sonety-krymskie.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

ADAM MICKIEWICZ

Sonety krymskie

[Motto i dedykacja]

Wer den Dichter will erstehen

Muss in Dichters ande gehen

Goethe im Chuld Nameh ¹

owarzyszom

podróy krymskiej ²

Autor

¹W r.  wydał Goethe zbiór poezyj wschodnich, tj. tworzonych na wzór poetów perskich, p.t.:

West–stlicher Dian i zaopatrzył go w obszerne uwagi. Na czele tych »Noten und Abhandlungen zu

besseren Verstandniss des West–stlichen Dians « położył sęǳiwy poeta czterowiersz: Wer das Dichten

will verstehen, / Muss ins Land der Dichtung gehen; / Wer den Dichter will verstehen, / Muss in

Dichters Lande gehen. Co znaczy: Kto chce zrozumieć poemat, musi jechać do kraju poematu; kto

chce zrozumieć poetę, musi jechać do kraju poety.

²Podróż krymską trwającą od /VlII do /X, odbył poeta w towarzystwie pp. Sobańskich, H.

Rzewuskiego, jenerała Witta i niejakiego Kałusowskiego, ǳierżawcy dóbr Sobańskich, którego poeta

polubił dla jego szlacheckiej jowialności i tężyzny, i podstępnie zatrzymawszy na okręcie, nieprzygoto-

wanego do odbycia podróży zmusił. Wylądowawszy w Sebastopolu, ruszono lądem do Kozłowa (Eu-

patoria) i tam rozbito kwaterę, skąd poeta, sam albo w towarzystwie Rzewuskiego i Kałusowskiego,

odbywał bliższe i dalsze wycieczki, wracając zawsze jako do punktu stałego do Eupatorji, gǳie bawiła

reszta towarzystwa (Aër, I. c. str. ).

Stepy akermańskie ³⁴

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka broǳi,

Natura, Pielgrzym,

Podróż

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powoǳi,

Omĳam koralowe ostrowy burzanu⁵⁶.

Już mrok zapada, nigǳie drogi ni kurhanu⁷;

Patrzę w niebo, gwiazd szukam przewodniczek łoǳi;

Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschoǳi?

To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu⁸.

Rzeka, Światło

Stójmy! — Jak cicho! — Słyszę ciągnące żurawie,

Których by nie dościgły źrenice sokoła;

Słyszę, kędy się motyl kołysa⁹ na trawie,

Cisza, Samotność

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiéj ciszy — tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy. — Jedźmy, nikt nie woła!

³ Stepy akermańskie otwierają cykl Sonetów krymskich , choć do nich właściwie nie należą. Nie jest

to bowiem produkt wrażeń i spostrzeżeń z wycieczki po Krymie, ale powstał znacznie wcześniej, pod

wpływem podróży poety do Akermanu. Zawieziony tam przez K. Marchockiego, obywatela z Podola,

poznanego u Sobańskich, napisał Mickiewicz w jego stepowym futorze w Lubomile ów sonet nad-

dniestrzański, nie myśląc jeszcze wówczas zgoła ani o podróży krymskiej, ani o cyklu utworów opiso-

wo–lirycznych nazwanych Sonetami krymskimi (Dubiecki). Dopiero gdy te były już gotowe i do druku

porządkowane według pewnego systemu logicznego, topograﬁcznego i chronologicznego, sonet o po-

dróży do Akermanu stał się ﬁkcyjnym wstępem do całości, będącej syntezą wspomnień czarnomorskich.

⁴Stepy akermańskie rozciągają się na płd. zachód w odległości kilku kilometrów od Odessy, przy

ujściu Dniestru do Morza Czarnego. Nazwa pochoǳi od miasta Akerman, stolicy b. guberni bessa-

rabskiej, na prawej stronie limanu Dniestru.

⁵ ostrowy burzanu — na Ukrainie i Pobereżu nazywają burzanami wielkie krzaki ziela, które w czasie

lata kwiatem okryte nadają przyjemną rozmaitość płaszczyznom. [przypis autorski]

⁶ ostrów — wyspa, kępa; burzany — roǳaj wielkich ostów kwitnących na czerwono.

⁷ kurhanu — kurhanami nazywają na Ukrainie wyniosłości, kopce usypane ręką luǳką, według

jednych dla celów wojennych, aby z ich wysokości śleǳić ruchy skradającego się wroga, wedle innych

dla celów orientacyjnych jako znaki drogowe, wedle zaś wiary ludu są to mogiły bohaterów.

⁸ lampa Akermanu — latarnia morska w Akermanie.

⁹ kołysa — zamiast „kołysze”, forma stale używana przez Mickiewicza w Sonetach . W liście do Lele-

wela z dn. .. poeta, odpowiadając na różne zarzuty czynione z okazji Sonetów przez wszelakiego

roǳaju krytyków oświadcza, że ten „grzech gramatyczny popełniony z namysłem i nieprędko chyba

skruchę uczuję. Odwykłem od dźwięków mowy ojczystej, kołysa i kląska milsze dla mnie aniżeli sze

i szcze. Może się potem poprawię, ale dotąd muszę się swojego ucha raǳić i jemu zaufać”.

  Sonety krymskie



Cisza morska ¹⁰

 ś ¹¹

Już wstążkę pawilonu¹² wiatr zaledwie muśnie,

Cichemi gra piersiami rozjaśniona woda;

Morze

Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda,

Zbuǳi się, aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.

Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,

Drzémią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem

Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;

Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.

O morze! pośród twoich wesołych żyjątek

Jest polip¹³, co śpi na dnie, gdy się niebo chmurzy,

A na ciszę długiemi wywĳa ramiony.

O myśli! w twojéj głębi jest hydra pamiątek,

Co śpi wpośród złych losów i namiętnéj burzy;

A gdy serce spokojne, zatapia w niém szpony.

Cierpienie, Samotnik,

Wspomnienia

Żegluga

Szum większy, gęściéj morskie snują się straszydła,

Majtek wbiegł na drabinę: gotujcie się ǳieci!

Morze , Podróż

Wbiegł, rozciągnął się, zawisł w niewiǳialnéj sieci,

Jak pająk, czatujący na skinienie sidła.

¹⁰Z tym sonetem dopiero rozpoczyna się cykl właściwych Sonetów krymskich . Wyróżnić możemy

wśród nich kilka grup, — nie na podstawie czasu i kolei powstawania, bo te nie daǳą się oznaczyć

ani w przybliżeniu, nie na podstawie też rzeczywistej ruty turystycznej, bo tej się poeta bynajmniej nie

trzymał, układając w Sonetach wrażenia tak, »jak się one ostatecznie w jego głowie ułożyły, a nie tak, jak

ich sam podczas podróży krymskiej doświadczał (Windakiewicz, str. ). Za jedynie pewną podstawę

poǳiału można przyjąć ich treść i pokrewieństwo obrazów. Grupa więc pierwsza, obejmująca sonet II,

III i IV, opiewa różne stany morza i odpowiednio do nich różne nastroje psychiczne poety, różne stany

jego serca; jest to także pierwszy etap jego podróży, zbliżającej go dopiero do »ponurego, nieużytego

i chropawego świata«. — Ogólny jego widok i pierwsze wywołane nim wrażenie odtwarza sonet V, po

czym cztery następne (VI–IX) błąǳą po stolicy chanów, Bakczysaraju, snując melancholĳne reﬂeksje

nad znikomością potęgi i szczęścia luǳkiego. Z sonetem X rozpoczyna się dalsza grupa; poeta, jakby

pragnął otrząsnąć z siebie brzemię smutnych myśli i przygnębiających wrażeń, wyrywa się na szeroki

świat, »w lasy, doliny«, by »odurzyć się, upić tym wirem obrazów«. I oto od sonetu X do XIV przesuwają

się przed oczyma naszymi, jakby w czaroǳiejskim kalejdoskopie, widoki krainy podgórskiej Krymu, by

następnie od sonetu XV do XVIII »wǳierać się na groźne szczyty górskie, przebywać trudne przejścia,

wzrok zapuszczać w bezdenne przepaści, deptać chmury« (Komarnicki, str. ).

¹¹Tarkankut — jest to najdalej na zachód wysunięty przylądek Krymu.

¹² pawilon (z anc.) — oznacza tutaj ﬂagę, banderę okrętową.

¹³ polip — ogólna nazwa morskich zwierzątek niższego typu, tzw. jamochłonów, opatrzonych znaczną

ilością kończyn, służących im za narzęǳia do zdobywania sobie pokarmu. Przytwierǳone do jednego

miejsca, bezustannie poruszają długimi mackami i chwytają nimi drobne żyjątka, które pochłaniają.

  Sonety krymskie



Wiatr! — wiatr! — Dąsa się okręt, zrywa się z węǳidła,

Przewala się, nurkuje w pienistéj zamieci,

Wznosi kark, zdeptał fale, i skroś niebios leci,

Obłoki czołem sieka, wiatr chwyta pod skrzydła.

I mój duch masztu lotem buja śród odmętu,

Wzdyma się wyobraźnia, jak warkocz tych żagli,

Mimowolny krzyk łączę z wesołym orszakiem;

Wyciągam ręce, padam na piersi okrętu,

Zdaje się, że pierś moja do pędu go nagli:

Lekko mi! rzeźwo! lubo! wiem co to być ptakiem.

Burza

Zdarto żagle, stér prysnął, ryk wód, szum zawiei,

Głosy trwożnéj gromady, pomp złowieszcze jęki,

Burza, Morze, Żywioły

Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,

Słońce krwawo zachoǳi, z niém reszta naǳiei.

Wicher z tryumfem zawył; a na mokre góry,

Wznoszące się piętrami z morskiego odmętu,

Samotnik, Śmierć,

Wiatr

Wstąpił geniusz śmierci i szedł do okrętu,

Jak żołniérz, szturmujący w połamane mury.

Ci leżą na pół martwi, ów załamał dłonie,

Ten w objęcia przyjaciół żegnając się pada,

Ci modlą się przed śmiercią, aby śmierć odegnać.

Kondycja luǳka

Jeden podróżny sieǳiał w milczeniu na stronie

I pomyślił: szczęśliwy, kto siły postrada,

Albo modlić się umié, lub ma z kim się żegnać.

Samotnik

Widok gór ze stepów Kozłowa ¹⁴

  



Tam!… czy Allah postawił ścianą morze lodu?

Czy aniołom tron odlał z zamrożonéj chmury?

¹⁴stepy Kozłowa — Kozłów, małe miasteczko leżące na zachodnim wybrzeżu Krymu. Trzy mile od

niego znajduje się zatoka Achmaczecka, która była wówczas pierwszą przystanią dla okrętów płynących

z Odessy do Krymu. Cała ta przestrzeń aż po Tarkankut nazywa się »stepami Kozłowa« i z tych to

stepów Mickiewicz ujrzał po raz pierwszy góry krymskie, pośród których najwspanialej zarysowuje się

w formie namiotu Czatyrdah« (Rzętkowski, str. ).

  Sonety krymskie



Czy Diwy¹⁵ z ćwierci lądu dźwignęli te mury,

Aby gwiazd karawanę nie puszczać ze wschodu?

Na szczycie jaka łuna!¹⁶ pożar Carogrodu!

Czy Allah, gdy noc chylat rozciągnęła bury¹⁷¹⁸,

Dla światów, żeglujących po morzu natury,

Tę latarnię zawiesił śród niebios obwodu?



Tam? — Byłem: zima sieǳi; tam ǳioby potoków

I gardła rzek wiǳiałem, pĳące z jéj gniazda.

Tchnąłem, z ust mych śnieg leciał; pomykałem kroków,

Gǳie orły dróg nie wieǳą, kończy się chmur jazda,

Minąłem grom, drzémiący w kolebce z obłoków,

Aż tam, gǳie nad mój turban była tylko gwiazda.

To Czatyrdah!¹⁹²⁰



Aa‼

¹⁵ Diwy — podług starożytnej mitologii Persów złośliwe geniusze, które niegdyś panowały na zie-

mi, potem wygnane przez aniołów, mieszkają teraz na końcu świata, za górą Kaf. Obszerniej o tym

u Hammera, skąd poeta przejął powyższe objaśnienie.

¹⁶ a szczycie jaka łuna — wierzchołki Czatyrdahu po zachoǳie słońca, skutkiem odbĳających

się promieni, przez czas jakiś zdają się być w ogniu. [przypis autorski]

¹⁷ chylat — suknia honorowa, którą sułtan obdarza wielkich urzędników państwa. [przypis autorski]

¹⁸ noc chylat rozciągnła — cały ten zwrot utworzony jest na wzór obrazowych wyrażeń poezji

arabskiej, którą poeta poznał w przekładach i przykładach zebranych w ǳiele Hammera.

¹⁹ o Czatyrdah — najwyższa w paśmie gór krymskich na brzegu południowym; daje się wiǳieć

zdaleka, niemal na  wiorst, z różnych stron, w postaci olbrzymiej chmury sinawego koloru. [przypis

autorski]

²⁰Czatyrdah nie jest najwyższą górą półwyspu krymskiego, lecz wskutek szczęśliwego położenia jest

zewsząd wiǳialny i imponująco się przedstawia. Odosobniony od reszty gór tauryǳkich, ciągnących się

jednym pasmem wzdłuż morza, od Bałakławy aż do Teodozji, wznosi mięǳy Symferopolem a Ałusztą

potężny swój trzon granitowo–wapienny w trzech kondygnacjach na wysokość  m. nad p. morza,

w kształcie olbrzymiego trapezu, o wierzchołku zupełnie podobnym do rozpiętego namiotu, skąd poszła

jego nazwa ( czatyr — namiot, dah — góra). Z pieczar, w które obﬁtuje Czatyrdah, wypływa rzeka

Salhir, wspomniana w sonecie XIV. Okrzyk »Aa‼« zamykający sonet, wedle wyjaśnienia poety »wyraża

tylko zaǳiwienie pielgrzyma nad śmiałością Mirzy i ǳiwami, które on oglądał na górze. Orientalnie

trzeba by powieǳieć, że pielgrzym na te słowa włożył w usta palec zaǳiwienia«.

  Sonety krymskie



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: