- charakterystyka zaburzenia.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest znany na świecie od około 150 lat, nie zawsze jednak nazywał się tak samo.
W różnych okresach autorzy opisując charakterystyczne dla niego objawy, posługiwali się różnymi określeniami.
W literaturze dla określenia zjawiska nadruchliwości psychoruchowej, używano różnych terminów, np.:
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi,
- zespół nadruchliwości,
- zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością,
- nadruchliwość dziecięca,
- niespokojne dzieci.
Obecnie w piśmiennictwie światowym oficjalnie używane są dwie nazwy ADHD czyli „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi” oraz „Zespół hiperkinetyczny” lub „Zaburzenia hiperkinetyczne”.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest zespołem występującym u znacznego odsetka dzieci, częściej u chłopców niż u dziewczynek. Z badań wynika, że kilkanaście procent dzieci w wieku szkolnym, to dzieci nadpobudliwe. Niestety wciąż obserwuje się tendencje wzrostowe tego zjawiska.
Etiologia zespołu nadpobudliwości, nie została dotychczas w pełni wyjaśniona, jakkolwiek wiadomo, iż znaczącą rolę odgrywają w niej czynniki genetyczne.
Dzieci określane jako nadpobudliwe, nie stanowią jednorodnej grupy, wśród nich są te, które zareagowały zwiększonym niepokojem ruchowym na silny stres środowiskowy np. zmianę struktury rodziny, bądź też fakt, że nie potrafią sprostać wymaganiom stawianym im w nowych sytuacjach społecznych, w jakich się znalazły, np. przedszkole, szkoła.
W grupie dzieci określanych jako nadpobudliwe, znajdują się takie, u których niedostateczna samokontrola wypływa z małych umiejętności wychowawczych ich rodziców. Brak konsekwencji w postępowaniu i wahadłowość wymagań ze strony osób znaczących dla dziecka, utrudniają im nabywanie kontroli swojego zachowania.
Z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, często współwystępują objawy neurologiczne, trudności w sferze emocjonalnej, zaburzenia mowy, a także fragmentaryczne deficyty rozwojowe w zakresie analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz sprawności analizatora kinestetyczno-ruchowego.
Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często manifestują zaburzenia zachowania, to jest zachowania niezgodne z ogólnie przyjętymi normami.
Objawy zespołu nadpobudliwości - nadruchliwość, impulsywność, zaburzenia koncentracji uwagi, stanowią wyzwanie dla rodziców, nauczycieli, wychowawców, a samemu dziecku niejednokrotnie ogromnie utrudniają naukę szkolną i nawiązywanie prawidłowych relacji z rówieśnikami.
Mogą też rzutować na całe przyszłe życie dziecka.
Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, będący schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy, wymagającym odpowiedniego leczenia.
Nadpobudliwość w dużym uproszczeniu można sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie, swoich zachowań, a więc także kontrolowanie uwagi i ruchów.
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, to dzieci sprawiające otoczeniu najwięcej trudności wychowawczych ze względu na gwałtowne, często niepohamowane reakcje emocjonalne, ruchowe i poznawcze. Bezpośrednią przyczyną takich zachowań dzieci nadpobudliwych jest od strony fizjologicznej przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem.
„Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo.
Ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania”.
Cechy układu nerwowego predysponujące do zachowań nadpobudliwych, to także wzmożona ruchliwość procesów nerwowych, tzn. szybkie przechodzenie od stanu pobudzenia w stan hamowania oraz odwrotnie.
Tak rozumiana nadpobudliwość, jest pewną stałą cechą dziecka, która może oczywiście zmieniać się w miarę jak ono dorasta.
Może być różnie wyrażana, w zależności od sytuacji.
Przyczynami nadpobudliwości od strony biologicznej, mogą być różne czynniki uszkadzające OUN (Ośrodkowy Układ Nerwowy), zarówno w okresie jego kształtowania się (okres płodowy i okołoporodowy), jak i później. Do czynników takich zaliczamy m.in.:
- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki – zażywane przez
matkę),
- choroby zakaźne matki w czasie ciąży,
- zatrucia ciąży,
- niewłaściwe odżywianie się matki w czasie ciąży,
- urazy mechaniczne w okresie ciąży,
- urazy mechaniczne i niedotlenienie podczas porodu,
- poważne choroby i urazy mechaniczne czaszki w wieku dziecięcym (zapale-
nie opon mózgowych, wstrząśnienie mózgu).
Objawy nadpobudliwości dziecięcej występują najczęściej na skutek korelacji czynników biologicznych z czynnikami społecznymi (atmosfera domowa, wymagania otoczenia, nieprawidłowy styl wychowawczy w rodzinie, brak zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych dziecka).
Zasadnym wydaje się przypuszczenie, iż niebagatelny wpływ na narastanie zjawiska nadpobudliwości dziecięcej ma sposób spędzania czasu wolnego głównie za pomocą telewizji i gier komputerowych, z których większość zawiera elementy przemocy, tempo życia, które niekorzystnie odbija się na układzie nerwowym naszych dzieci, deficyt kontaktów ze stale zajętymi, zapracowanymi i przemęczonymi rodzicami, czy też obcowanie z głośnymi i agresywnymi wzorcami kontaktów międzyludzkich.
Popularna opinia lekarzy i terapeutów o dzieciach nadpobudliwych mówi: „ilu mamy pacjentów, tyle jest różnych obrazów tego zaburzenia”.
Rodzice i opiekunowie opowiadają o rozmaitych problemach, z jakimi przychodzi im się zmagać w codziennym życiu.
Lekarze uporządkowali dla potrzeb klinicznych i naukowych objawy ADHD i podzielili je na trzy grupy:
I. ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI
- dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności, popełnia błędy wynikające z niedbałości,
- często ma trudności z utrzymywaniem uwagi na zadaniach i grach,
- wydaje się, nie słuchać tego co się do niego mówi,
- nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych, z wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub nie rozumienia instrukcji,
- często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć,
- nie lubi, ociąga się, unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, np. odrabianie prac domowych,
- często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, książki, narzędzia,
- łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców,
- zapomina o różnych codziennych sprawach.
II. NADRUCHLIWOŚĆ
- dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp, bądź nie jest w stanie usiedzieć na miejscu,
- wstaje z miejsca w czasie lekcji lub innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia,
- często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe,
- ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem,
- stale jest w ruchu, „biega jak nakręcone”,
- jest nadmiernie gadatliwe,
- śpi bardzo niespokojnie.
III. IMPULSYWNOŚĆ
- wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości,
- ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej w zajęciach grupowych,
- przerywa lub przeszkadza innym, np. wtrąca się do rozmowy,
- wymaga nadzoru.
Dodać należy, iż:
· sześć lub więcej z podanych objawów zaburzeń, musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym
funkcjonowanie dziecka, bądź w stopniu niewspółmiernym do jego
rozwoju,
· niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy ujawniły się przed 7 rokiem życia,
· nie występują u dziecka rozległe zaburzenia rozwojowe.
Zdaniem jednego z największych światowych ekspertów - profesora
Tyrola, ADHD, rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie - według definicji - przed siódmym, zazwyczaj przed piątym, a tak naprawdę bardzo często przed drugim rokiem życia.
W opinii innych cechy zespołu są widoczne u dziecka już od chwili narodzin, w postaci wzmożonej drażliwości, mniejszego zapotrzebowania na sen, zaburzeń łaknienia.
Z badań przeprowadzonych wśród matek dzieci nadpobudliwych wynika, że w pierwszych sześciu miesiącach życia, dzieci te potrzebowały znacznie więcej snu, częściej miewały kolkę i były bardziej drażliwe niż niemowlęta, u których potem nie stwierdzono nadpobudliwości. Poziom ogólnej aktywności tych dzieci w okresie przedszkolnym, był wysoki i mógł prognozować ich nadmierną ruchliwość w okresie szkolnym.
Większość autorów - Barkley, Ross i Ross - podkreśla, że w zachowaniu tych dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa, dochodzi obok skrajnie nasilonej ruchliwości i wysokiego poziomu ogólnej aktywności, brak posłuszeństwa, trudności w podporządkowaniu się autorytetom. Dzieci takie potrzebują większego nadzoru i kontroli, gdyż są agresywne, uparte i mniej dojrzałe w kontaktach z rodzeństwem i rówieśnikami.
Z obserwacji rodziców wynika, że dzieci te częściej ulegają infekcjom, mają skłonności do przeziębień, są mniej odporne, mają problemy z apetytem, ich rozwój przebiega wolniej i gorzej, a w rozwoju mowy obserwuje się nieprawidłowości.
W okresie szkolnym do nadmiernej ruchliwości dołączają się różne formy niewłaściwego zachowania, wzrasta skłonność do kwestionowania autorytetów, czasami do kłamstwa, widoczny jest też brak osiągnięć w nauce.
Dzieci nadpobudliwe chętniej bawią się z młodszymi dziećmi, a przez rówieśników często określane są jako rozkazujące, wymagające, egoistyczne.
W wyższych klasach widoczne są u dzieci nadpobudliwych skłonności do depresji, niskiej samooceny, agresywności, kradzieży, zachowań niszczycielskich. Wagarowanie i trudności w nauce, to problemy często zgłaszane przez szkołę. Dzieci te są wyjątkowo trudne, najczęściej odrzucane.
W późniejszym wieku szkolnym u tych dzieci obserwuje się zmniejszenie motywacji do nauki, co często doprowadza do zaniechania przed czasem jej kontynuacji. W tym okresie rozwojowym, nadmierna ruchliwość ma tendencję do zmniejszania się, natomiast utrzymują się nadal trudności w koncentracji uwagi, impulsywność, wybuchowość, niecierpliwość. Wzrasta sprzeciw wobec autorytetów, mogą nasilać się pewne formy nieprzystosowania czy patologii społecznej (kłamstwo, kradzieże, nikotynizm, alkoholizm, narkomania).
Ross i Ross opracowali następujący wzorzec zachowania dziecka nadpobudliwego:
W domu:
· nie potrafi pozostać w spokoju,
· nie potrafi dopasować się do ograniczeń i zakazów,
· ma nadmierne wymagania,
· ma problemy ze snem,
· przejawia nieusprawiedliwioną agresję,
· jest w ogóle „zarazą”.
W szkole:
· jest gadułą,
· ciągle się wierci,
· nie potrafi się skoncentrować,
· ma mały zakres uwagi,
· nie potrafi dostosować się do ograniczeń i zakazów,
· ma słabe osiągnięcia w nauce.
W relacji z innymi dziećmi:
· nie potrafi zaprzyjaźnić się,
· bije bez prowokacji,
· brak mu ogłady,
· jest skrajnie apodyktyczne,
· lekceważy prawa innych osób,
· jest ciągle odrzucane.
Wymienione wyżej objawy, tworzą pewien stały wzór zachowania dziecka, są obecne choć w różnym nasileniu przez cały czas. W zależności od wymagań i tolerancji otoczenia, objawy mogą być bardziej lub mniej przeszkadzające, utrudniające życie zarówno dziecko, jak i jego otoczenia.
Dziecko nadpobudliwe jest przykre, frustruje, sprawia wiele kłopotów innym dzieciom, nauczycielom, rodzicom, którzy przebywają z nim codziennie przez dłuższy czas.
W literaturze przedmiotu, podkreśla się wyraźnie, że trudności dziecka nadpobudliwego mogą być różnorodne, a objawy jego dysfunkcjonalności rozległe. Barkley zebrał i uporządkował zgłaszane przez klinicystów problemy i trudności występujące u tych dzieci w formie syntetycznej listy.
Trudności skojarzone z nadpobudliwością psychoruchową u dzieci:
W sferze b e h a w i o r a l n e j
Mały zakres uwagi.
Łatwość rozpraszania się.
Niepokój ruchowy.
Słaba kontrola impulsów.
Niszczycielstwo, hałaśliwość.
W sferze s p o ł e c z n e j
Słabe więzi z rówieśnikami.
Brak posłuszeństwa.
Agresja, kłamliwość, kradzieże.
Kłótliwość i lekceważący język.
Słaba samokontrola, duże ryzykanctwo.
Słabe umiejętności rozwiązywania problemów społecznych.
W sferze p o z n a w c z e j
Niedojrzały język wewnętrzny.
Brak uwagi – łatwe rozpraszanie się.
Niska przeciętna inteligencja.
Słabe poczucie moralne.
Słabe przewidywanie konsekwencji swoich zachowań.
W sferze z a j ę ć s z k o l n y c h
Osiągnięcia poniżej intelektualnych możliwości.
Specyficzne trudności w uczeniu się.
W sferze e m o c j o n a l n e j
Depresyjność.
Niska samoocena.
Drażliwość.
Niedojrzała kontrola emocjonalna.
Niski próg frustracji.
Nieprzewidywalność, zmienność nastrojów.
W sferze s o m a t y c z n e j
Fizyczny rozwój poniżej normy.
Niedojrzały rozwój kośćca.
Moczenie, zanieczyszczanie się.
Częste infekcje górnych dróg oddechowych.
Wzrost częstotliwości wad wymowy.
Częste alergie.
Większa liczba drobnych fizycznych anomalii.
Słaba reaktywność centralnego systemu nerwowego.
Krótkie cykle snu.
Wysoka tolerancja na ból.
Słaba koordynacja motoryczna.
Stopień tych trudności, jak i ich zakres nie są jednakowe u wszystkich dzieci nadpobudliwych. Zależy to od wielu czynników, a wśród nich szczególne znaczenie mają wysiłki wychowawcze rodziców, opiekunów i nauczycieli.
Ujęcie i opis objawów osiowych nadpobudliwości, stanowią najczęściej punkt wyjścia prac nad konstrukcją nowych narzędzi diagnostycznych, jak i opracowania nowych technik terapeutycznych.
Wychowanie dziecka z ADHD, to bardzo ciężka i mozolna praca. Rodzice i opiekunowie tych dzieci doświadczają wielu negatywnych uczuć - poczucia winy, bezradności, złości, osamotnienia, beznadziejności. Zadowoleni z siebie rodzice lepiej radzą sobie z codziennymi kłopotami.
J a k w s p i e r a ć d z i e c k o w k ł o p o t a c h?
Zasada pierwsza:
„Nie mówcie dziecku tego, czego sami nie znosicie wysłuchiwać”.
...
zuzia19781