rekopis-zaleziony-w-butli.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

EDGAR ALLAN POE

Rękopis znaleziony w butli

ł. ł ś

to a za wilę uze

en nie a u ni o staenia

uinault Atys

i druga zarówno są mi — obce. Otrzymana spuścizna ułatwiła mi pozyskanie nie-

zgorszego wykształcenia, a skłonność umysłu do pogłębień umożliwiła ujęcie w ład

metody całego dobytku wieǳy, pilnie nagromaǳonej przedwcześnie dojrzałą usil-

nością. Ponad wszystko — ǳieła ﬁlozofów niemieckich były dla mnie źródłem naj- Filozof, Wieǳa, Nauka

wyższej rozkoszy, a przyczyniał się do tego nie poǳiw płochy dla ich wymownych

szałów, jeno, poparta nawykiem do surowej analizy uciecha z powodu wyławiania ich

błędów. Zarzucano mi częstokroć oschłość mego geniuszu, brak wyobraźni poczyta-

no mi za zbrodnię i słynąłem zawsze jako niedowiarek. W rzeczy samej — żarliwy pęd

do ﬁlozoﬁi przyrodoznawczej przesycił — niestety — mój umysł najpowszechniej-

szymi błędami wieku — mam na myśli nałóg warunkowania zasadami tej wieǳy zja-

wisk nawet w najmniejszym stopniu nie podległych tego roǳaju warunkom. Przede

wszystkim nikt nie był mniej ode mnie narażony na zatracenie surowych probierzy

prawdy w pogoni za błędnymi ognikami zabobonu. Uważałem za stosowne obwa-

rowanie się tą przedmową w obawie, aby niewiarygodnej opowieści, którą poniżej

przytoczę, nie posąǳono raczej o szaleńczy wytwór bezładnej wyobraźni, zamiast

w niej dostrzec wynik ścisłych doświadczeń umysłu, dla którego mrzonki wyobraźni

są literą martwą i znikomą.

Po kilku latach, spęǳonych w dalekiej podróży, wsiadłem na okręt w r. …

w Batawii, stolicy bogatej i ludnej Jawy, aby odbyć wycieczkę po Archipelagu Sun-

dajskim. Wyruszyłem w drogę jako włóczęga, nie mając innych pobudek prócz ner- Podróż

wowej żąǳy zmian, która mię nalia jako¹ zły duch.

Okręt nasz miał około czterechset ton pojemności, obity był mieǳią i zbudowany

w Bombaju z malabarskiej² teky ³. Wiózł ładunek wełny, bawełny i oliwy indyjskiej.

¹ ako — tu: jak, niby.

² alabaski — pochoǳący z Wybrzeża Malabarskiego (Malabaru), czyli południowo-zachodniego

wybrzeża Indii nad Morzem Arabskim.

³ teka — choǳi zapewne o drewno z drzewa tekowego od czasów prehistorycznych wykorzystywane

do konstrukcji statków i ich wyposażenia, ponieważ naturalnie zawiera ono znaczne ilości substancji

oleistych i kwasu krzemowego, przez co nie nasiąka wodą, a także nie jest narażone na niszczenie przez

szkodniki. Drzewa tekowe występują w płd. i płd.-wsch. Azji, tworząc lasy monsunowe.

O mojej ojczyźnie i o mojej roǳinie niewiele mam do powieǳenia, iż jedna Ojczyzna, Roǳina,

ǲieǳictwo, Wieǳa

Mieliśmy też na pokłaǳie powrozy z włókien kokosowych, cukier palmowy, zapa-

sy topionego masła, orzechy kokosowe i kilka skrzyń makowca⁴. Obładowano go

nieodpowiednio, toteż chylił się burtem⁵ ku woǳie.

Podaliśmy żagle prądowi wiatru i przez dni kilka trzymaliśmy się wzdłuż wschod-

niego brzegu Jawy. Żaden przypadek nie przerwał monotonii naszej podróży prócz

chyba kilku drobnych, spotkanych po droǳe odnóg Archipelagu, do którego granic

okręt nasz dotarł.

Pewnego wieczoru, wsparty na parapecie strażnicy, postrzegłem na północo-za- Obłok

choǳie wielce osobliwy, samotny obłok. Zwracał na się uwagę zarówno barwą, jak

i tą okolicznością, że był pierwszym obłokiem, któryśmy postrzegli od czasu na-

szego odjazdu z Batawii. Badałem go uważnie aż do zachodu słońca. W tym okre-

sie — rozsnuł się nagle od wschodu do zachodu, obsaczając⁶ widnokrąg szczelnym

pasmem tumanów i przybierając kształt długiego pasma o nisko zwisających po-

brzeżach. Wkrótce potem uwagę moją przykuł brunatno-purpurowy brzask księżyca Morze, Wiatr, Cisza

i szczególny wygląd morza. To ostatnie podlegało szybkiej zmianie i woda zdawała

się barǳiej niż zazwyczaj przejrzyścieć.

Mogłem wyraźnie oglądać dno, chociaż zarzucony przeze mnie zgłębnik wskazał,

iż znajdujemy się na wysokości piętnastu sążni⁷. Powietrze zaprawiło się nieznośnym

upałem i przepełniło się spiralnie rozedrganymi podmuchami żaru i na wzór tych,

które unoszą się ponad rozpalonym do czerwoności żelazem. Z nadejściem nocy

wszelki powiew ustał i ogarnęła nas cisza tak całkowita, że niedostępna zrozumie-

niu. Płomień świecy jarzył się na przeǳie bez pochwytnego dla oka ruchu, a długi

włos — włos ujęty wskazującym i dużym palcem, padał poziomo bez najmniejszego

drgnienia.

Wszakże, ponieważ kapitan twierǳił, iż nie wiǳi żadnych oznak niebezpieczeń-

stwa i ponieważ zboczyliśmy z drogi do lądu w kierunku poprzecznym, tedy roz-

kazał zwinąć żagle i zarzucić kotwicę. Nikogo ze straży okrętowej nie postawiono

na czatach, i załoga złożona przeważnie z Malajczyków, bez troski pokładła się na

pomoście. Zszedłem do kajuty nie bez wyraźnego przeczucia jakiejś klęski. I rzeczy- Przeczucie, Klęska

wiście — wszystkie te znamiona buǳiły we mnie obawy — samumu⁸. Zwierzyłem

się z mych obaw kapitanowi, lecz nie zwrócił uwagi na moje słowa i odszedł, nie

racząc odpowieǳieć. Wszakże niepokój zakłócał mi sen i około północy wyszedłem

na pokład.

Gdym postawił stopę na ostatnim szczeblu przesłoniętej brezentem drabiny, Burza, Wiatr, Żywioły,

Okręt, Katastrofa

⁴ kilka skzy akowa — w oryginale: a ew ases o opiu ; nie choǳi więc o roǳaj ciasta, lecz

narkotycznej używki.

⁵ nayli się bute — ǳiś tylko roǳ. ż.: burta; w komendach żeglarskich występuje jednak w roǳ.

m., np.: „prawo na burt”.

⁶ obsaza — ǳiś popr.: osaczając.

⁷ se — daw. antropometryczna jednostka długości wyznaczana przez zasięg rozpostartych ramion

dorosłego mężczyzny (w Polsce sążeń zwano też sięgiem), wynosząca ok. m; sążeń starop. miał , m,

zaś sążeń ros. , m.

⁸ sau — gorący i suchy, pustynny wiatr płd. występujący w Ayce Płn. i na Półwyspie Arabskim,

wywołujący burze piaskowe; tu: silny, huraganowy wiatr.

   Rękopis znaleziony w butli



przeraził mię głuchy zgiełk podobny do tego, który wytwarza bystry obrót koła

młyńskiego, i zanim zdołałem zbadać przyczynę, uczułem, że okręt dygoce od —

wewnątrz. W tej samej niemal chwili nawała morska odrzuciła nas na bok i, rwąc

ponad nami, wymiotła wszystek pokład od końca do końca.

Zapalczywy rzut wichru w sporej części przyczynił się do ocalenia okrętu. Chociaż

całkowicie pogrążony w woǳie, tak że masztami dosięgał jej powierzchni, w chwilę

potem podniósł się powoli i, przez mgnień kilka kołysząc się pod potężną przemocą

burzy, utwierǳił się ostatecznie w swych posadach. Nie mogę wytłumaczyć, jakim

cudem uszedłem śmierci? Ogłuszony pociskiem wody, znalazłem się po oǳyskaniu

przytomności pomięǳy tramem⁹ a sterem. Z wielkim trudem powstałem na nogi

i, obłędnie poglądając wokół, pomyślałem z przerażeniem, żeśmy wpadli na ra —

tak dalece bowiem, ponad wszelką wyobraźnię, był pełen grozy wir tego olbrzymiego

i spienionego morza, w którym zaprzepaściliśmy się zgoła. Po kilku chwilach doleciał

mię głos starego Szweda, który wsiadł na nasz okręt w chwili, gdyśmy opuszczali

przystań. Jąłem go nawoływać z całej mocy, aż chwiejnym krokiem przywlókł się

do mnie — na tył okrętu. Zrozumieliśmy wkrótce, że jesteśmy jedynymi świadkami

klęski. Woda, prócz nas, zmiotła z pokładu do morza wszystko, cokolwiek się na

nim znajdowało. Kapitan i marynarze zginęli w czasie snu, ponieważ morze zatopiło

kajuty. Pozbawieni pomocy, nie mogliśmy zbyt wielkiej pokładać naǳiei w naszych

ku ocaleniu okrętu wysiłkach, i zabiegi nasze paraliżowało poczucie tej pewności,

że lada chwila utoniemy. Lina nasza pękła jak szpagat pod pierwszym naciskiem

huraganu, w przeciwnym razie morze pochłonęłoby nas natychmiast.

Mknęliśmy przodem fal z przeraźliwą szybkością i woda przysparzała nam szczerb

widocznych. Tylny kościec okrętu był do cna nadwerężony i pod każdym niemal

względem doznaliśmy szkód krwawych, lecz ku wielkiej radości stwierǳiliśmy, iż

pompy nie były zatkane mułem i że nasz ładunek nie poniósł strat zbyt wielkich.

Najsroższa wściekłość burzy minęła i mogliśmy już nie obawiać się przemocy wi-

chrów, lecz z przerażeniem myśleliśmy o chwili, gdy wicher zgoła ustanie, w tym

przeświadczeniu, iż po doznanych szkodach nie zdołamy oprzeć się straszliwym roz-

chwiejom wodnym, które po burzy nastąpią. Wszakże chwila, gdy obawy nasze miały

się sprawǳić, była, zda się, niezbyt bliska. Przez pięć nocy i pięć dni całkowitych,

w którym czasie żywiliśmy się kilkoma kawałkami cukru palmowego, z wielkim wy-

siłkiem dobywanego z przedniej na pokłaǳie powały, okręt nasz mknął z nieobliczal-

ną szybkością pod naporami wichru, które szybko następowały po sobie, a które, nie

dorównywując pierwotnym szałom samumu, były wszakże straszliwsze niż wszelka

dotychczas zaznana przeze mnie burza.

Przez pierwsze cztery dni droga nasza, pomĳając barǳo nieznaczne uskoki, zdą-

żała na południo-wschód z uchyleniem ku południowi i w ten sposób dotarliśmy do

brzegów Nowej Holandii.

Piątego dnia chłód wzmógł się do najwyższego stopnia, chociaż wiatr odwrócił Słońce

się nagle ku północy. Słońce, wschoǳąc, żółtym i schorzałym tliło się pobrzaskiem

i, wspiąwszy się zaledwo na kilka stóp ponad widnokręgiem, nie wydało ani jednego

szczerego promienia. Nie było żadnego na pozór obłoku, lecz mimo to wiatr zrywał

się i zrywał, poświstując w napadach wściekłości. Około południa lub, ileśmy mogli Noc, Strach, Ciemność

sąǳić, mniej więcej w tym czasie uwagę naszą znów przykuł widok słońca. Zamiast

promieni, w ścisłym tego słowa znaczeniu, wyłaniało ze siebie roǳaj mroczącego

się i posępnego żaru bez odblasku, jakby wszystkie promienie były spolaryzowane.

Właśnie w chwili gdy się pogrążyło we wzbierającym morzu, jego rǳeń ognisty znikł

nagle, jakby go znienacka zdmuchnęła jakaś tajemna potęga. A gdy już je chłonął

ocean niezgłębiony, było jeno bladą, srebrnej barwy obręczą.

Nadaremnie wyczekiwaliśmy świtu dnia szóstego. ǲień ów dla mnie jeszcze

nie nastał — dla Szweda nie nastał nigdy. Byliśmy pogrzebani w ciemnościach tę-

gich jak smoła, tak że nie wiǳieliśmy przedmiotów odległych o dwaǳieścia kroków

od okrętu. Spowĳała nas noc wiekuista, nie łagoǳona nawet fosforycznym potrza-

skiem morza, do którego przyzwyczailiśmy się pod zwrotnikiem. Postrzegliśmy też,

⁹ ta — główna belka pozioma w konstrukcjach drewnianych; w odniesieniu do okrętów używa

się zazwyczaj określenia reja lub bom.

   Rękopis znaleziony w butli



że chociaż burza i nadal szaleje bez przerwy, wszakże nie znajdujemy żadnych śladów

pluskających fal oraz tzw. baranków, które nam dotąd towarzyszyły w droǳe.

Wokół nas nie było nic prócz grozy, zgęszczonego mroku i czarnej pustyni płyn-

nego hebanu. Strach zabobonny wnikał kropla po kropli do piersi starego Szweda,

mój zaś duch pogrążył się w niemym zdrętwieniu.

Poniechaliśmy wszelkich dokoła okrętu zabiegów dla ich zbyteczności i, ucze- Morze, Żywioły

pieni z całych sił za odłamek przedniego masztu, z rozpaczą woǳiliśmy oczyma po

bezmiarach oceanu.

Nie mieliśmy żadnych środków obliczenia czasu i nie mogliśmy zgoła połapać

się w naszym położeniu. Mimo to byliśmy aż nadto pewni, iż posunęliśmy się na

północ dalej, niż jakikolwiek z żeglarzy — naszych poprzedników, i ǳiwił nas wielce

brak po droǳe zwykłych zapór lodowych. A tymczasem każda chwila taiła groźbę

chwili ostatniej — każda olbrzymia fala biegła, aby nas zmiażdżyć. Niepokój fal po Cud

burzy przeszedł wszelkie możliwe mrzonki mojej wyobraźni, i był to cud, co chwila

wznawiany, żeśmy nie zatonęli.

Towarzysz mój mówił o lekkości ładunku i przypominał mi doskonałe zalety

naszego okrętu, lecz nie mogłem nie doznawać zgoła na wszystko ślepej rozpaczy

i melancholĳnie sposobiłem się do śmierci, której przyjścia najdalej za goǳinę nic

opóźnić nie mogło, ponieważ z każdym sążniem, który okręt przebiegał, niepokój

fal po burzy na tym czarnym i ǳiwnym morzu nabierał coraz posępniejszej grozy.

Częstokroć na wysokościach, do których albatros nie dolata, zatracaliśmy dech —

a kiedy inǳiej chwytał nas zawrót głowy, gdyśmy ze straszliwą szybkością spada-

li w czeluście piekieł wodnych, gǳie był zastój powietrza i gǳie żaden dźwięk nie

mógł zakłócić drzemoty polipów.

Byliśmy właśnie w padołach jednej z owych otchłani, gdy nagły krzyk mego to-

warzysza złowróżbnie zabrzmiał w mroku.

— Spójrz, spójrz! — krzyknął mi w same uszy. — Na Boga, spójrz, spójrz!

Gdy tak mówił, postrzegłem światło szkarłatne o mroczącym się i posępnym Okręt

blasku, które chwiało się u wylotu bezdennej, wchłaniającej nas czeluści i miotało na

nasz pokład pełgające smugi rozwidnień. Uniósłszy do góry oczy, ujrzałem widok,

który krew mi zmroził.

Na wysokości przeraźliwej, tuż ponad nami i na samym obrzeżu otchłani bujał

okręt olbrzymi — pojemności zapewne czterech tysięcy ton. Chociaż zagnieżdżony

na grzbiecie wału morskiego, który go stokrotnie ogromem przerastał, zdawał się

rozmiarami przekraczać zakres liniowca lub okrętów Towarzystwa Indyjskiego. Jego

niewiarygodnie olbrzymi kadłub miał barwę głęboko czarną, której nie ożywiała żad-

na ze zwykłych ozdób okrętowych. Pojedynczy szereg ǳiał dłużył się w rozwartych

strzelnicach i miotał przed się, odbity od swych szklistych powierzchni, poblask nie-

zliczonych latarni wojennych, które się chwiały w swych obsadach. Lecz najbarǳiej

zdjęła nas przerażeniem i poǳiwem ta okoliczność, że płynął na wszystkich żaglach

wbrew temu, wszelkiej rzeczywistości przeczącemu, morzu i wbrew tej burzy rozsza-

lałej. Początkowo, gdyśmy go zoczyli, mogliśmy oglądać tylko jego ǳiób, ponieważ

powoli wypełzał z czarnej i straszliwej otchłani, którą pozostawił w tyle.

Na jedną chwilę — chwilę natężonych przerażeń — przystanął na tym zawrotnym

wierzchole, jakby odurzony własnym wniebowstąpieniem, potem drgnął — pochylił

się — i wreszcie stoczył się wzdłuż po skłonie.

Nie wiem, co za nagły spokój opanował w tej chwili mego ducha. Odskoczywszy

możliwie najdalej — ku tyłom okrętu, wyczekiwałem bez drżenia klęski, która nas

miała zmiażdżyć. Nasz własny okręt — koniec końcem — zaprzestał walki z morzem

   Rękopis znaleziony w butli



i szedł na dno brzemieniem swego ǳiobu. Cios rozpędnej¹⁰ bryły ugoǳił go przeto

w zatopioną część kadłuba i w nieuniknionym następstwie przerzucił mnie w sieć

obcego okrętu.

Gdym upadł, okręt ów, dotarłszy do punktu martwego, wspiął się ku górze i prze-

walił się na tamtą stronę. Sąǳę, iż tylko ǳięki zamieszaniu, które powstało, zdołałem

ujść baczności załogi.

Niewiele miałem przeszkód po temu, aby niepostrzeżenie utorować sobie drogę

do głównych drzwi na pokłaǳie, które tkwiły w miejscu widocznym, i zdarzyła mi

się wkrótce pomyślna sposobność ukrycia się na spoǳie okrętu. Nie umiałbym wy-

tłumaczyć, dlaczego tak uczyniłem? Przyczyną, która mnie do ukrycia się zniewoliła,

był zapewne nieokreślony lęk, który mnie w pierwszej chwili ogarnął na widok no-

wych żeglarzy. Ani mi w głowie było zdać się na łaskę okazów luǳkich, które na

pierwszy a doraźny rzut oka zdraǳały cechy niepochwytnej ǳiwaczności i dały mi

tyle powodów do obaw i uprzeǳeń. Dlatego też uważałem za stosowne sporząǳenie

dla się skrytki na spoǳie okrętu. Zerwałem część poszycia okrętowego w ten sposób,

aby utworzyć sobie schronienie bezpieczne pomięǳy olbrzymimi członkami okrętu.

Zaledwom dokonał mej pracy, odgłos kroków w piwnicznych izbach okrętowych

znaglił mię do wyzyskania mej czatowni. Ktoś przechoǳił koło mej kryjówki słabym Starość

i niezbyt pewnym krokiem. Nie mogłem dojrzeć jego twarzy, lecz z łatwością oglą-

dałem całokształt jego postaci. Miał wszelkie pozory niemocy i zgrzybiałości. Kolana

jego uginały się pod brzemieniem lat i cała jego istota dygotała od starości. Mówił

sam do siebie, pomrukiwał głosem cichym i złamanym jakieś słowa w języku, którego

nie mogłem zrozumieć — i szperał w kącie, gǳie spiętrzono ǳiwacznego pozoru¹¹

narzęǳia i zmurszałe mapy morskie. Była w nim osobliwa gmatwanina dąsów po-

wtórnego ǳieciństwa i uroczystej godności boga. Po pewnym czasie — wrócił na

pokład i straciłem go z oczu.

Uczucie, dla którego nie znajduję wysłowień, owładnęło mym duchem — uczu-

cie, które się wzbrania analizie, które nie ma swych określeń w słownikach prze-

szłości, a którego i przyszłość nawet — obawiam się, że nie zdoła odcyować. Dla

umysłu tego co mój pokroju owo ostatnie przypuszczenie było istną męczarnią. Ni-

gdy nie zdołam — czułem, że nie zdołam nigdy, zbadać istoty mych myśli! Nie ǳiw

jednak, że myśli owe nie poddawały się tłumaczeniom jako zaczerpnięte ze źródeł tak

całkowicie nowych. Nowe uczucie — nowa treść wzbogaciła mego ducha.

Już kawał czasu upłynął od chwili, gdy po raz pierwszy dotknąłem stopą po-

kładu tego straszliwego okrętu, a promienie mych przeznaczeń zbiegały się snadź¹²

i wyczerpywały w jednym ognisku.

Nieodgadnieni luǳie! Spowinięci w zadumę, której treści domyśleć się nie mo- Wzrok

głem, przechoǳili obok mnie nie postrzegając mej osoby. Trwanie w ukryciu było

z mej strony istnym szaleństwem, gdyż ów roǳaj luǳki nie e wiie . Nie dalej

jak chwilę temu przesunąłem się tuż przed oczyma drugiego z kolei.Niedawno za- Wiadomość

pęǳiłem się aż do kajuty samego kapitana i tam właśnie zaopatrzyłem się w środki

niezbędne dla spisania bieżących i ubiegłych zdarzeń. Od czasu do czasu będę uzu-

pełniał mój ǳiennik. Wprawǳie nie mogę znaleźć żadnych sposobów przekazania

go światu, wszakże nie zaniedbam wszelkich po temu prób. Gdy przyjǳie chwila

ostatnia, zawrę rękopis w butli i wrzucę wszystko do morza.

¹⁰ ozpęny — rozpęǳony.

¹¹ poz — tu: wygląd.

¹² sna (starop.) — przecież, widocznie, zapewne, może, podobno.

   Rękopis znaleziony w butli



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: