portret-owalny.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

EDGAR ALLAN POE

Portret owalny

ł. ł ś

ciężko rannemu, na nocleg pod gołym niebem, należał do roǳaju tych ogromem

i melancholią obciążonych budynków, które zarówno w rzeczywistości, jak w wy-

obraźni mistress¹ Radcliﬀe² wznosiły swe zasępione czoła wśród Apeninów. Według

wszelkich pozorów — do czasu jeno i zgoła niedawno opuszczono ów zamek. Zajęli-

śmy jedną z najszczuplejszych i z najmniejszym przepychem umeblowanych komnat.

Znajdowała się na wieży przyległej budynkowi. Ozdoby miała bogate, lecz zgrzybia-

łe i zniszczone. Mury powlekało obicie i świetlały na nich obﬁte godła heraldyczne

wszelakiego kształtu oraz godna zaiste poǳiwu ilość obrazów nowożytnych, pełnych

stylu, w ramach złotych i po arabsku wzorzystych. Zaciekawiły mnie do głębi — za-

pewne pod wpływem nawieǳającej mię gorączki — zaciekawiły mnie do głębi owe

obrazy, wiszące nie tylko na widocznych powierzchniach muru, lecz i po niezliczo-

nych zakątkach, których nie mogła uniknąć ǳiwaczna architektura zamku.

Koniec końcem — ponieważ noc już nadchoǳiła — kazałem Pedrowi zawrzeć

ciężkie okiennice komnaty, zapalić stojący u mego wezgłowia olbrzymi, kilkuramien-

ny świecznik i odsłonić całkowicie kotary z czarnego aksamitu, ozdobione ęǳlami

a okalające moje łóżko. Życzyłem sobie tych wszystkich przysposobień w tym celu,

abym mógł w razie bezsenności uprzyjemnić sobie czas na przemian już to ogląda-

niem obrazów, już to odczytywaniem niewielkiej książki, którą znalazłem na podusz-

ce, a która zawierała opis i ocenę wspomnianych obrazów.

Czytałem długo i długo. Oglądałem nabożnie i w skupieniu. Goǳiny upływały

— odlatujące i uroczyste, i głucha północ nadeszła. Położenie świecznika zdało mi się Światło

niedogodne i, nie chcąc buǳić pogrążonego we śnie sługi, wyciągnąłem z wysiłkiem

dłoń i utwierǳiłem świecznik tak, aby pełnią promieni rozwidniał karty książki.

Wszakże mój czyn wytworzył wręcz niespoǳiane skutki. Promienie mnóstwa

świec (a była ich spora gromada) padły na wnękę komnaty, którą jedna z kolumn

mego łóżka przysłaniała dotąd głębokim cieniem.

W rzęsistym świetle postrzegłem obraz, który uszedł dotąd mej uwagi. Był to

portret młodej ǳiewczyny w okresie dojrzewania i posiadającej już niemal urok ko-

biety. Bystrym rzutem oka dotknąłem malowidła i zwarłem powieki. Czemu? Na Oko, Wzrok

razie sam nie rozumiałem, czemu? Lecz podczas gdy powieki moje były zamknięte,

badałem pośpiesznie przyczynę, która mię zniewoliła do zamknięcia powiek. Był to

¹ tre (ang.) — pani.

² ale nn (–) — ang. pisarka preromantyczna, zasłynęła jako autorka romansów sen-

tymentalnych oraz powieści gotyckich, które wywarły znaczny wpływ na twórców romantycznych,

wprowaǳając do literatury estetykę horroru; do najbarǳiej znanych ǳieł Radcliﬀe należy zaliczyć:

aene a olo () oraz talya alo oneona arny Potnw ().

Zamek, do którego mój sługa zamierzył raczej siłą się przedostać, aniżeli pozwolić mi, Zamek

Sługa

odruch mimowolny dla wygrania na czasie i pochwycenia myśli — dla upewnienia

siebie samego, że oczy mię nie mylą, dla uciszenia i przysposobienia duszy do spokoj-

niejszych i trafniejszych oglądań. Po kilku chwilach znów z uporczywością spojrzałem

na obraz.

Nie mogłem wątpić, mimo żąǳy zwątpienia, żem go już uprzednio wypatrzył

z niezmierną dokładnością. Pierwszy bowiem pocisk światła na owo płótno rozwiał

skostniałość majaczeń, która zawładnęła moimi zmysłami, i od razu mię wytrzeźwił.

Był to, jakom już powieǳiał, portret młodej ǳiewczyny.

Portret

Była to jeno — głowa aż po ramiona włącznie, wszystko w tym stylu, który fa-

chowcy nazywają stylem wnetowy — sposób malowania przypominał wielce Sul-

ly'ego³ — w ulubionych jego głowach. Ramiona, piersi, a nawet kończyny prześwie-

tlonych włosów tajały niepochwytnie⁴ w rozwiewnym, lecz głębokim cieniu, który

stanowił tło całości. Rama była owalna, bogato złocona i ozdobna w stylu maure-

tańskim. Jako ǳieło sztuki obraz ten był tak godny poǳiwu, że nie można było

chyba znaleźć mu nic równego. Lecz barǳo być może, iż ani wykonanie ǳieła, ani

nieśmiertelne piękno samej twarzy nie były tym, co mię tak nagle i tak gwałtownie

wzruszyło. Jeszcze mniej mam powodów do przypuszczeń, że moja wyobraźnia, wy-

mykając się swemu półsnowi, zwiǳiała w tej twarzy — twarz pewnej żyjącej osoby.

Postrzegłem od razu, że odcienie rysunku, styl winiety i widok ramy rozwiałyby nie-

zwłocznie podobną mrzonkę i uchroniłyby mnie od chwilowych nawet przywiǳeń.

Bezpoǳielnie⁵ i zapalczywie oddany tym rozmyślaniom, goǳinę niemal całą

trwałem, na wpół leżąc, na wpół sieǳąc, z oczyma przykutymi do portretu. Wreszcie

— odgadłem istotną tajemnicę jego odǳiaływań i upadłem na łóżko. Domyśliłem

się, że ar malowidła polega na żywotności wyrazu, który jest bezwzględnym rów-

noważnikiem samego życia, a który od pierwszego wejrzenia przejął mię dreszczem

i ostatecznie — stropił, ujarzmił, przeraził. Z głębokim strachem usunąłem świecznik

na dawne miejsce.

Ująwszy w ten sposób oczom oglądania przedmiotu mych głębokich wzruszeń,

chwyciłem gwałtownie do rąk książkę, która zawierała ocenę i opis obrazów.

Traﬁwszy z miejsca na numer, którym był oznaczony portret owalny, przeczyta-

łem niejasną i osobliwą opowieść i tę poniżej podaję:

„Była to młoda, niezmiernie rzadkiej urody ǳiewczyna — zarówno powabna, jak Kobieta, Mężczyzna,

Artysta, Sztuka, Miłość

wesoła. Przeklęty jest ów ǳień, gdy ujrzała i pokochała, i poślubiła — malarza. On

— zapalony, namiętnie oddany pracy, surowy i już w swej sztuce mający — oblubie-

nicę. Ona — młoda ǳiewczyna, niezmiernie rzadkiej urody — zarówno powabna,

jak wesoła: nic, jeno — światło i uśmiech, i swawolność młodego jelonka. Kocha-

ła i wielbiła rzecz wszelaką. Nienawiǳiła jeno sztuki — swojej rywalki. Przerażała

ją jeno — paleta i pęǳle, i inne dokuczliwe narzęǳia, które ją pozbawiły widoku

kochanka. Straszakami były dla tej pani nawet te słowa malarza, w których zdraǳał

chęć utrwalenia na płótnie swojej młodej małżonki. Lecz była pokorna i posłuszna

i całymi tygodniami trwała — przesłodka — w ciemnej a górnej komnacie na wieży,

kędy światło jeno od sklepień sączyło się na bladość płótna. Wszakże malarz całą swą

chlubę wiǳiał w tym ǳiele, które z goǳiny na goǳinę, z dnia na ǳień powstawało.

A był to człowiek — pełen zapału i ǳiwny, i zamyślony, i tak zapoǳiany w ma- Artysta, Kobieta,

Miłość, Sztuka,

Twórczość, Portret,

Śmierć

rzeniach, że ne a postrzec, jak światło, tak ponuro wpadające do wnętrza tej

³ lly oa (–) — osiadły w Filadelﬁi amer. malarz-portrecista, słynący z dbałości o na-

strojowość przedstawienia, naturalność i malowniczość pozy, ciekawe oświetlenie postaci oraz oǳwier-

ciedlenie detali.

⁴ neowytne (poet.) — nieuchwytnie.

⁵ eoelne (poet.) — niepoǳielnie.

   Portret owalny



samotnej wieży, niszczy zdrowie i ducha jego żony, która widomie nikła dla całego

świata, z wyjątkiem jego osoby. Mimo to uśmiechała się wciąż i wciąż — bez skargi,

gdyż wiǳiała, że malarz (który wielką cieszył się sławą) z płomienną i żarliwą uciechą

oddaje się swej pracy i trwa w niej nocami i dniami, aby przenieść na płótno tę, która

go kocha, lecz która z dnia na ǳień coraz barǳiej niszczeje i marnieje. I doprawdy

— ci, którzy oglądali portret, półgłosem zaznaczali podobieństwo, jako skutek wiel-

możnego cudu i jako dowód nie tylko niezmiernej potęgi samego mistrza, lecz i jego

głębokiej miłości dla tej, którą tak przeǳiwnie odtwarzał na obrazie. Po pewnym

jednak czasie, gdy trud dobiegał do końca, nikt nie miał dostępu do wieży, mistrz

bowiem oszalał w swych wysiłkach i rzadko odrywał oczy od płótna, nawet w celu

przyjrzenia się obliczu swej żony. I ne a dostrzec tego, że barwy, które groma-

ǳił na płótnie, były ote obliczu tej, co przed nim sieǳiała. A po upływie wielu

tygodni, gdy już praca była na ukończeniu i brakło zaledwo jednego rzutu pęǳlem

po wargach i jednej plamy na oku, dusza w piersiach pani tliła się jeno jak płomyk

w lampie. I wówczas pęǳel dokonał swego rzutu — i plama na oku spoczęła —

i przez jedno mgnienie mistrz trwał w zachwyceniu przed ǳiełem spełnionym, lecz

w chwilę potem, gdy przedłużył jeszcze swe oglądanie, zadrżał — i zbladł — i wręcz

się przeraził! I głosem wzburzonym krzycząc: — »Zaiste! o ye samo!« — odwrócił

się znienacka, aby zaoczyć⁶ swoją kochankę. Ta wszakże już nie żyła”.

⁶ aoy (przestarz.) — zobaczyć.

Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że

możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest do-

datkowymi materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te

dodatkowe materiały udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych

Samych Warunkach . PL .

Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/portret-owalny

Tekst opracowany na podstawie: Edgar Allan Poe (-), Maska śmierci szkarłatnej, tłum. Bole-

slaw Leśmian, Oﬁcyna wydawnicza Latona, Warszawa 

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cy-

owa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochoǳącego ze zbiorów BN.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Katarzyna Marszewska, Marta Nieǳiałkowska, Aleksandra Sekuła,

Katarzyna Wielądek.

   Portret owalny



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: