3.2. R�norodno�� �wiata ro�lin Bogactwo form ro�linnych jest ogromne. Organizmy reprezentuj�ce poszczeg�lne grupy taksonomiczne s� cz�sto zupe�nie do siebie niepodobne. R�ni� si� wygl�dem zewn�trznym i rozmiarami, budow� anatomiczna, a tak�e przejawami funkcji �yciowych oraz sposobami bytowania w �rodowisku.Podstawowym kryterium r�nicujacym ro�liny jest z�o�ono�� ich budowy kom�rkowej. W kr�lestwie ro�lin wyst�puj� zar�wno formy jednokom�rkowe, jak i wielokom�rkowe, cz�sto o bardzo z�o�onej budowie. Stanowisko po�rednie zajmuj� ro�liny o budowie kolonijnej - skupienia powi�zanych ze sob� kom�rek, z kt�rych ka�da jest jednak zdolna do samodzielnego �ycia. Z typem organizacji kom�rkowej zwi�zana jest wielko�� ro�liny. Organizmy jednokom�rkowe charakteryzuj� si� mikroskopijnymi rozmiarami. Ich wielko�� wyra�a si� w mikrometrach ( 1 mikrometr = 0,001 mm). Najwi�ksze natomiast ro�liny drzewiaste - p�nocnoameryka�skie sekwoje - dorastaj� do wysoko�ci 120 m, osi�gaj�c przy tym �rednic� pnia r�wn� 10 m. U ro�lin wielokom�rkowych obserwuje si� mniejsze lub wi�ksze zr�nicowanie morfologiczne i funkcjonalne poszczeg�lnych grup kom�rek. Obok form o ciele jednolitym pod wzgl�dem budowy i funkcji wyst�puj� organizmy zaopatrzone w rozmaite, wyspecjalizowane narz�dy. Wi�kszo�� ro�lin jest trwale zwi�zana z pod�o�em i przytwierdzona do niego za pomoc� odpowiednio wykszta�conych cz�ci lub organ�w. Rol� t� spe�niaj� przylgi (u niekt�rych glon�w), chwytniki (u mszak�w) b�d� korzenie (u paprotnik�w i ro�lin nasiennych): Wiele ro�lin wodnych przystosowanych jest do swobodnego unoszenia si� w toni lub na powierzchni. Znane te� s� organizmy ro�linne obdarzone zdolno�ci� samodzielnego poruszania si�, a wi�c, jak mog�oby si� wydawa�, cecha typowo zwierz�c�. Nale�� do nich pewne bakterie oraz niekt�re glony. Mo�liwo�� czynnego przemieszczania si� zawdzi�czaj� one ruchom wici, w kt�re s� zaopatrzone. Ro�liny s� w zasadzie istotami samo�ywnymi, czyli zdolnymi do samodzielnego przetwarzania czerpanych ze �rodowiska zwi�zk�w nieorganicznych w niezb�dne dla �ycia substancje organiczne. Znane s� jednak ro�liny nie maj�ce zdolno�ci syntetyzowania materii organicznej i od�ywiaj�ce si� gotowymi zwi�zkami organicznymi. Do form cudzo�ywnych nale�� grzyby, wi�kszo�� bakterii i pewne wy�sze ro�liny paso�ytnicze. Ze sposobem od�ywiania si� zwi�zany jest tryb �ycia organizmu. Ro�liny samo�ywne to formy wolno �yj�ce, nie uzale�nione od innych organizm�w. Natomiast ro�liny cudzo�ywne �yj� jako saprofity (organizmy od�ywiaj�ce si� szcz�tkami organicznymi), paso�yty lub symbionty innych ro�lin lub zwierz�t. Zr�nicowanie dotyczy tak�e sposobu rozmna�ania si�. Ro�liny rozmna�aj� si� bezp�ciowo oraz p�ciowo, przy czym te dwa g��wne typy rozrodu mog� wyst�powa� niezale�nie od siebie bad� te� uk�ada� si� w regularne cykle. Tworzenie naturalnego systemu klasyfikacyjnego �wiata ro�lin napotyka powa�ne trudno�ci. Wynikaj� one z g��bokich przeobra�e�, jakim w toku ewolucji podlega�y poszczeg�lne grupy organizm�w. W wielu przypadkach uleg�y one tak daleko id�cym przekszta�ceniom, �e obecnie trudno jest ustali� ich rzeczywiste pokrewie�stwo. Wsp�cze�nie istnieje kilka r�nych system�w klasyfikacji ro�lin, kszta�towanych w my�l odmiennych poglad�w opracowuj�cych je botanik�w. Poszczeg�lne systemy r�ni� si� mi�dzy sob� przede wszystkim w cz�ciach dotycz�cych prostszych form ro�linnych. Poni�ej przedstawiono zarys najcz�ciej spotykanego podzia�u kr�lestwa ro�lin. Om�wione zosta�y grupy o najwy�szej randze taksonomicznej-typy i niekt�re wa�niejsze klasy.(Klasy w systemie botanicznym odpowiadaj� gromadom w zoologii). Opr�cz �ci�le naukowego wyr�niania takson�w r�nej rangi stosuje si� cz�sto dla cel�w praktycznych zwyczajowe podzia�y �wiata ro�lin. Na przyk�ad kilka typ�w ro�lin o zbli�onych najbardziej og�lnych cechach ��czy si� we wsp�ln� grup� glon�w. Z kolei ro�liny nagonasienne i okrytonasienne stanowi� ��cznie grup� ro�lin nasiennych. Najog�lniejszym, obejmuj�cym ca�o�� kr�lestwa ro�lin, jest podzia� na plechowce i organowce. Plechowce, czyli tzw. ro�liny ni�sze, to wszystkie organizmy maj�ce cia�o nie zr�nicowane na organy. Nazwa tej grupy pochodzi od terminu "plecha", oznaczaj�cego niezr�nicowan� tkank� lub tw�r jednokom�rkowy. Do plechowc�w nale�� bakterie, glony, grzyby i porosty. Organowce (ro�liny wy�sze) to ro�liny o wykszta�conych narz�dach - �odygach, li�ciach, korzeniach itp. Organowcami s� mszaki, paprotniki i ro�liny nasienne. 3.2.1. Bakterie (Bacteria) 3.2.1.1. Wyst�powanie Bakterie s� wszechobecne. Zasiedlaj� �rodowiska najrozmaitszych typ�w - od najwy�szych szczyt�w g�rskich po oceaniczne g��biny. Oczywi�cie ka�de �rodowisko jest zasiedlone przez jemu w�a�ciwe formy bakterii. Liczne bakterie przystosowane s� do �ycia na powierzchni lub wewn�trz organizm�w ro�linnych i zwierz�cych. Nie jest od nich wolne nawet powietrze - szczeg�lnie w rejonach o du�ym zapyleniu, np. w miastach, mi�dzy innymi dlatego, �e bakterie s� przenoszone przez drobiny kurzu i innych zanieczyszcze�. �rodowiskiem najliczniej zasiedlonym przez bakterie jest gleba. Liczebno�� bakterii w ziemi zale�y g��wnie od wilgotno�ci i zawarto�ci substancji organicznych. Przeci�tna liczba bakterii w 1 gramie suchej gleby waha si� od kilku milion�w do kilku miliard�w. Najwi�cej bakterii wyst�puje w powierzchniowej warstwie gleby do g��boko�ci 30 cm. W tej warstwie og�lna masa bakterii na powierzchni 1 ha wynosi od kilkuset kilogram�w do kilku ton. W g��bszych warstwach gleby bakterii jest ju� znacznie mniej, chocia� znajdowane s� one jeszcze na g��boko�ci kilku metr�w. Innymi �rodowiskami dogodnymi dla �ycia wielu form bakteryjnych s� wody r�nych typ�w - oceany, morza, rzeki, jeziora, stawy, studnie, ka�u�e itp. W zale�no�ci od rodzaju zbiornika wodnego, zawarto�ci substancji pokarmowych i natlenienia w 1 ml wody wyst�puje kilkaset, kilka tysi�cy lub nawet kilkaset tysi�cy osobnik�w. Wyst�powanie bakterii stwierdzono nawet w najg��bszych miejscach ocean�w. Najobficiej zasiedlone s� pok�ady mu��w dennych - mog� one zawiera� nawet wi�cej bakterii ni� gleba. Osobn� grup� stanowi� bakterie, dla kt�rych �rodowiskiem �ycia s� inne organizmy-ro�liny lub zwierz�ta. Liczne bakterie wyst�puj� np. w przewodzie pokarmowym zwierz�t i ludzi. Wiele bakterii jest nieszkodliwych, a nawet po�ytecznych dla swoich nosicieli i �ywicieli. Opr�cz nich istniej� jednak bakterie paso�ytnicze, wywo�uj�ce r�norodne choroby zwierz�t i ro�lin. 3.2.1.2. Kszta�t i budowa kom�rki Bakterie s� jednymi z najmniejszych �ywych organizm�w; mniejsze od nich s� riketsje - wewn�trzkom�rkowe paso�yty zwierz�t, g��wnie owad�w. Najdrobniejsze bakterie mierz� ok. 0,2 mikrometr�w, najwi�ksze osiagaj� d�ugo�� kilkunastu mikrometr�w. Najcz�ciej wielko�� bakterii wynosi od jednego do kilku mikrometr�w. R�norodno�� kszta�t�w kom�rek bakteryjnych nie jest zbyt wielka. Wyr�nia si� nast�puj�ce podstawowe ich typy: ziarniaki - coccus (kuliste lub owalne) pa�eczki-bacterium (kr�tkie cylindry), laseczki - bacillus (cylindry wyd�u�one), przecinkowce - vibrio (kr�tkie, wygi�te wa�eczki) oraz kr�tki i �rubowce - spirillum (wyd�u�one formy spiralne). Niekt�re bakterie wyst�puj� pojedynczo, inne mog� tworzy� lu�ne kolonie. Kolonie powstaj� w�wczas, gdy po podziale kom�rki macierzystej kom�rki potomne nie od��czaj� si� od siebie. Zale�nie od u�o�enia kom�rek bakteryjnych w kolonii wyr�nia si� skupienia typu paciorkowc�w-streptococcus (o uk�adzie �a�cuszkowym), gronkowc�w-staphylococcus (o uk�adzie nieregularnym), dwoinek-diplococcus (zespo�y dw�ch kom�rek), a tak�e czworaczki, sze�cianki i inne. Niekt�re bakterie, zw�aszcza wyst�puj�ce w �rodowisku wodnym, s� obdarzone zdolno�ci� aktywnego ruchu. Poruszaj� si� dzi�ki wiruj�cym rz�skom wyst�puj�cym w r�nej liczbie i rozmaitym u�o�eniu. Budowa kom�rki bakteryjnej zosta�a om�wiona w rozdziale 2.1, wi�c tutaj j� tylko pokr�tce przypomnimy. Kom�rki bakteryjne s� przewa�nie powleczone warstw� �luzu. Taka otoczka chroni cia�o bakterii przed nie sprzyjajacymi warunkami zewn�trznymi, zw�aszcza przed wysychaniem. Pod warstw� �luzu znajduje si� w�a�ciwa, sztywna �ciana kom�rkowa. �ciana ta otacza protoplast, tzn. cytoplazm� os�oni�t� b�on� cytoplazmatyczn� i zawarte w niej struktury kom�rkowe. Podstawow� cecha odr�niaj�c� kom�rk� bakteryjn� od typowej kom�rki istot wy�ej zorganizowanych jest brak wyra�nie wyodr�bnionego j�dra kom�rkowego. Odpowiednikiem j�dra jest u bakterii tzw. nukleoid. Nukleoid jest wielokrotnie zwini�t� nici� kwasu nukleinowego, lu�no zawieszon� w cytoplazmie. Nukleoidy bakterii spe�niaj� zadania odpowiadaj�ce funkcji typowych j�der kom�rkowych innych organizm�w. Cytoplazma bakterii zawiera te� liczne inne cia�ka, tzw. organelle kom�rkowe, o okre�lonych funkcjach �yciowych. Najwa�niejsze z nich to rybosomy, warunkuj�ce syntez� w�a�ciwych danej bakterii bia�ek, oraz mezosomy, odgrywaj�ce wa�na rol� w procesach oddychania kom�rki. Bakterie mog� te� okresowo gromadzi� w kom�rce grudki substancji zapasowych: glikogenu (zwi�zku z grupy w�glowodan�w), t�uszcz�w, bia�ek i innych materia��w od�ywczych. Kom�rki niekt�rych bakterii zawieraj� chlorofil, a czasami i inne barwniki. Chlorofil wyst�puje w cytoplazmie w tzw. cia�kach chromatoforowych, bakterie nie maj� bowiem chloroplast�w (patrz rozdz. 2.1.). 3.2.1.3. Czynno�ci �yciowe Bakterie, w por�wnaniu z innymi organizmami, cechuje stosunkowo prosta budowa. Spe�niaj� one jednak wszystkie charakterystyczne dla �wiata o�ywionego zasadnicze funkcje �yciowe-od�ywianie, oddychanie i rozmna�anie. Od�ywianie. Pod wzgl�dem sposobu od�ywiania si� bakterie dzieli si� na formy cudzo�ywne (heterotrofy) i formy samo�ywne (autotrofy). Przewa�aj�ca cz�� bakterii to organizmy cudzo�ywne. Bakterie te nie maj� zdolno�ci samodzielnego syntetyzowania materii organicznej z prostych sk�adnik�w mineralnych (nieorganicznych). Ich po�ywienie musi zawiera� okre�lone gotowe substancje organiczne. Zwi�zki organiczne (bia�ka, w�...
chomik2713