EMDR-Pasternak.pdf

Studia z psychologii w KUL. Tom 13

red.: P. Francuz, W. Otrbski

Lublin: Wyd. KUL 2006 s. 217-232

Jacek Pasternak

Uniwersytet Rzeszowski

Poradnia Zdrowia Psychicznego w Rzeszowie

TEORETYCZNE PODSTAWY TERAPII

ODWRALIWIENIA ZA POMOC RUCHÓW OCZU

1. Wprowadzenie

Odwra)liwienie za pomoc, ruchów oczu (eye movement desensitiz-

ation and reprocessing – EMDR) jest metod, opart, na obserwacji i materiale

klinicznym, a nie na twierdzeniach okre5lonej teorii.

Francine Shapiro odkryła, )e szybkie, powtarzaj,ce si ruchy oczu

maj, znacz,co redukuj,cy wpływ na poziom lku do5wiadczanego przez jed-

nostk, która uprzednio prze)yła traum (por. Dudek 2003). Na podstawie

swoich prostych spostrze)e9 Shapiro opracowała jedn, z najbardziej kontro-

wersyjnych psychoterapii przełomu XX i XXI wieku. Pomimo uznania wyra-

)anego przez wielu terapeutów, EMDR była przed kilku laty przedmiotem

ostrej krytyki, zwłaszcza ze strony specjalistów od bada9 klinicznych

(Seligman, Walker i Rosenhan 2003). Od ponad dekady wzrasta liczba publi-

kacji dotycz,cych prób wyja5nienia mechanizmu odpowiedzialnego za tera-

peutyczne powodzenie EMDR. Zagadnienia teoretyczne wci,) pozostaj, w

tyle za wyrafinowanymi procedurami terapeutycznymi. =adna z przedstawio-

nych teorii nie prezentuje wystarczaj,co udokumentowanych i przekonywu-

j,co opisanych zasad działania EMDR.

2. Teorie wyja+niaj,ce mechanizmy działania

odwra0liwienia za pomoc, ruchów oczu

Shapiro zaproponowała teoretyczny konstrukt – Model Przy5pieszone-

go Przetwarzania Informacji (Accelerated Information Processing), a nastp-

218 Jacek Pasternak

nie jego modyfikacj – Model Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji (The

Adaptive Information Processing Model – AIP), usiłuj,ce wyja5ni@ terapeuty-

czne działanie metody (Shapiro 1995, 2001, 2002a, 2002b; por. Pasternak,

Radocho9ski, Perenc 1999).

Modele te zostały zaprezentowane przez autork jako „hipotezy robo-

cze”, które mog, by@ w przyszło5ci zweryfikowane w oparciu o materiał labo-

ratoryjny i kliniczny.

Shapiro zaczyna od opisu funkcjonowania systemu przetwarzania informacji

w normalnej sytuacji, tj. w codziennym )yciu. Organizm ludzki jest wyposa-

)ony w psychofizjologiczny system przetwarzania informacji i d,)y do

równowagi na fizjologicznym poziomie. Informacje s, przetwarzane do czasu

osi,gnicia adaptacyjnego rozwi,zania, co oznacza powstanie odpowiednich

poł,cze9 w mózgu. Dziki temu, )e do5wiadczenie zostaje zintegrowane w

schemat afektywno-kognitywny, mo)e by@ dalej konstruktywnie u)ywane

przez osob. Jednostka uczy si i przechowuje u)yteczne schematy dotycz,ce

prze)ywania i działa9. W ten sposób radzi sobie tak)e z trudnymi wydarze-

niami i codziennym stresem.

W nastpstwie do5wiadczenia powa)nej traumy system ten mo)e nie

by@ zdolny do prawidłowego funkcjonowania, a informacje uzyskane w czasie

tego wydarzenia (zawieraj,ce obrazy, dGwiki, emocje i odczucia fizyczne) s,

przechowywane w dysfunkcjonalny, niedostatecznie przetworzony sposób, tak

samo jak zostały nabyte w chwili traumy, zawieraj,c dysfunkcjonalne my5li i

spostrze)enia. Magazynowane informacje o traumie s, wyzwalane przez ró)ne

bodGce wewntrzne i zewntrzne, a wyra)ane w postaci pozytywnych sympto-

mów PTSD.

Kiedy terapeuta prosi pacjenta, aby przywołał wspomnienie trauma-

tyczne, mo)e utworzy@ si poł,czenie midzy 5wiadomo5ci, a miejscem,

gdzie informacja jest przechowywana w mózgu. Pacjenta instruuje si, aby

skoncentrował si na specyficznym wspomnieniu, wyobra)eniu, osobie lub

pewnym aspekcie do5wiadczenia (np. my5li, odczuciu z ciała). Na przykład,

je)eli skarga pacjentki dotyczy jej reakcji na przeło)onego, celem mo)e by@

wyobra)enie sobie twarzy szefa. Je)eli pacjent reaguje na cel gniewem lub

lkiem, to dzieje si tak z powodu skojarze9 z tymi emocjami. Asocjacje mo-

g, zawiera@ pewne do5wiadczenia z szefem lub innymi autorytetami (np.

ojcem pacjentki). Je)eli zatem pacjentka ma odzyska@ spokój, konieczne jest

„wyczyszczenie” ka)dego kanału zawieraj,cego informacje zwi,zane z przed-

miotem negatywnych emocji. Przetwarzanie odbywa si podczas ka)dej serii

ruchów oczu. Ruchy oczu, a tak)e bodGce stosowane alternatywnie, urucha-

miaj,, zablokowany po traumie, system przetwarzania informacji, co z kolei

aktywizuje nastpuj,ce mechanizmy:

- Aktywizacja funkcjonowania systemu przetwarzania informacji jest

zwi,zana z koncentrowaniem si w tym samym czasie na obecnych bodG-

Teoretyczne postawy terapii odwra liwienia za pomoc! ruchów oczu 219

cach i przeszłej traumie. Tego typu dystrakcja zapobiega wzmocnieniu

traumatycznych wspomnie9 przez lk antycypacyjny.

- Ruchy oczu indukuj, stan transu charakterystyczny dla hipnozy (badania

terapii EMDR z u)yciem EEG nie potwierdzaj, wystpowania charakterys-

tycznych dla hipnozy fal alfa, beta i teta – por. Lipke 2000).

- Ró)nicowy efekt „wyładowa9 neuronów” powodowany przez ró)ne bodG-

ce, które mog, słu)y@ jako ekwiwalent nisko napiciowej aktywno5ci i bez-

po5rednio wpływa@ na zmiany potencjałów synaptycznych w sieciach

zwi,zanych z nastrojem i pamici,. W tym modelu zakłada si, )e trauma-

tyczne wspomnienia s, przechowywane w sieciach z wysokimi bio-

elektrycznymi warto5ciowo5ciami. W nastpstwie wyładowa9 neuronal-

nych, warto5ciowo5@ takich sieci maleje, wic s, one zdolne do tworzenia

poł,cze9 z bardziej adaptacyjnymi sieciami. Autorka proponuje, )e jaki-

kolwiek wstrz,s w neurofizjologicznym systemie automatycznie prowadzi

do rozwi,zania adaptacyjnego.

- Przeciwwarunkowanie powodowane przez relaksacj (relaksacja powstrzy-

muje bodGce lkowe).

EMDR ma bezpo5redni wpływ na funkcje korowe, co prowadzi do

przywrócenia równowagi w systemie przetwarzania informacji. Wsparcie dla

tej hipotezy dostarcza studium przypadku (Nicosia 1994 – za: Lipke 1999).

Badanie EEG pokazało normalizacj synchronizacji aktywno5ci wolnych fal

mózgowych w odpowiednich regionach prawej i lewej półkuli. Nicosia speku-

luje, )e rytmiczna zmieniaj,ca si stymulacja w trakcie terapii EMDR gene-

ruje synchronizuj,ce elektryczne impulsy w podwzgórzu, które koryguj,

główn, rozbie)no5@ faz, prowadz,c w rezultacie do zwikszonej komunikacji

midzy półkulami mózgowymi i zezwalaj,c na kontynuowanie przetwarzania

traumatycznych wspomnie9.

Tak)e Mollon (2001) uwa)a, )e obustronna stymulacja (wzrokowa,

słuchowa lub dotykowa) usprawnia komunikacj midzy półkulami mózgo-

wymi. Normalnie prawa półkula odpowiada za przetwarzanie do5wiadcze9

emocjonalnych, za5 lewa – jzykowych. Kiedy komunikacja midzy półkula-

mi mózgowymi jest prawidłowa, lewa półkula interpretuje emocjonaln, za-

warto5@ prawej oraz odpowiada za symbolizacj i werbaln, narracj. W pew-

nych okoliczno5ciach lewa półkula mo)e zniekształca@ emocjonalne do5wiad-

czenie zarejestrowane w prawej półkuli. Zablokowanie komunikacji midzy

półkulami jest cech, stanów powstałych w efekcie drastycznych wydarze9

typu traumatycznego. I tak jak w przypadku stanów psychosomatycznych,

emocje pojawiaj, si za po5rednictwem autonomicznego systemu nerwowego

i układu limbicznego, lecz nie s, przetwarzane przez lew, półkul w taki

sposób, aby osoba osi,gnła werbaln, 5wiadomo5@ swojego stanu emocjonal-

nego. Tego rodzaju zablokowanie komunikacji wydaje si by@ fundamentem

represji. AIP odtwarza lub inicjuje komunikacj midzy emocjonalnym

220 Jacek Pasternak

przetwarzaniem prawej półkuli i jzykowym lewej. Poprzez to ułatwienie,

dotychczas zablokowane przetwarzanie emocjonalnych informacji, wywodz,-

ce si ze szczególnie szkodliwych do5wiadcze9, mo)e zosta@ dopełnione i

doko9czone.

Zdaniem Shapiro (1995, 2001), informacje nabyte w czasie traumy s,

w dalszym ci,gu przechowywane w formie pierwotnego do5wiadczenia. Infor-

macje te s, jakby zamro)one w czasie, wyizolowane we własnej sieci neuro-

nalnej i przechowywane w oryginalnie zaburzonej postaci. =adna informacja

uzyskana w trakcie tradycyjnie rozumianej terapii nie mo)e zosta@ wł,czona w

t, sie@. Zatem, kiedy powróc, my5li dotycz,ce wypadku, s, one wci,) poł,-

czone z negatywnymi atrybutami oryginalnego materiału. Rezultaty lat

„mówionej terapii”, czytania poradników, do5wiadczania innych przykładów

s, tak)e przechowywane, lecz we własnej sieci neuronalnej. Chocia) weterani

wojenni, ofiary gwałtu mog, wiedzie@, )e nie powinni wini@ si za to, co im

si przytrafiło, w dalszym ci,gu walcz, z negatywnymi przekonaniami i emo-

cjami. Model AIP sugeruje, )e moment wgl,du i integracji przychodzi, kiedy

dwie sieci neuronalne ł,cz, si ze sob,. Z ka)d, seri, ruchów oczu aktywizo-

wane s, nieprawidłowo zarejestrowane informacje, co stymuluje układ fizjolo-

gicznie prawidłowej adaptacji i integracji informacji w nowy sposób. Kiedy

system zostaje zaktywizowany i przetwarza informacje, mog, wytworzy@ si

poł,czenia midzy sieciami. Prawidłowe rozwi,zanie mo)e pojawi@ si, kiedy

uprzednio wyizolowane przykre informacje zostaj, poł,czone z informacjami

o tre5ci adaptacyjnej, co manifestuje si np. w zmianach wyobra)e9 jednostki,

prze)ywanych emocjach, czy przekonaniach, które kojarzy z wydarzeniem.

Van der Kolk i in. (1997) potwierdzaj, trafno5@ hipotezy zapropono-

wanej przez Nicosia (1994) dotycz,cej istotno5ci obustronnej stymulacji

ułatwiaj,cej przetwarzanie informacji w trakcie terapii EMDR. Autorzy ci

zwracaj, uwag na zwikszon, aktywno5@ w nastpstwie udanej terapii

EMDR w obszarze zakr tu obr czy i obszarze przedczołowym. Usprawnia to

indywidualn, zdolno5@ osoby do rozró)niania midzy realnymi zagro)eniami

oraz traumatycznymi wspomnieniami, które nie s, zwi,zane z aktualn, sytu-

acj, jednostki.

Probabilistyczny model wyja5niaj,cy terapeutyczny wpływ EMDR

zaproponował w swojej monografii Howard Lipke (Lipke 2000). Autor ten

opiera si na modelu AIP Shapiro oraz na teoriach przetwarzania informacji.

1. Oródłem patologii jest do5wiadczenie zawarte w reprezentacji poznawczej

przechowywanej w mózgu (my5li, uczucia, wyobra)enia, wzorce zacho-

wania) w dysfunkcjonalnej formie, czyli niedostatecznie przetworzonej.

Komponenty tego do5wiadczenia (my5li, uczucia itp.) nazywa terminem

„propozycje” (proposition). Informacje s, przechowywane w formie pro-

pozycji, których cech, jest fragmentaryczno5@ i modyfikowalno5@. Propo-

zycje s, zorganizowane w sieci. Na przykład sie@ dotycz,ca )ołnierza,

Teoretyczne postawy terapii odwra liwienia za pomoc! ruchów oczu 221

który został ranny w walce składa si z wielu propozycji. Stymulacja jed-

nego aspektu sieci mo)e aktywowa@ cał, sie@ i sko9czy@ si ponownym

do5wiadczaniem traumy, lub uaktywnieniem cz5ci sieci odnosz,cej si do

zakodowanych tam emocji lku. Celem terapii jest reorganizacja propo-

zycji, modyfikacja ich afektywnego charakteru oraz przetworzenie i inte-

gracja sieci informacyjnych, które dot,d były odseparowane.

2. Komponenty sieci s, uło)one hierarchicznie oraz tworz, podsystemy. I tak

na szczycie hierarchii mo)e by@ przekonanie „jestem tchórzem” nawet, je-

)eli w trakcie wydarzenia traumatycznego osoba ta nie uciekła z pola bit-

wy. Patologicznie silna reakcja emocjonalna mo)e pojawi@ si np. kiedy

pacjent ogl,da film o uciekaj,cych przed niebezpiecze9stwem, poniewa)

ucieczka jest w hierarchii sieci bezpo5rednio ni)ej od pojcia tchórzostwa.

Po udanej terapii, pacjent nie definiuje ju) siebie jako tchórza, st,d te) od-

tworzenie tego samego filmu nie wyzwoli podobnego, lkowego wzorca.

(Nawet, je)eli wyobra)enie osoby uciekaj,cej przed niebezpiecze9stwem

nigdy nie było przedmiotem terapii). Bior,c pod uwag skuteczno5@ samej

terapii warto zaznaczy@, )e najbardziej efektywna wcale nie jest zmiana

rozpoczynaj,ca si od najwy)szego w hierarchii poziomu, lecz przeciw-

nie, od konkretnego, specyficznego poziomu. Nieskuteczna okazałaby si

natomiast praca z abstrakcyjnym poziomem samooceny (ekspert przeko-

nuje pacjenta, aby lepiej my5lał o sobie). Przynajmniej jedno specyficzne

wydarzenie oraz przypisane mu komponenty (my5li, uczucia, wyobra)e-

nia) powinny by@ przedmiotem terapeutycznej pracy z u)yciem EMDR.

Zmiana uzyskana na konkretnym, specyficznym poziomie mo)e szybko

rozprzestrzeni@ si na wy)sze poziomy.

3. Terapia EMDR jest wyposa)ona w technik dostpu do sieci, zwłaszcza

do jej komponentów emocjonalnych. Poj cie dost pu nale)y rozumie@

jako cz5ciowe przywołanie do 5wiadomo5ci sieci zawieraj,cej patolo-

giczn, informacj. Technik, t, s, ruchy oczu lub bodGce alternatywne.

Powtarzaj,ce si aktywizowanie negatywnie uwarunkowanego bodGca w

zestawieniu z pozytywnie nieuwarunkowan, reakcj,, stopniowo redukuje

patologicznie uwarunkowan, reakcj. Nowo5ci, w przypadku EMDR jest

fakt, i) uwarunkowana reakcja emocjonalna mo)e wytworzy@ si znacznie

szybciej ni) poprzednio my5lano, bez wielokrotnego powtarzania terapeu-

tycznych sekwencji.

4. Informacja zawieraj,ca silne traumatyczne prze)ycia emocjonalne jest po-

cz,tkowo magazynowana w pamici niedeklaratywnej (niezdolno5@ do

przypomnienia sobie szczegółów wydarzenia traumatycznego, a z drugiej

strony nadmierna reakcja emocjonalna na przypomnienia zwi,zane z trau-

m,). Sukces terapeutyczny jest tu zwi,zany z redukcj, reakcji emocjo-

nalnej oraz z faktem, i) szczegóły traumy s, 5wiadomie przypominane.

Nastpuje tu przeniesienie informacji z pamici epizodycznej do

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: