Wybrane wiadomości na temat rodzaju Abies
Liczba gatunków: 40-50 (w zależności od ujęcia systematycznego)
Gatunki występujące w Europie: A. alba Mill. – jodła pospolita, A. ×borisi-regis Mattf. – jodła Borysa (A. alba × A. cephalonica, Bułgaria, płn. Grecja, Albania, Jugosławia), A. cephalonica Loudon – jodła grecka (Bałkany), A. nebrodensis – jodła sycylijska (bardzo mały zasięg w górach Sycylii), A. pinsapo Boiss. – jodła hiszpańska (bardzo mały zasięg w górach płd. Hiszpanii), A. sibirica Ledeb. – jodła syberyjska (wsch. Rosja, od doliny Wołgi, Turkiestan, Mongolia, Chiny).
Zasięg ogólny: wokółbiegunowy (Ameryka Północna i Środkowa, Europa, Azja po Himalaje, Chiny i Tajwan) złożony z małych zasięgów, za wyjątkiem jodły syberyjskiej A. sibirica (wsch. Europa, Azja) i jodły balsamicznej A. balsamea Mill. (Ameryka Północna). Większość gatunków występuje w górach. Oprócz zasięgów górskich stanowiska na niżu mają: A. alba oraz północnoamerykańskie: A. grandis, A. procera, A. amabilis Douglas ex J.Forbes; oprócz zasięgów nizinnych na stanowiskach górskich występują: A. sibirica i A. grandis.
Najbardziej wysunięte zasięgi: na północ – A. sibirica (Azja), A. lasiocarpa (Hooker) Nuttal (Ameryka Północna); na południe – A. religiosa (H.B.K.) Schlecht. et Cham., A. guatemalensis Rehder (Gwatemala).
Absolutne maksimum wysokościowe: A. squamata Masters (Chiny, 3500-4000 m n.p.m.).
Najważniejsze informacje na temat Abies alba
Kształtowanie zasięgu w holocenie na terenie Polski. Migracja od południowego zachodu, a później od południowego wschodu, począwszy od schyłku okresu atlantyckiego (ok. 4000 lat b.p.). szczególnie intensywnie w okresie subborealnym (3000 lat b.p.), głównie pod wpływem oceanizacji klimatu. Później nastąpił regres zasięgu jodły, między innymi w związku z antropogenicznymi przeobrażeniami środowiska przyrodniczego.
Obecny zasięg geograficzny. Jodła pospolita jest gatunkiem środkowoeuropejskim, górskim, reglowym, schodzącym na niziny w północnej części zasięgu. Występuje w środkowej i południowej Europie (Pireneje, Apeniny, łańcuch Jury, Alpy, Wogezy, Szwarcwald, Las Bawarski, Las Czeski, Góry Kruszcowe, Sudety, Karpaty, Półwysep Bałkański po północną Grecję i Rodopy). Stanowiska niżowe ma tylko w Polsce oraz we Francji (Normandia). Najdalej na północ wysunięte jest stanowisko w Puszczy Białowieskiej (po stronie białoruskiej; pochodzenie jodły w tym miejscu jest dyskusyjne), a na południe - stanowiska na południu Półwyspu Apenińskiego. Krańcowe stanowiska na zachodzie znajdują się Pirenejach, natomiast na wschodzie – w Starej Planinie (Bułgaria). Najwyżej jodła występuje w Apeninach, do 2100 m n.p.m. W Polsce osiąga północną granicę zasięgu, która przebiega na północnych krawędziach Niziny Śląskiej i Wyżyn Środkowych, a dalej na wschód przecina Nizinę Mazowiecko-Podlaską. W górach jodła występuje w górach przede wszystkim w reglu dolnym, gdzie jest gatunkiem lasotwórczym; maksimum wysokościowe osiąga u nas nad Morskim Okiem – 1450 m n.p.m. Drzewostany z panującą jodłą zajmują w Polsce 2,9% powierzchni leśnej (np. w Szwajcarii – 20%, a w Austrii 7%).
Najważniejsze właściwości gatunku. Drzewo klimatu umiarkowanie chłodnego i wilgotnego (niewielkie wahania temperatury oraz duża wilgotność powietrza), cienioznośne, o dużych wymaganiach pod względem wilgotności gleby, rosnące najlepiej na glebach głębokich ze znaczną domieszką części spławialnych, o odczynie kwaśnym i zbliżonym do obojętnego, wrażliwe na zanieczyszczenia przemysłowe (mieszanina SO2, NOx, CO i pyłów). Gatunek zaliczany do drzew wolno rosnących. W młodości lepiej przyrasta w słabym ocienieniu niż przy pełnym świetle. Osiąga wysokość do 60 m, wiek do około 500 lat, a zasobność w warunkach optymalnych do około 1000 m3/ha.
Najważniejsze zbiorowiska leśne z udziałem jodły pospolitej. Abieti-Piceetum (montanum) – dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy (gleby kwaśne, Sudety i Karpaty), Galio-Piceetum – karpacki bór mieszany świerkowo-jodłowy (gleby obojętne i zasadowe, regiel dolny Karpat), Abietetum polonicum – wyżynny jodłowy bór mieszany (Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Małopolska, Podkarpacie), zbiorowisko Abies alba-Oxalis acetosella – żyzne jedliny zachodniokarpackie (regiel dolny Karpat), Dentario glandulosae-Fagetum – żyzna buczyna karpacka (regiel dolny i pogórze Karpat, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Kielecko-Sandomierska, Roztocze).
Obumieranie jodły. Zjawisko zamierania drzew przejawiające się redukcją aparatu asymilacyjnego, zwiększoną liczbą tzw. suchoczubów, wczesnym formowaniem tzw. bocianiego gniazda oraz zakłóceniem funkcjonowania systemu korzeniowego. Hipotezy na temat przyczyn: 1) choroby wirusowe i grzybowe oraz uszkodzenia przez owady, 2) zanieczyszczenia atmosfery, 3) zaburzenia gospodarki wodnej wskutek zaniku mikoryzy, 4) susze, 5) silne mrozy, 6) niedobory wapnia, 7) nieodpowiednie zabiegi hodowlane, 8) nadmiar zwierzyny płowej, 9) przyczyny genetyczne (małe populacje, ograniczone pule genowe).
Wycofywanie się jodły z lasów, czyli regresja zasięgu naturalnego obserwowana w całej Europie od ok. 200 lat. Hipotezy przyczyn: 1) zmiany klimatyczne, 2) czynniki antropogeniczne (nadmierna eksploatacja drzewostanów jodłowych, zmiany środowiska leśnego).
Zasięg geograficzny jodły pospolitej (Abies alba Mill.)
(źródło: Boratyński 1983)
Zasięg geograficzny jodły jednobarwnej
(Abies concolor (Gordon et Glend.) Lindl. ex Hildebr.)
(źródło: Argus at al. 2000)
Szatanek63