Praca semestralna
pt. Wulkany
wykonanie Damian Górka
kl. 1 Tem
semestr 1
Wulkan (z łac. Vulcanus – imię rzymskiego boga ognia) – miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny. Terminu tego również używa się jako określenie form terenu powstałych wskutek działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak: góra wulkaniczna, stożek wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy wulkan tarczowy.
Erupcja Stromboli w 1980 na wysokość 100 m. Kreskowane trajektorie powstały wskutek wyrzucania obracającej się nierównomiernie rozgrzanej materii.
Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem. Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany:
• czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność (np. Wezuwiusz, Etna,Stromboli),
• drzemiące – ich działalność zaobserwowano w czasach historycznych (np. Fudżi,Tambora),
• wygasłe – ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych (np. stożki wulkaniczne w Niemczech i Polsce).
Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 800. Ponad połowa z nich znajduje się na obszarze lądowym. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą.
Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany:
• stożkowe
• tarczowe
• linijne – magma wypływa z podłoża
Wulkany różnią się dominującym rodzajem materiału, jaki się z nich wydobywa:
• lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na:
• tarczowe (hawajskie) – niskie i rozległe (lawa z nich wypływająca jest zasadowa,bazaltowa, o małej lepkości), osiągają szerokość nawet do 40 kilometrów;
• kopuły lawowe (bardzo gęsta, kwaśna, krzemionkowa lawa), które wyglądają jak pół sfery (kuli);
• stratowulkany (mieszane) – wyrzucają gęstą, lepką lawę andezytową; ponadto wyrzucane są też materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne. należą do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadają wysokie, strome stożki (kąt nachylenia ok. 30 stopni, np. Wezuwiusz, Cotopaxi, Popocatépetl);
• eksplozywne – wyrzucają tzw. materiał piroklastyczny, a także najgęstsze i najbardziej kwaśne lawy ryolitowe;
• maary;
• wulkany błotne – z których wydobywa się na powierzchnię błotnista mieszanina wody, Iłu, piasku itp. Proces ten związany jest z przejawami wygasającego już wulkanizmu – wydobywaniem się gorącej wody lub pary wodnej lub z zupełnie innymi zjawiskami geologicznymi niż wulkanizm.
• Kaldera – krater powstały podczas zbyt gwałtownej erupcji wulkanu
Rozmieszczenie wulkanów na Ziemi nawiązuje do obszarów górotwórczości alpejskiej. Najwięcej czynnych wulkanów występuje w tzw. Ognistym Pierścieniu Pacyfiku, rozciągającym się wokół Oceanu Spokojnego. W tej strefie znajduje się ponad 60% czynnych wulkanów na Ziemi, a najwyższy jest Ojos del Salado w Chile. Najważniejsze wulkany na poszczególnych kontynentach:
W Europie jest kilka aktywnych wulkanów, głównie we Włoszech i na Islandii:
• Etna (Włochy) – 3323 m n.p.m.
• Beerenberg (Norwegia) – 2277 m n.p.m.
• Hvannadalshnukur (Islandia) - 2119 m n.p.m.
• Grimsvötn (Islandia) – 1719 m n.p.m.
• Askja (Islandia) – 1510 m n.p.m.
• Eyjafjallajökull (Islandia) - 1666 m n.p.m.
• Hekla (Islandia) – 1491 m n.p.m.
• Katla (Islandia) – 1363 m n.p.m.
• Wezuwiusz ("Vesùvio", Włochy) – 1281 m n.p.m.
• Stromboli (Włochy) – 926 m n.p.m.
• Vulcano (Włochy) – 500 m n.p.m.
• Santoryn (Grecja) – 131 m n.p.m.
• Santorin (Włochy)
W Polsce odnaleźć można ślady dawnego wulkanizmu w Pieninach (góra Wdżar) oraz w Sudetach. Także kilkanaście milionów lat temu występował czynny i bardzo aktywny wulkan w okolicach Belna niedaleko Zagnańska w górach Świętokrzyskich. Świadczą o tym znaleziska skał wulkanicznych i charakterystyczne ukształtowanie tego terenu.
• Kilimandżaro (Tanzania) – 5895 m n.p.m.
• Meru (Tanzania) – 4570 m n.p.m.
• Kamerun (Kamerun) – 4094 m n.p.m.
• Pico del Teide (Wyspy Kanaryjskie) – 3718 m n.p.m.
• Orizaba (Meksyk) – 5700 m n.p.m.
• Popocatépetl (Meksyk) – 5452 m n.p.m.
•...
cycu2345