janko-muzykant.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

HENRYK SIENKIEWICZ

Janko Muzykant

Przyszło to na świat wątłe, słabe. Kumy, co się były zebrały przy tapczanie położni- Naroǳiny

cy, kręciły głowami i nad matką, i nad ǳieckiem. Kowalka Szymonowa, która była

najmądrzejsza, poczęła chorą pocieszać:

— Dajta — powiada — to zapalę nad wami gromnicę, juże z was nic nie bęǳie,

moja kumo; już wam na tamten świat się wybierać i po dobroǳieja by posłać, żeby

wam grzechy wasze odpuścił.

— Ba! — powiada druga. — A chłopaka to zara trza ochrzcić; on i dobroǳieja

nie doczeka, a — powiada — błogo bęǳie, co choć i strzygą się nie ostanie.

Tak mówiąc zapaliła gromnicę, a potem wziąwszy ǳiecko pokropiła je wodą, aż

poczęło oczki mrużyć, i rzekła jeszcze:

— Ja ciebie „krzcę” w Imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego i daję ci na przezwisko

Jan, a teraz–że, duszo „krześcĳańska”, idź, skądeś przyszła. Amen!

Ale dusza chrześcĳańska nie miała wcale ochoty iść, skąd przyszła, i opuszczać

chuderlawego ciała, owszem, poczęła wierzgać nogami tego ciała, jako mogła, i płakać,

chociaż tak słabo i żałośnie, że jak mówiły kumy: „Myślałby kto, kocię nie kocię albo

co!”

Posłano po księǳa; przyjechał, zrobił swoje, odjechał, chorej zrobiło się lepiej.

W tyǳień wyszła baba do roboty. Chłopak ledwo „zipał”, ale zipał; aż w czwartym

roku okukała kukułka na wiosnę chorobę, więc się poprawił i w jakim takim zdrowiu

doszedł do ǳiesiątego roku życia.

Chudy był zawsze i opalony, z brzuchem wydętym, a zapadłymi policzkami; czu- Bieda

prynę miał konopną, białą prawie i spadającą na jasne, wytrzeszczone oczy, patrzące

na świat, jakby w jakąś niezmierną dalekość wpatrzone. W zimie siadywał za piecem

i popłakiwał cicho z zimna, a czasem i z głodu, gdy matula nie mieli co włożyć ani

do pieca, ani do garnka; latem choǳił w koszulinie przepasanej krajką i w słomia-

nym „kapalusie”, spod którego obdartej kani spoglądał, zaǳierając jak ptak głowę

do góry. Matka, biedna komornica, żyjąca z dnia na ǳień niby jaskółka pod cuǳą

strzechą, może go tam i kochała po swojemu, ale biła dość często i zwykle nazy-

wała „odmieńcem”. W ósmym roku choǳił już jako potrzódka za bydłem lub, gdy

w chałupie nie było co jeść, za bedłkami do boru. Że go tam kiedy wilk nie zjadł,

zmiłowanie Boże.

Był to chłopak nierozgarnięty barǳo i jak wiejskie ǳieciaki przy rozmowie Artysta, ǲiecko

z ludźmi palec do gęby wkładający. Nie obiecywali sobie nawet luǳie, że się wy-

chowa, a jeszcze mniej, żeby matka mogła doczekać się z niego pociechy, bo i do

roboty był ladaco. Nie wiadomo, skąd się to takie ulęgło, ale na jedną rzecz był tylko Muzyka

łapczywy, to jest na granie. Wszęǳie też je słyszał, a jak tylko trochę podrósł, tak już

o niczym innym nie myślał. Pójǳie, bywało, do boru za bydłem albo z dwojakami

na jagody, to się wróci bez jagód i mówi szepleniąc:

— Matulu! Tak ci coś w boru „grlało”. Oj! Oj!

A matka na to:

— Zagram ci ja, zagram! Nie bój się!

Jakoż czasem sprawiała mu warząchwią muzykę. Chłopak krzyczał, obiecywał, że

już nie bęǳie, a taki myślał, że tam coś w boru grało… Co? Albo on wieǳiał?…

Sosny, buki, brzezina, wilgi, wszystko grało: cały bór, i basta!

Echo też… W polu grała mu bylica, w sadku pod chałupą ćwirkotały wróble, aż

się wiśnie trzęsły! Wieczorami słuchiwał wszystkich głosów, jakie są na wsi, i pewno

myślał sobie, że cała wieś gra. Jak posłali go do roboty, żeby gnój rozrzucał, to mu

nawet wiatr grał w widłach.

Zobaczył go tak raz karbowy, stojącego z rozrzuconą czupryną i słuchającego

wiatru w drewnianych widłach… zobaczył i odpasawszy rzemyka dał mu dobrą pa-

miątkę. Ale na co się to zdało! Nazywali go luǳie „Janko Muzykant”!… Wiosną

uciekał z domu kręcić fujarki wedle strugi. Nocami, gdy żaby zaczynały rzechotać,

derkacze na łąkach derkotać, bąki po rosie burczyć; gdy koguty piały po zapłociach,

to on spać nie mógł, tylko słuchał i Bóg go jeden wie, jakie on i w tym nawet słyszał

granie… Do kościoła matka nie mogła go brać, bo jak, bywało, zahuczą organy lub

zaśpiewają słodkim głosem, to ǳiecku oczy tak mgłą zachoǳą, jakby już nie z tego

świata patrzyły…

Stójka, co choǳił nocą po wsi i aby nie zasnąć, liczył gwiazdy na niebie lub

rozmawiał po cichu z psami, wiǳiał nieraz białą koszulę Janka, przemykającą się

w ciemności ku karczmie. Ale przecież chłopak nie do karczmy choǳił, tylko pod

karczmę. Tam przyczaiwszy się pod murem, słuchał. Luǳie tańcowali obertasa, cza-

sem jaki parobek pokrzykiwał: „U–ha!” Słychać było tupanie butów, to znów głosy

ǳiewczyn: „Czegóż?” Skrzypki śpiewały cicho: „Bęǳiem jedli, bęǳiem pili, bęǳie-

wa się weselili”, a basetla grubym głosem wtórowała z powagą: „Jak Bóg dał! Jak Bóg

dał!” Okna jarzyły się światłem, a każda belka w karczmie zdawała się drgać, śpiewać

i grać także, a Janko słuchał!…

Co by on za to dał, gdyby mógł mieć takie skrzypki grające cienko: „Bęǳiem

jedli, bęǳiem pili, bęǳiewa się weselili.” Takie deszczułki śpiewające. Ba! Ale skąd ich

dostać? Gǳie takie robią? Żeby mu przynajmniej pozwolili choć raz w rękę wziąć coś

takiego!… Gǳie tam! Wolno mu tylko było słuchać, toteż i słuchał zwykle dopóty,

dopóki głos stójki nie ozwał się za nim z ciemności:

— Nie pójǳiesz–że ty do domu, utrapieńcze?

Więc wówczas zmykał na swoich bosych nogach do domu, a za nim biegł w ciem-

nościach głos skrzypiec: „Bęǳiem jedli, bęǳiem pili, bęǳiewa się weselili”, i po-

ważny głos basetli: „Jak Bóg dał! Jak Bóg dał! Jak Bóg dał!”.

Gdy tylko mógł słyszeć skrzypki, czy to na dożynkach, czy na weselu jakim, to

już dla niego było wielkie święto. Właził potem za piec i nic nie mówił po całych

dniach, spoglądając jak kot błyszczącymi oczyma z ciemności. Potem zrobił sobie

sam skrzypki z gonta i włosienia końskiego, ale nie chciały grać tak pięknie jak tamte

w karczmie: brzęczały cicho, barǳo cichutko, właśnie jak muszki jakie albo komary.

Grał jednak na nich od rana do wieczora, choć tyle za to odbierał szturchańców,

że w końcu wyglądał jak obite jabłko niedojrzałe. Ale taka to już była jego natura.

ǲieciaczyna chudł coraz barǳiej, brzuch tylko zawsze miał duży, czuprynę coraz

gęstszą i oczy coraz szerzej otwarte, choć najczęściej łzami zalane, ale policzki i piersi

wpadały mu coraz głębiej i głębiej…

Wcale nie był jak inne ǳieci, był raczej jak jego skrzypki z gonta, które zaledwie

brzęczały. Na przednówku przy tym przymierał głodem, bo żył najczęściej surową

marchwią i także chęcią posiadania skrzypek.

Janko Muzykant



Ale ta chęć nie wyszła mu na dobre.

We dworze miał skrzypce lokaj i grywał czasem na nich szarą goǳiną, aby się

podobać pannie służącej. Janko czasem podczołgiwał się mięǳy łopuchami, aż pod

otwarte drzwi kredensu, żeby im się przypatrzeć. Wisiały właśnie na ścianie naprzeciw

drzwi. Więc tam chłopak duszę swoją całą wysyłał ku nim przez oczy, bo mu się

zdawało, że to niedostępna jakaś dla niego świętość, której niegoǳien tknąć, że to

jakieś jego najdroższe ukochanie. A jednak pożądał ich. Chciałby przynajmniej raz

mieć je w ręku, przynajmniej przypatrzeć się im bliżej… Biedne małe chłopskie serce

drżało na tę myśl ze szczęścia.

Pewnej nocy nikogo nie było w kredensie. Państwo od dawna sieǳieli za granicą, Światło

dom stał pustkami, więc lokaj przesiadywał na drugiej stronie u panny pokojowej.

Janko, przyczajony w łopuchach, patrzył już od dawna przez otwarte szerokie drzwi

na cel wszystkich swych pożądań. Księżyc właśnie na niebie był pełny i wchoǳił

ukośnie przez okno do kredensu, odbĳając je w kształcie wielkiego jasnego kwadratu

na przeciwległej ścianie. Ale ten kwadrat zbliżał się powoli do skrzypiec i w końcu

oświetlił je zupełnie. Wówczas w ciemnej głębi wydawało się, jakby od nich biła

światłość srebrna; szczególniej wypukłe zgięcia oświecone były tak mocno, że Janek

ledwie mógł patrzeć na nie. W onym blasku widać było wszystko doskonale: wcięte

boki, struny i zagiętą rączkę. Kołeczki przy niej świeciły jak robaczki świętojańskie,

a wzdłuż zwieszał się smyczek na kształt srebrnego pręta…

Ach! Wszystko było śliczne i prawie czaroǳiejskie; Janek też patrzył coraz chci-

wiej. Przykucnięty w łopuchach, z łokciami opartymi o chude kolana, z otwartymi

ustami patrzył i patrzył. To strach zatrzymywał go na miejscu, to jakaś nieprzezwy-

ciężona chęć pchała go naprzód. Czy czary jakie, czy co?… Ale te skrzypce w jasności

czasem zdawały się przybliżać, jakoby płynąc ku ǳiecku… Chwilami przygasały, aby

znowu rozpromienić się jeszcze barǳiej. Czary, wyraźne czary! Tymczasem wiatr po- Kuszenie

wiał; zaszumiały cicho drzewa, załopotały łopuchy, a Janek jakoby wyraźnie usłyszał:

— Idź, Janku! W kredensie nie ma nikogo… Idź, Janku!…

Noc była widna, jasna. W ogroǳie dworskim nad stawem słowik zaczął śpie-

wać i pogwizdywać cicho, to głośniej: „Idź! Pójdź! Weź!” Lelek poczciwy cichym

lotem zakręcił się koło głowy ǳiecka i zawołał: „Janku, nie! Nie!” Ale lelek odleciał,

a słowik został i łopuchy coraz wyraźniej mruczały: „Tam nie ma nikogo!” Skrzypce

rozpromieniły się znowu…

Biedny, mały, skulony kształt z wolna i ostrożnie posunął się naprzód, a tymcza-

sem słowik cichuteńko pogwizdywał: „Idź! Pójdź! Weź!”

Biała koszula migotała coraz bliżej drzwi kredensowych. Już nie okrywają jej czar-

ne łopuchy. Na progu kredensowym słychać szybki oddech chorych piersi ǳiecka.

Chwila jeszcze, biała koszulka znikła, już tylko jedna bosa nóżka wystaje za progiem.

Na próżno, lelku, przelatujesz jeszcze raz i wołasz: „Nie! Nie!” Janek już w kredensie.

Zarzechotały zaraz ogromnie żaby w stawie ogrodowym, jak gdyby przestraszo-

ne, ale potem ucichły. Słowik przestał pogwizdywać, łopuchy szemrać. Tymczasem

Janek czołgał się cicho i ostrożnie, ale zaraz go strach ogarnął. W łopuchach czuł

się jakby u siebie, jak ǳikie zwierzątko w zaroślach, a teraz był jak ǳikie zwierzątko

w pułapce. Ruchy jego stały się nagłe, oddech krótki i świszczący, przy tym ogarnęła

go ciemność. Cicha letnia błyskawica, przeleciawszy mięǳy wschodem i zachodem,

oświeciła raz jeszcze wnętrze kredensu i Janka na czworakach przed skrzypcami z gło-

wą zadartą do góry. Ale błyskawica zgasła, księżyc przesłoniła chmurka i nic już nie

było widać ani słychać.

Po chwili dopiero z ciemności wyszedł dźwięk cichutki i płaczliwy, jakby ktoś

nieostrożnie strun dotknął — i nagle…

Janko Muzykant



Gruby jakiś, zaspany głos, wychoǳący z kąta kredensu spytał gniewliwie:

— Kto tam?

Janek zataił dech w piersiach, ale gruby głos spytał powtórnie:

— Kto tam?

Zapałka zaczęła migotać po ścianie, zrobiło się widno, a potem… Eh! Boże! Sły-

chać klątwy, uderzenia, płacz ǳiecka, wołanie: „O! Dlaboga!” Szczekanie psów, bie-

ganie świateł po szybach, hałas w całym dworze…

Na drugi ǳień biedny Janek stał już przed sądem u wójta.

Mieli–ż go tam sąǳić jako złoǳieja?… Pewno. Popatrzyli na niego wójt i ławnicy, Kara

jak stał przed nimi z palcem w gębie, z wytrzeszczonymi, zalękłymi oczyma, mały,

chudy, zamorusany, obity, niewieǳący, gǳie jest i czego od niego chcą? Jakże tu

sąǳić taką biedę, co ma lat ǳiesięć i ledwo na nogach stoi? Do więzienia ją posłać

czy jak?… Trzeba–ż przy tym mieć trochę miłosierǳia nad ǳiećmi. Niech go tam

weźmie stójka, niech mu da rózgą, żeby na drugi raz nie kradł, i cała rzecz.

— Bo pewno!

Zawołali Stacha, co był stójką:

— Weź go ta i daj mu na pamiątkę.

Stach kiwnął swoją głupowatą, zwierzęcą głową, wziął Janka pod pachę, jakby

jakiego kociaka, i wyniósł ku stodółce. ǲiecko, czy nie rozumiało, o co choǳi, czy

się zalękło, dość że nie ozwało się ni słowem, patrzyło tylko, jakby patrzył ptak. Albo

on wie, co z nim zrobią? Dopiero jak go Stach w stodole wziął garścią, rozciągnął na

ziemi i podgiąwszy koszulinę machnął od ucha, dopieroż Janek krzyknął:

— Matulu! — i co go stójka rózgą, to on: „Matulu! Matulu‼”, ale coraz ciszej,

słabiej, aż za którymś razem ucichło ǳiecko i nie wołało już matuli…

Biedne, potrzaskane skrzypki!…

— Ej, głupi, zły Stachu! Któż tak ǳieci bĳe? Toż to małe i słabe i zawsze było

ledwie żywe.

Przyszła matka, zabrała chłopaka, ale musiała go zanieść do domu… Na drugi

ǳień nie wstał Janek, a trzeciego wieczorem konał już sobie spokojnie na tapczanie

pod zgrzebnym kilimkiem.

Jaskółki świergotały w czereśni, co rosła pod przyzbą; promień słońca wchoǳił Śmierć

przez szybę i oblewał jasnością złotą, rozczochraną główkę ǳiecka i twarz, w której

nie zostało kropli krwi. Ów promień był niby gościńcem, po którym mała dusza

chłopczyka miała odejść. Dobrze, że choć w chwilę śmierci odchoǳiła szeroką, sło-

neczną drogą, bo za życia szła po prawǳie ciernistą. Tymczasem wychudłe piersi

poruszały się jeszcze oddechem, a twarz ǳiecka była jakby zasłuchana w te odgłosy

wiejskie, które wchoǳiły przez otwarte okno. Był to wieczór, więc ǳiewczęta wra-

cające od siana śpiewały: „Oj, na zielonej, na runi!”, a od strugi dochoǳiło granie

fujarek. Janek wsłuchiwał się ostatni raz, jak wieś gra… Na kilimku przy nim leżały

jego skrzypki z gonta.

Nagle twarz umierającego ǳiecka rozjaśniła się, a z bielejących warg wyszedł

szept:

— Matulu?…

— Co, synku? — ozwała się matka, którą dusiły łzy…

— Matulu, Pan Bóg mi da w niebie prawǳiwe skrzypki?

— Da ci, synku, da! — odrzekła matka; ale nie mogła dłużej mówić, bo nagle Rozpacz

z jej twardej piersi buchnęła wzbierająca żałość, więc jęknąwszy tylko: „O Jezu! Jezu!”,

padła twarzą na skrzynię i zaczęła ryczeć, jakby straciła rozum albo jak człowiek, co

wiǳi, że od śmierci nie wydrze swego kochania…

Janko Muzykant



Jakoż nie wydarła go, bo gdy podniósłszy się znowu spojrzała na ǳiecko, oczy

małego grajka były otwarte wprawǳie, ale nieruchome, twarz zaś poważna barǳo,

mroczna i stężała. Promień słoneczny odszedł także…

Pokój ci, Janku!

Nazajutrz powrócili państwo do dworu z Włoch wraz z panną i kawalerem, co się

o nią starał. Kawaler mówił:

— u au ay u ta ¹.

— I co to za lud artystów. n t uu a tant t

ot ²… — dodała panna.

Nad Jankiem szumiały brzozy…

¹ u au ay u ta (.) — Jakże pięknym krajem są Włochy.

² n t uu a tant t ot (.) — Szczęściem jest wyszukiwać

tam talenty i je popierać.

Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że

możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest do-

datkowymi materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te

dodatkowe materiały udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych

Samych Warunkach . PL .

Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/janko-muzykant

Tekst opracowany na podstawie: Sienkiewicz, Henryk (-), Pisma wybrane. Nowele, tom ,

Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cy-

owa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochoǳącego ze zbiorów BN.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Dariusz Gałecki, Aleksandra Sekuła.

Janko Muzykant



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: