prawdziwy-opis-wypadku-z-p-waldemarem.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

EDGAR ALLAN POE

Prawǳiwy opis wypadku z p. Wal-

demarem

ł. ł ś

Trudno — doprawdy — ǳiwić się temu, że naǳwyczajny wypadek, jaki się zdarzył

panu Waldemarowi, stał się przyczyną sporów. Cud by to był, gdyby się stało inaczej

— szczególniej w takich, a nie innych okolicznościach. Chęć wszystkich stron za-

interesowanych dochowania sprawie tajemnicy, przynajmniej na razie lub do czasu

pozyskania sposobności nowych badań, oraz nasze ku ich uskutecznieniu wysiłki da-

ły powód do rozpowszechnionych wśród ogółu, nieuzasadnionych lub przesadnych

pogłosek, które, ukazując sprawę w świetle najdotkliwiej mylnym, stały się, ma się

rozumieć, źródłem głębokiej niewiary.

W chwili obecnej istnieje konieczność, abym podał aky , w tej przynajmniej

postaci, w jakiej sam je rozumiem.

Oto są — w streszczeniu:

W ostatnich trzech latach uwagę moją kilkakrotnie pociągały ku sobie zjawiska Śmierć

magnetyzmu¹ i mniej więcej ǳiewięć miesięcy temu niemal znienacka uderzyła mię

myśl, że w szeregu dotychczasowych doświadczeń pozostawiono jedną zastanawia-

jącą i niewytłumaczoną lukę: nikogo nie poddano dotąd magnetyzmowi i ariulo

moris ². Wypadało tedy zbadać: po pierwsze — czy pacjent w tym stanie posiada

jakąkolwiek wrażliwość na prąd magnetyczny; po wtóre — czy, w razie twierǳą-

cym, wrażliwość owa pod wpływem danych warunków uszczupla się lub wzrasta; po

trzecie — w jakim stopniu i na jaki przeciąg czasu³ można drogą owych doświad-

czeń powściągnąć zaborczość śmierci. Były i inne punkty do zbadania lecz powyższe

najbarǳiej podżegały moją ciekawość, szczególnie ów ostatni ze względu na niepo-

mierną doniosłość wynikających zeń następstw.

Szukając wokół osobnika, za którego pomocą mógłbym wyjaśnić owe punkty,

mimo woli zwróciłem uwagę na przyjaciela mego — Ernesta Waldemara znanego

kompilatora „Biblioteca Forensica” oraz autora (pod pseudonimem Issachara Ma-

¹ maeyzm — zjawiska, które ǳisiaj znane są pod nazwą hipnozy, w XIX w. określano nazwą

mesmeryzmu (od nazwiska Franza Antona Mesmera, –) lub magnetyzmu.

² i ariulo moris (łac.) — w obliczu śmierci.

³ a aki przei zasu — ǳiś popr.: na jaki czas.

rxa) polskich przekładów Walleseia ⁴ i arauy ⁵. Waldemar, który od roku 

przebywał głównie w Harlemie (Nowy Jork), jest lub był godny szczególnej uwagi

z powodu swej niezwykłej chudości — dolną połową ciała przypominał niezmiernie

Johna Randolpha⁶ — oraz z powodu białych baków, odrzynających się od czarnej

czupryny w ten sposób, że każdy brał ową czuprynę za perukę.

Był wyjątkowo nerwowego usposobienia i ǳięki temu stanowił doskonałe narzę-

ǳie dla doświadczeń magnetycznych. Po dwakroć lub po trzykroć przyprawiłem go

o sen bez zbytnich wysiłków, lecz zawiodły mię inne oczekiwania, powzięte na zasa-

ǳie osobliwej budowy jego ciała. Nigdy wola jego nie uległa mi istotnie i całkowicie,

zaś pod względem asowiǳeia nie osiągnąłem skutków, na których mógłbym co-

kolwiek ugruntować. Moje w tym kierunku niepowoǳenia przypisywałem zawsze

chwiejnym stanom jego zdrowia. Na kilka miesięcy przed naszą znajomością leka-

rze stwierǳili w nim zgoła wyraźne suchoty. Miał niezaprzeczenie zwyczaj mówienia

o swej bliskiej śmierci ze sporą obojętnością jak o rzeczy nieuniknionej i nie nadającej

się do żalu.

Nic więc ǳiwnego, że gdy wyżej skreślone myśli po raz pierwszy przyszły mi do

głowy, przypomniałem sobie Waldemara. Zbyt dobrze znałem poważny światopogląd

tego człowieka, ażebym obawiał się jakichkolwiek z jego strony przeszkód; przy tym

nie miał on w Ameryce krewnych, którzy by mogli pod pozorem słuszności wtrącić

się do sprawy.

Zgoła otwarcie wyznałem mu moje zamiary i, ku mojemu wielkiemu zǳiwieniu,

okazał w tym kierunku barǳo gorliwą ciekawość. Rzekłem: ku wielkiemu zǳi-

wieniu, ponieważ pomimo zawsze łaskawego uǳielania mi swej osoby, gwoli do-

świadczeń, nigdy nie zdraǳał współczucia dla mych badań. Choroba jego należała

do roǳaju tych, które pozwalają na dokładne przewiǳenie chwili swego rozwiza-

ia , i koniec końcem zapadł pomięǳy nami układ, że uprzeǳi mnie na dwaǳieścia

cztery goǳiny przed owym kresem, który lekarze zgonowi jego wyznaczą.

Siedem miesięcy upłynęło obecnie od czasu, gdy od Waldemara otrzymałem list

następującej treści:

Kochany P.

Uczynisz chyba niezgorzej, jeżeli przyjǳiesz eraz , . i . twierǳą zgodnie, iż

nie przetrwam jutrzejszej północy i — moim zdaniem — rachuby ich są trafne lub

też niewiele od prawdy odbiegają.

Waldemar

Otrzymałem ów list w pół goǳiny po jego napisaniu i najwyżej w kwadrans po-

tem — byłem już w pokoju konającego. Nie wiǳiałem go od dni ǳiesięciu i prze- Choroba

raziła mię straszliwa zmiana, która w nim zaszła w tak krótkim okresie czasu⁷.

⁴ Wallesei — choǳi zapewne o całość lub jedną z części ryloii o Walleseiie i woie rzyǳie-

soleie Friedricha Schillera (-); historycznie pierwowzór tytułowej postaci, Albrecht Václav

Eusebius z Valdštejna był żyjącym na przełomie XVI i XVIIw. zręcznym woǳem pochoǳenia cze-

skiego, walczącym w obronie interesów cesarza Ferdynanda II Habsburga, na którego rozkaz został

prawdopodobnie zamordowany.

⁵ araua — choǳi o całość lub którąś z pięciu części satyryczno-groteskowej powieści François

Rabelais'go (?–) araua i Paaruel .

⁶ o adolp (–) — amer. polityk, był m.in. ambasadorem w Rosji w r. , kongres-

menem i senatorem ze stanu Virginia, przywódcą nacjonalistycznej akcji republikanów. Na skutek

choroby, którą przeszedł w młodości, zachował chłopięcą budowę ciała i wysoki głos, który nie uległ

mutacji; nie miał także zarostu.

⁷ w okresie zasu — ǳiś popr.: w tak krótkim czasie; słowa: „okres” i „czas” stanowią w zasaǳie

synonimy (poza rzadko stosowanym terminem z zakresu retoryki, w której słowo „okres” nie odnosi się

do upływu czasu, ale do budowy tekstu czy wypowieǳi).

   Prawǳiwy opis wypadku z p. Waldemarem



Twarz jego miała barwę ołowiu, oczy zgoła wygasły, a wychudł tak znacznie, że

skóra na policzkach popękała. Wyǳieliny ﬂegmy stały się niezwykle obﬁte, puls za-

ledwo wyczuwalny. Mimo to zachował w sposób ǳiwnie osobliwy wszystkie właǳe

umysłowe oraz pewną dozę sił ﬁzycznych. Mówił wyraźnie, sam bez niczyjej pomocy

zażywał lekarstwa, które były jeno półśrodkami, i w chwili gdym wszedł do pokoju,

był zajęty kreśleniem jakichś uwag w notatniku. Znajdował się w łożu, wsparty na

poduszkach. Doktorzy D. i F. czuwali nad nim.

Uścisnąwszy dłoń Waldemara, wziąłem tych panów na stronę i otrzymałem od

nich szczegółowe sprawozdanie ze stanu chorego.

Lewe płuco od osiemnastu miesięcy znajdowało się w stanie na wpół zwapnio-

nym lub chrząstkowym i całkowicie zatraciło zdolność jakiejkolwiek funkcji życio-

wej. Prawe zaś — w swej górnej okolicy było — jeśli nie doszczętnie — w każdym

razie częściowo zwapniałe, podczas gdy dolna jego połać była jeno miazgą ropnych,

przenikających się nawzajem wrzodów.

Stwierǳono kilka głębokich rozpadów oraz w jednym miejscu — ścisły przyrost

żeber. Te zmiany prawego płuca były stosunkowo świeżej daty. Wapnienie odbywało

się z niezwykłą szybkością — miesiąc temu nie wykryto jeszcze jego śladów — zaś

przyrost zauważono dopiero w ostatnich trzech dniach. Niezależnie od suchot domy-

ślano się anewryzmu aorty, lecz pod tym względem symptomy wapnienia wzbraniały

dokładnej diagnozy. Zdaniem obydwu lekarzy śmierć p. Waldemara miała nastąpić

nazajutrz, w nieǳielę, około północy.

Była właśnie sobota, goǳina siódma wieczorem. Opuszczając łoże konającego dla

rozmowy ze mną, doktorzy D. i F. pożegnali go na zawsze. Nie zamierzali doń po-

wrócić, lecz ustępując mym prośbom, zgoǳili się odwieǳić chorego około goǳiny

ǳiesiątej w nocy. Po ich wyjściu mówiłem z Waldemarem swobodnie o jego bliskiej

śmierci i ze szczególnym naciskiem — o zamierzonym przez nas doświadczeniu. Oka-

zał, jak zawsze, szczerą ku temu gotowość, a nawet zdraǳił gorącą chęć poddania się

doświadczeniu i naglił mię do natychmiastowego wykonania. W pokoju do pomocy

było dwoje służby — mężczyzna i kobieta, lecz nie czułem się dość na siłach, aby się

podjąć tak poważnego zadania bez zapewnienia sobie skuteczniejszego współpracow-

nictwa niźli to, którego mogłyby uǳielić wspomniane osoby w razie niespoǳianego

wypadku. Odsunąłem tedy doświadczenie na goǳinę ósmą, kiedy przybycie znajo-

mego mi poniekąd Teodora L. — studenta medycyny — miało mnie ostatecznie

wybawić z mego zakłopotania. Pierwotnie postanowiłem wyczekiwać przyjścia leka-

rzy, lecz skłoniły mię do natychmiastowego rozpoczęcia doświadczeń — po pierwsze

— usilne prośby Waldemara, po wtóre zaś — moje własne przekonanie, iż nie mam

chwili do stracenia, gdyż było jasne, że chory kona.

P. L. był na tyle uprzejmy, iż zadośćuczynił wyrażonej przeze mnie prośbie no-

towania wszystkiego, cokolwiek się zdarzy. I właśnie na jego sprawozdaniu, że tak

powiem, wzoruję moją opowieść. Pomĳając skróty, przytaczam je dosłownie.

Było mniej więcej pięć minut do ósmej, gdy ująwszy dłoń pacjenta prosiłem go,

aby możliwie jasno stwierǳił wobec p. L., że na jego — Waldemara — wyraźne

życzenie mam go poddać doświadczeniom magnetycznym w takich a takich okolicz-

nościach.

Odpowieǳiał cicho, lecz wyraźnie:

„Tak, pragnę poddać się doświadczeniom magnetycznym” — i natychmiast do-

rzucił: — „Obawiam się, nie bez powodu, żeś zwlekał zbyt długo”.

   Prawǳiwy opis wypadku z p. Waldemarem



Podczas gdy mówił, rozpocząłem ów roǳaj pasw ⁸, których skuteczność dla uśpie-

nia jego osoby była mi już wiadoma.

Pierwszy ruch mej dłoni, przesuniętej po jego czole, wywarł na nim wpływ wi- Sen, Ciało, Śmierć

doczny, lecz pomimo zużycia całej mojej usilności nie osiągnąłem żadnego innego,

postrzegalnego skutku aż do goǳiny ǳiesiątej minut ǳiesięć, kiedy lekarze D. i F.

przybyli zgodnie z umową. W kilku słowach wytłumaczyłem im moje zamiary i, po-

nieważ nie czynili mi żadnych przeszkód, twierǳąc, iż pacjent jest w okresie agonii,

bez wahania trwałem nadal w swej czynności, zastępując wszakże pasy poprzeczne —

wzdłużnymi i skupiając wszystek mój wzrok w oku konającego.

W tym czasie puls jego stał się niewyczuwalny, zaś oddech utrudniony i nace-

chowany półminutowymi przerwami.

Stan ów trwał kwadrans niemal bez zmiany, po upływie tego czasu wszakże z pier-

si konającego wyrwało się jedno prawidłowe, chociaż straszliwie przepastne wes-

tchnienie, i chrapliwość oddechu minęła, a raczej chrapanie stało się niesłyszalne.

Przerwy nie zmniejszyły się. Kończyny jego ciała były zimne jak lód.

O pięć minut do jedenastej zauważyłem nieomylne oznaki przemocy magnetycz-

nej. Szkliste migotania oka przybrały mozolny wyraz spojrzeń do wewrz , które się Oko, Wzrok

zdarzają jeno w wypadkach somnambulizmu i co do których nie można się pomy-

lić. Za pomocą kilku poprzecznych, szybkich pasw zniewoliłem powieki do drgania,

które nas zazwyczaj przed snem nawieǳa, i przedłużając nieco tę czynność zǳiała-

łem, iż zamknęły się zupełnie. Nie poprzestałem na tym i nadal wykonywałem swe

ruchy dosadniej i z barǳiej natężonym wysiłkiem woli, aż całkowicie sparaliżowa-

łem członki śpiącego, nadawszy im uprzednio wygodne według wszelkich pozorów

położenie. Nogi były całkowicie wyprostowane wzdłuż. Ręce z lekka wyciągnięte,

spoczywały na łóżku w umiarkowanej odległości od bioder. Głowa była barǳo nie-

znacznie wzniesiona.

Gdym tego dokonał, wybiła północ, i zwróciłem się do obecnych z prośbą zbada-

nia stanu, w którym się znajduje Waldemar. Po kilku próbach stwierǳili, iż znajduje

się w stanie niezwykle doskonałej katalepsji magnetycznej⁹. Ciekawość obydwu leka-

rzy wielce urosła¹⁰. Doktor D. postanowił niezwłocznie całą noc spęǳić przy chorym

— podczas gdy doktor F. pożegnał nas, obiecując wrócić skoro świt. P. L. i służba

zostali.

Pozostawiliśmy Waldemara w całkowitym spokoju aż do goǳiny trzeciej z rana

— wówczas zbliżyłem się doń i znalazłem go ściśle w tym samym stanie, co w chwili

odejścia doktora F. — to znaczy, iż trwał w tej samej pozycji, iż miał puls niewyczu-

walny, oddech słaby, zaledwo pochwytny — dostępny jeno probierzowi zbliżonego

do ust zwierciadła, oczy zamknięte, a ciało sztywne i zimne jak marmur. Wszakże

wygląd ogólny bez wątpienia nie był wyglądem — trupa.

Zbliżając się do Waldemara, zrobiłem coś w roǳaju półwysiłku, aby zniewolić

jego prawą dłoń do stowarzyszenia się z moją w ruchach, które z lekka kreśliłem

ponad nim. Dawniej, próbując tych doświadczeń z chorym, nie osiągałem nigdy cał-

kowitego skutku i doprawdy nie miałem naǳiei, że tym razem uda mi się lepiej,

lecz ku memu wielkiemu zǳiwieniu, dłoń jego powtarzała barǳo łagodnie, chociaż

⁸ pasy mesmeryze — choǳi o przesuwanie rąk wzdłuż lub w poprzek ciała osoby leczonej według

wskazań Franza Antona Mesmera (–); czynność ta miała na celu wywarcie korzystnego, regu-

lującego wpływu na ﬂuidy (czyli roǳaj energii właściwej każdej istocie zwierzęcej i luǳkiej) chorego.

⁹ kaalepsa maeyza — w procesie snu magnetycznego (hipnozy) wyróżniano trzy stany: le-

targ, somnambulizm i katalepsję (czyli specyﬁczne zesztywnienie mięśni powodujące zastyganie ciała

w przypadkowej często pozycji).

¹⁰ iekawo urosa — ǳiś popr.: ciekawość wzrosła.

   Prawǳiwy opis wypadku z p. Waldemarem



z lekka jeno kreśląc, wszystkie dłonią moją wskazane kierunki. Postanowiłem narazić

go na kilka słów rozmowy.

— Waldemarze — rzekłem — czy śpisz?

Nie odpowieǳiał, lecz zauważyłem dreszcz w jego wargach i byłem zmuszony

powtórzyć moje pytanie po dwakroć i po trzykroć. Za trzecim razem nieznaczne

drżenie poruszyło jego ciałem, powieki uniosły się same przez się, jak gdyby po to

tylko, aby odsłonić białe pasmo ocznej gałki — wargi poruszyły się leniwie i w zaledwo

pochwytnym szepcie uroniły te słowa:

— Tak — śpię teraz. Nie budźcie mnie! Pozwólcie mi umrzeć w tym stanie!

Dotknąłem ciała — było sztywne jak wprzódy. Dłoń prawa, jak przed chwilą,

ulegała wskazaniom mojej dłoni. Spytałem znowu śpiącego somnambulicznie:

— Czy zawsze czujesz ból w piersi, Waldemarze?

Odpowiedź nastąpiła nie natychmiast, a była jeszcze mniej wyraźna niż pierwsza:

— Ból? — Bynajmniej. — Umieram.

Uważałem w danej chwili za niestosowne — niepokojenie nadal jego osoby, toteż

nie przybyły żadne słowa ani czyny — aż do przyjścia doktora F., który uprzeǳił

nieco wschód słońca i doznał zǳiwienia bez granic, zastawszy chorego jeszcze przy

życiu. Po zbadaniu pulsu śpiącego i zbliżeniu do ust zwierciadła, prosił mię, abym doń

przemówił:

— Czy wciąż śpisz, Waldemarze?

Jak wprzódy, upłynęło kilka minut bez odpowieǳi i — w przeciągu tego czasu —

konający zdawał się skupiać wszystkie swe siły dla pozyskania mowy. Na powtórzone

po raz czwarty przeze mnie pytanie odpowieǳiał barǳo cicho, prawie niesłyszalnie:

— Tak, wciąż — śpię — umieram.

Było to wnioskiem, a raczej życzeniem lekarzy, aby Waldemar pozostał — bez

żadnych przeszkód — w obecnym stanie widomego spokoju aż do chwili, kiedy

śmierć przyjǳie, a przyjść miała — według jednogłośnego zdania — w przeciągu

minut pięciu. Postanowiłem wszakże raz jeszcze doń przemówić i powtórzyłem po

prostu pytanie poprzednie.

Podczas gdym mówił, w twarzy śpiącego odbyło się znaczne przeobrażenie. Oczy,

z lekka widoczne spoza przesłaniających je powiek, zapadły się w swych orbitach —

skóra nabrała trupich zabarwień przypominających nie tyle pergamin, ile biały pa-

pier, i dwa okrągłe suchotnicze wypieki, które dotąd tkwiły uporczywie na środku

każdego policzka, zgasły znienacka. Używam tego określenia, ponieważ nagłość ich

zaniku narzuciła mej wyobraźni raczej zgaszoną świecę, niźli wszelkie inne porów-

nania. Jednocześnie górna warga skurczyła się, uchoǳąc wzwyż ponad zęby, które

przed chwilą szczelnie przesłaniała, podczas gdy dolna szczęka w pochwytnych niemal

dla ucha podrygach opadła, pozostawiając usta w zupełnym rozwarciu i odsłaniając

w pełni sczerniały i obrzmiały jęzor. Przypuszczam, iż wszyscy obecni oswojeni by-

li z okropnościami śmiertelnego łoża, lecz wygląd Waldemara był w tej chwili tak

potworny, tak ponad wszelką wyobraźnię potworny, że wszyscy tłumnie cofnęli się

precz — od obrębu łoża.

Czuję oto teraz, żem doprowaǳił moją opowieść do chwili, kiedy zbuntowany

czytelnik odmówi mi wszelkiego zaufania. Mimo to — uważam za swój obowiązek

— ciągnąć dalej opowieść.

Zanikła w Waldemarze najsłabsza oznaka życia i, sąǳąc, że umarł, poleciliśmy Trup, Słowo, Dźwięk,

Strach

   Prawǳiwy opis wypadku z p. Waldemarem



go opiece służby, gdy nagle sprężysta fala ruchu zaznaczyła swą obecność w języku.

Trwało to zapewne jedną chwilę. Po upływie tego czasu z wyważonych i znieru-

chomiałych szczęk wypłynął głos — głos taki, że próba określenia tego głosu byłaby

szaleństwem. Są wszakże dwa lub trzy przymiotniki, które doń można w przybliżeniu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: