – część tych wydatków poszła na kampanię wyborczą BBWR → procedura impeachment’u wszczęta przeciwko Czechowiczowi (minister skarbu), ale wstrzymana do czasu merytorycznego rozpatrzenia przez sejm, a po wyborach utrącona ustawą zatwierdzającą te wydatki. → sejm wprowadził w następnym budżecie nakaz, by dodatkowe wydatki uzyskały uprzednią zgodę sejmu, ale uchylono to w kolejnym budżecie (uprawnienia do wydatków nieprzewidziane, ale niezwłocznie należało powiadomić sejm. Potwierdzone w konstytucji.)
Wydatki państwa.
- Struktura wydatków państwa w aspekcie przedmiotowym nie ulegała istotnym zmianom (jedynie proporcje).
* wydatki na cele wojskowe – jedne z wyższych (procentowo) w Europie, szczególnie podczas wojny z Rosją.
* wydatki na utrzymanie aparatu administracyjnego – dosyć znaczne – wydatki osobowe i rzeczowe.
* wydatki na oświatę
* wydatki na opiekę społeczną – niewielkie, głównie ponosił je samorząd terytorialny.
* renty inwalidzkie i emerytury – znaczne
* wydatki związane z obsługą długów państwowych (spłaty, procenty)
* wydatki na inwestycje państwowe – tylko częściowo z budżetu, głównie w pożyczek.
Dochody państwa.
1) dochody z podatków – nakładanie podatków i innych ciężarów publicznych uzależnione od zgody sejmu.
- przewaga podatków pośrednich (60-45%) nad bezpośrednimi → stosunkowa łatwości pobierania podatków pośrednich oraz dlatego, że w najmniejszym stopniu obciążały one grupy najbogatsze.
* Podatki pośrednie nakładane były na towary lub usługi i wliczane w ich cenę. Płacił je nabywca. Podatki od art. monopolowych, akcyzy, cła przewozowe.
* Podatki bezpośrednie płacili imiennie określeni podatnicy od majątku, dochodu, wynagrodzeń itp. Tendencje do ciągłych zmian. Najważniejsze to: p. gruntowy, przemysłowy, dochodowy, od nieruchomości, od spadków i darowizn, od wynagrodzeń.
- Do 1926 r. ciężar podatków korzystniejszy dla grup ekonomicznie słabszych (minimum dochodów zwolnione z podatku i in). Po przewrocie majowym niekorzystny (różnorodne ulgi, umorzenia i konwersje zaległości podatkowych czy nawet rezygnacja z niezapłaconych podatków częściej dotyczyła kapitalistów niż drobnotowarowych wytwórców. W przypadku chłopów bezwzględna egzekucja podatków)
- Zwolnienia i ulgi podatkowe → sposób oddziaływania państwa na rozwój pewnych dziedzin gospodarki (np. COP zwolniony z podatków na 15 lat, ulgi dla budownictwa), próba zachęcenia zagranicznego kapitału.
2) pożyczki – wymagały zgody sejmu
- źródło finansowe dla: niedoborów budżetowych, inwestycji państwowych, kredytów dla przedsiębiorstw prywatnych.
- dzieliły się na wewnętrzne (przymusowe lub dobrowolne) i zewnętrzne. → niewielkie efekty ze względu na małe zaufanie kapitałów, tak rodzimych jak i zagranicznych do państwa polskiego (bardzo niekorzystne pożyczki, np. włoska pożyczka tytoniowa, pożyczki zapałczane).
3) dochody z przedsiębiorstw państwowych – stosunkowo niskie z powodu małej efektywności gospodarowania oraz określonej polityki państwa (zaniżone taryfy na usługi, a ewentualne nadwyżki na inwestycje)
Budżet samorządu terytorialnego.
- Samorząd terytorialny miał swój własny budżet. W okresie między wojennym były one dosyć zbilansowane.
- Struktura wydatków – zarząd ogólny, zdrowie publiczne i opieka społeczna, oświata, budowa i konserwacja dróg, ulic, placów, spłata długów, bezpieczeństwo publiczne.
- Dochody – podatki samorządowe, pożyczki, subwencje państwowe, z zysków przedsiębiorstw i opłat za korzystanie z urządzeń i zakładów komunalnych.
- Stopniowo rozszerzały się zadania (głównie zlecone), a brak było zwiększania dochodów, co powodowało zadłużanie samorządów.
- Śląsk – dochody i wydatki administracji śląskiej oraz dochody i wydatki związane z działalnością tej administracji o charakterze ogólnopaństwowym. Budżet uchwalał Sejm Śląski.
Administracja skarbowa.
- Na czele administracji skarbowej stał minister skarbu → kierowanie polityką finansową państwa, przygotowane preliminarza budżetowego państwa.
- Terytorialne organy administracji skarbowej II instancji – izby skarbowe i dyrekcje ceł. Podlegały im jako organy I instancji urzędy skarbowe, urzędy akcyz i monopoli państwowych oraz urzędy celne.
Kontrola skarbowa.
...
mbenio85