Uniwersytet Szczeciński
Wydział Humanistyczny
Instytut Pedagogiki
Teresa Podgórska
DO NAUKI SZKOLNEJ
Prof. zw. dr hab. Franciszka Bereźnickiego
W Zakładzie Dydaktyki Ogólnej
OŚWIADCZENIE
Oświadczam, że załączoną pracę magisterską, kończącą studia napisałam samodzielnie. Oznacza to, że przy pisaniu pracy poza niezbędnymi konsultacjami, nie korzystałam z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałam opracowania rozprawy lub jej części innym osobom, ani nie odpisywałam tej rozprawy lub jej części od innych osób.
Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.
Podpis
(podziękowania?????)
SPIS TREŚCI
WSTĘP
1. METODY AKTYWIZUJĄCE W WYCHOWANIU PRZEDSZKOLNYM W ŚWIETLE LITERATURY
1.1. Istota metod aktywizujących
1.2. Metody aktywizujące w wychowaniu przedszkolnym
1.3. Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym
1.4. Metody aktywizujące a program wychowania przedszkolnego
1.5. Efektywność metod aktywizujących
2. PODSTAWY METODOLOGICZNE PRACY
2.1. Uzasadnienie wyboru tematu
2.2. Problemy badawcze i hipotezy
2.3. Zmienne i wskaźniki
2.4. Podstawowa terminologia
2.5. Metody i techniki badawcze
2.6. Organizacja i przebieg badań
2.7. Charakterystyka terenu badań
3. PRZYKŁADY I ANALIZA SYTUACJI EKSPERYMENTALNYCH
3.1. Struktura sytuacji edukacyjnych
3.2. Analiza przykładowych sytuacji eksperymentalnych
4. WPŁYW METOD AKTYWIZUJĄCYCH NA PRZYROST WIADOMOŚCI
4.1. Wyniki pomiaru początkowego
4.2. Wyniki pomiaru końcowego grupy E i K
4.3. Porównanie wyników pomiaru początkowego i końcowego
5. WPŁYW METOD AKTYWIZUJĄCYCH NA WZROST UMIEJĘTNOŚCI
5.1. Wyniki pomiaru początkowego
5.2. Wyniki pomiaru końcowego grupy E i K
5.3. Porównanie wyniku pomiaru początkowego i końcowego
6. WPŁYW METOD AKTYWIZUJĄCYCH NA TRWAŁOŚĆ WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI
6.1. Wyniki pomiaru końcowego
6.2. Wyniki pomiaru dystansowego
6.3. Porównanie wyników pomiaru końcowego i dystansowego
7. WPŁYW METOD AKTYWIZUJĄCYCH NA OPERATYWNOŚĆ WIEDZY
7.1. Operatywność wiedzy w procesie nauczania – uczenia się
7.2. Wyniki pomiaru końcowego grupy E i K
ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA
ANEKS
Praca z dzieckiem w wieku przedszkolnym ma za zadanie sprzyjać wszechstronnemu rozwojowi osobowości dziecka, jego aktywności i samodzielności. Ma też umożliwić mu odkrywanie i gromadzenie wiedzy o otaczającym je świecie oraz umiejętności korzystania z niej w zmieniającej się rzeczywistości. W poznawaniu tego świata bardzo ważną rolę odgrywa uczenie się przez działanie. W wieku przedszkolnym ma ono miejsce przede wszystkim w zabawie. To poprzez zabawę dziecko wyraża swoje myśli, uczucia oraz zdobywa wiedzę i umiejętności. Zmieniająca się w zadziwiającym tempie rzeczywistość uświadamia nam, nauczycielom, że istnieje zapotrzebowanie na osoby kreatywne, mobilne, otwarte, umiejące pracować w zespole, rozwiązywać problemy. W tej sytuacji należy odchodzić od tradycyjnych metod, ponieważ współczesność oczekuje od nauczycieli twórczego nauczania i stosowania metod umożliwiających kreatywny rozwój dzieci. Takimi metodami są metody aktywizujące.
Problem główny niniejszej pracy to:, Jaki jest wpływ metod aktywizujących na przygotowanie dzieci sześcioletnich do nauki szkolnej?
W dotychczasowej literaturze (w podręcznikach metodycznych, poradnikach, czasopismach pedagogicznych) nie spotyka się często opracowań teoretyczno – praktycznych dotyczących stosowania metod aktywizujących w wychowaniu przedszkolnym.
Głównym celem niniejszej pracy było udowodnienie, poprzez badanie empiryczne, że metody aktywizujące mają wpływ na przyrost wiadomości i umiejętności oraz trwałość i operatywność wiedzy. Zamierzeniem tej pracy było również zmodyfikowanie podanych propozycji metod dla potrzeb dzieci w przedszkolu.
Niniejsza praca składa się z wstępu, siedmiu rozdziałów i zakończenia. W rozdziale pierwszym przedstawiłam istotę metod aktywizujących w świetle literatury i wykorzystanie ich w wychowaniu przedszkolnym. Rozdział drugi dotyczył problematyki metodologicznej, w tym: uzasadnienie wyboru tematu pracy, problemów i hipotez, zmiennych i wskaźników, podstawowej terminologii, metod i technik badawczych oraz charakterystyki placówek i procedury badań. W trzecim rozdziale przedstawiłam przykładowe sytuacje eksperymentalne wraz z ich analizą. W pozostałych rozdziałach pracy zostało zawarte opracowanie merytoryczne. Rozdziały czwarty i piąty ukazały wpływ metod aktywizujących na przyrost wiadomości i wzrost umiejętności dzieci. Natomiast rozdział szósty przedstawił wpływ metod aktywizujących na trwałość wiedzy, a w rozdziale siódmym zostało opracowane pojęcie operatywności oraz ukazany wpływ metod aktywizujących na operatywność wiedzy. W zakończeniu dokonałam analizy wyników badań oraz przedstawiłam teoretyczne wnioski wynikające z głównego problemu niniejszej pracy. W aneksie umieściłam test pomiaru początkowego i końcowego badań empirycznych. W spisie bibliografii zostały umieszczone najważniejsze pozycje literatury związane bezpośrednio i pośrednio z tematem niniejszej pracy.
Istota metod aktywizujących
Droga dochodzenia do prawdy, w sposób postępowania, sposób badania, to dosłowne tłumaczenie terminu „metoda”, który wywodzi się z języka greckiego od słowa „methodos”.
Pisząc o metodach będę miała na myśli metody nauczania. W polskiej literaturze dydaktycznej pojęcie „metoda nauczania” bywa określone przez czołowych dydaktyków w sposób zbliżony. Najbardziej znane jest określenie metody nauczania sformułowane przez W. Okonia. Według niego metoda nauczania to „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych”[1]
W podobny sposób metodę nauczania określa J. Półturzyński mówiąc, że jest to „systematycznie stosowany pewien określony sposób postępowania w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów”. [2]
Zdaniem W. Zaczyńskiego „Metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego stosowania.” [3]
W przytoczonych definicjach wyjaśniających znaczenie metody nauczania występuje synonim „sposób”. Nieco odmiennie metody nauczania definiuje K. Kruszewski: „Czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruj ich obiegiem, mogą toczyć się według rozmaitych wzorców; najbardziej typowe wzorce noszą nazwę metod nauczania.”[4]
Reasumując można więc powiedzieć, że metoda nauczania to „sposób pracy”, układ czynności”, „typowe wzorce czynności” nauczyciela.[5] F. Bereźnicki mówi, że „ O wartości metody nauczania decyduje charakter czynności nauczyciela oraz to, w jakim stopniu wywołuje ona aktywność i samodzielność uczniów”.[6]
Metodami, które wywołują dużą aktywność i samodzielność uczniów są metody aktywizujące. J. Krzyżewska metody te definiuje w następujący sposób: „grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego”.[7]
W podobny sposób o metodach aktywizujących pisze F. Szlosek: „Ważnym zadaniem współczesnej dydaktyki jest wypracowanie takich metod i form pracy z uczącymi się, by w procesie kształcenia ich aktywność przewyższała aktywność nauczyciela. Metody aktywizujące są właśnie takimi sposobami postępowania dydaktycznego, które stwarzają warunki do zaangażowanego i aktywnego udziału uczącego się w zajęciach lekcyjnych”.[8]
J. Krzyżewska i F. Szlosek zgodnie podkreślają jako istotę metod aktywizujących wysoką aktywność uczniów w procesie kształcenia, która przewyższa aktywność nauczyciela.
W. Puślecki pisząc o metodach aktywizujących określa je jako gry problemowe i wskazuje, że „w metodach tych rozwiązuje się rozmaite problemy wynikające z sytuacji rzeczywistych lub fikcyjnych, ale prawdopodobnych „na niby” ”.[9]
Moim zdaniem W. Puślecki najtrafniej określa istotę tych metod, gdyż uczeń nauczany tradycyjnie (nauczanie podające) jest przygotowany do sprawnego działania w sytuacjach typowych, natomiast nie potrafi działać w sytuacji dla niego nowej, problemowej. Alternatywą dla nauczania tradycyjnego jest więc nauczanie problemowe, które rozwija samodzielne myślenie uczniów oraz prowadzi do zdobywania wiadomości i umiejętności poprzez rozwiązywanie problemów.
Według W. Zaczyńskiego nauczanie problemowe „uczy uczniów dostrzegania, formułowania i rozwiązywanie problemów oraz sprawdzania wartości rozwiązania a przede wszystkim aktywizuje intelektualnie i wyzwala aktywność badawczą ucznia. Proces nauczania problemowego opiera się na samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy, zarówno tej, która jest samym rozwiązaniem problemu jak i zdobywanej w toku formułowania problemu, wytwarzania pomysłów i ich weryfikacji.”[10]
Nauczanie problemowe, które zachęca uczniów do poszukiwań i badań jest realizowane w sposób praktyczny poprzez metody problemowe.
W praktyce najczęściej spotyka się dwa rodzaje problemów: problem typu „odkryć” i typu „wynaleźć”. Problem typu „odkryć” pobudza czynności intelektualne a proces myślowy przebiega na drodze od praktyki do teorii. Problem typu „wynaleźć” pobudza najczęściej czynności praktyczne a proces myślowy przebiega odwrotnie od poprzedniego, czyli od teorii do praktyki. Pierwszym i najważniejszym krokiem na drodze problemowego uczenia się jest wywołanie sytuacji problemowej, która według W. Zaczyńskiego jest „wstępem do aktywnej działalności poznawczej uczniów, wstępem inspirowanym przez nauczyciela, rozpoczynającym etap uczenia się problemowego.”[11]
Na sytuację problemową składa się:
zadanie do rozwiązania, teoretyczne lub praktyczne; minimum wiadomości z danego zakresu, jako wstępny warunek wewnętrzny do rozpoczęcia skutecznego działania;
niezbędne środki do działania jako warunki zewnętrzne do podjęcia skutecznego czynu; atmosfera rzetelnej i poważnej pracy(motywy i emocje).[12]
Organizatorem i reżyserem sytuacji problemowej jest zazwyczaj nauczyciel. Dobrze zorganizowana sytuacja problemowa wywołuje emocjonalną i intelektualną potrzebę rozwiązania problemu.
Współczesny system dydaktyczno – wychowawczy jak twierdzi J. Półturzycki „Zakłada wszechstronny rozwój osobowości uczestników i stąd preferuje te metody nauczania, które sprzyjają rozwijaniu zdolności poznawczych, kształtowaniu zdolności obserwacji oraz samodzielności myślenie.” [13]
Wszystkie te warunki spełniają metody aktywizujące, które stanowią syntezę metod konwencjonalnych i problemowych oraz tworzą optymalne warunki do czynnego udziału w procesie dydaktycznym.
Metody aktywizujące w wychowaniu przedszkolnym
„Wychowanie przedszkolne stanowi pierwsze ogniwo systemu edukacji, pośredniczy między wychowaniem domowo – rodzinnym i szkolnym. Obok funkcji opiekuńczych spełnia funkcje stymulujące, kompensuje niekorzystne wpływy środowiskowe, wdraża do różnorodnych form uczenia się, kształtuje postawę badawczą poprzez wywoływanie różnorakiej aktywności.”[14]
Oprócz pełnienia tak wielu funkcji wychowanie przedszkolne zapewnia dzieciom zaspokojenie ich podstawowych potrzeb, do których należą: ciekawość poznawcza, potrzeba przeżyć emocjonalnych i aktywności w różnorodnych działaniach. Aby sprostać tym wszystkim funkcjom i potrzebom wychowanie przedszkolne tak samo jak każdy następny poziom edukacji wykorzystuje różne metody nauczania.
Wszyscy dzisiaj jesteśmy świadkami i uczestnikami reform dokonujących się w polskiej szkole. K. Ran i E. Ziętkiewicz proszą, że „szkoła przecież już dawno przestała być jedynym miejscem uczenia się, a nauczyciel ekspertem w danej dziedzinie wiedzy. Nie musi więc wiedzieć wszystkiego. Jego zadaniem jest wyposażenie uczniów w podstawowe umiejętności radzenia sobie ze zmieniającą się rzeczywistością.”[15]
Nauczyciel we współczesnej szkole i przedszkolu powinien być osobą wspierającą aktywność edukacyjną uczniów, a ułatwić mu to zadanie powinno stosowanie metod aktywizujących.
Do grupy metod aktywizujących, które są najbardziej znane i mogą być stosowane w przedszkolu należą:
§ burza mózgów
§ metoda przypadków
§ metoda symulacji
§ drama
§ gry i zabawy dydaktyczne
Burza mózgów jest najprostszą metodą aktywizującą, która znana jest także pod takimi nazwami, jak: giełda pomysłów, metoda Osborna (twórca metody), sesja odroczonej oceny, technika twórczego myślenia.
F. Bereźnicki określa ją jako „fabrykę lub giełdę pomysłów służącą zespołowemu poszukiwaniu wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu”.[16]
Istota tej metody polega na podawaniu różnych skojarzeń, rozwiązań, które podsuwa wyobraźnia i potrzeba chwili.
Metodę tę można podzielić na 3 etapy:
I wytwarzanie pomysłów,
II ocena i analiza zgłoszonych pomysłów według ustalonych kryteriów,
III zastosowanie pomysłów, rozwiązań w praktyce.
Metoda „burzy mózgów” rozwija twórcze myślenie i zapewnia wysoki stopień aktywizacji grupy przedszkolnej.
Metoda przypadków jest następną, która może być stosowana w pracy z dziećmi sześcioletnimi. Za jej twórcę uważa się R. Hecona. K. Ren i E. Ziętkiewicz piszą, że „Istota tej metody polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem zaprezentowanym przez nauczyciela na piśmie, taśmie magnetofonowej czy magnetowidowej i znalezienie odpowiedzi na podstawowe pytania typu:
§ jakie jest inne, możliwe najlepsze rozwiązanie tego problemu,
...
gwiezdnaowca