1. Granica konserwatywna –równoznaczna z uskokiem transformacyjnym
· płyty nie są tu ani uzupełniane, ani niszczone, lecz przesuwają się obok siebie
· kontrast wiekowy skorupy po obu stronach uskoku, który może wyrażać się kontrastem morfologicznym (największy na krańcach uskoku)
- kontrast tym większy im dłuższy uskok transformacyjny i im wolniejsza akrecja skorupy
- kontrast maleje ku środkowi uskoku, a w punkcie środkowym zanika, ponieważ skorupa po obu stronach jest
równowiekowa
· w morfologii dna uskoki odzwierciedlają się jako podłużne obniżenia, szersze od dolin ryftowych, o łagodniejszej rzeźbie, bez centrów wulkanicznych
- pośrodku – główna strefa przemieszczenia transformacyjnego w postaci wiązki uskoków przesuwczych
- na obrzeżeniu doliny – uskoki zrzutowe i zrzutowo-przesuwcze
· u zbiegu uskoku transformacyjnego z ryftem może wykształcić się głębsze obniżenie wypełnione osadami (basen węzłowy)
· w obrębie strefy transformacyjnej mogą występować grzbiety morfologiczne, a także struktury nieciągłe
· uważa się, że większość transform ma naturę transtensyjną
· uskoki są miejscem intensywnej deformacji i procesów związanych z przesuwaniem się obok siebie bloków litosfery –kataklaza, mylonityzacja, metamorfizm kontaktowy
- poddane są te strefy wzmożonej serpentynizacji ze względu na zwiększoną drożność spękanej litosfery i
łatwiejszy dostęp wody
- występują również brekcje zboczowe (pochodzące ze skarp)
- wszystkie te cechy zachowują się w trakcie dalszego transportu płyty ku obrzeżom oceanu i mogą być
utrwalone w sekwencjach ofiolitowych
· strefy uskoków transformacyjnych są to miejsca, w których akrecja młodej skorupy ulega całkowitemu osłabieniu (powstają kompleksy gabrowe)
2. Ryfty intrakratoniczne
· wyraz procesu ryftogenezy (może prowadzić do rozpadu skorupy kontynentalnej, do powstania skorupy
oceanicznej i rozrostu oceanów)
· ryfty intrakratoniczne to wielkie rowy ograniczone uskokami normalnymi, szerokość kilkadziesiąt km,
długość tys. km,
· są one często związane z kopułowatym wypiętrzeniem na powierzchni Ziemi,
· osady wypełniające ryfty – miąższość kilka km,
· skorupa ziemska i litosfera są pod ryftami ścienione, pod ryftami podniesiony jest zatem strop astenosfery,
tworząc tzw. poduszkę ryftową
· w strefach ryftów obserwuje się podwyższony strumień cieplny i wzmożoną aktywność sejsmiczna,
działalność magmowa może być obfita (lub nie występować) najpierw alkaliczna, potem wulkanizm bimodalny
· w przekrojach poprzecznych ryfty są często asymetryczne
- jedno ramię ryftu stanowi główny uskok ograniczający,
- druga rama –kilka mniejszych uskoków; uskoki te dochodzą do stropu plastycznej części asymptotycznie,
ujawniając charakter szuflowy
· sądzi się, że większość ryftów jest podesłana jedną, niemal poziomą powierzchnią odkucia, do której zbiegają
się uskoki szuflowe, ta powierzchnia przecina się z powierzchnia Ziemi jako główny uskok ograniczający
· niektóre ryfty mają wyraźnie podniesione skrzydła wiszące skrajnych uskoków, albo w formie półzrębów, albo
nawet zrębów – ramiona ryftów
· ryfty mogą być wzdłuż rozciągłości podzielone na segmenty, albo odseparowane od siebie uskokami
poprzecznymi, albo o układzie kulistym
· ryfty nie powstają równocześnie na całej swej długości, lecz przedłużają się stopniowo od inicjalnego centrum
ekstensji w jednym lub dwóch kierunkach – propagacja podłużna ryftu
Geneza ryftów:
· ryftowanie aktywne – powodowane przez aktywną konwekcję płaszcza i polega na wypieraniu materii dolnej
części litosfery przez astenosferę
- wdzieranie się gorącej astenosfery wywołuje termiczne ścienienie litosfery, jej izostatyczne podniesienie i utworzenie kopuły, której najwyższa powłoka jest poddana rozciąganiu i pękaniu – uskoki normalne i rowy
- równoczesne obniżenia ciśnienia w dźwigających się masach oznacza ich częściowe nadtopienie i ekstrukcje magmowe
· ryftowanie pasywne – ryftowanie odbywa się poprzez rozciąganie skorupy, wywołane regionalnym układem naprężeń tensyjnych
- wskutek tego rozciągania materia płaszcza w sposób bierny zastępuje materię skorupy
- rozciąganie odbywa się przez kruche pękanie górnej skorupy i plastyczne pełzanie dolnej skorupy (pełzanie może powodować podniesienie ramion ryftu)
- rozciąganie odbywa się albo w warunkach ścinania czystego (ryft symetryczny), albo w warunkach ścinania prostego (ryft asymetryczny)
Podstawowa różnica pomiędzy tymi koncepcjami sprowadza się do pytania, czy przyczyna ekstensji jest lokalna i znajduje się bezpośrednio pod ryftem (ryftowanie akytwne), czy też w znacznej od niego odległości (ryftowanie pasywne).
Rodzaje ryftów:
- aktywne –silniejszy wulkanizm, odmienny rozkład sedymentacji niż dla ryftów pasywnych (sedymentacja w aureoli kopuły ryftu aktywnego powinna być wcześniejsza niż sedymentacja w samym ryfcie)
3. Geneza Apallachów
Geneza górotworu powiązana została z cyklem rozwoju oceanu, który obejmuje:
· rozwieranie inicjalnego ryftu śródkontynentalnego – sedymentacja bardzo gruboklastycznych, początkowo lądowych a później morskich osadów
· rozrost oceanu i wykształcenie pasywnych krawędzi kontynentów
· pasywne krawędzie kontynentów mogą się przekształcić w pas orogeniczny na dwa sposoby (dwa typy orogenów)
- utworzenie strefy subdukcji i zapoczątkowanie związanych z nimi procesów tektonicznych (wyłanianie się łuków wyspowych i wulkanicznych) wulkanizmu i plutonizmu, obdukcji ofiolitów , metamorfizmu, powstają struktury o określonym charakterze, dolna część płyty zachowuje się jak ciało podatne, górna jak ciało kruche (ekstensja) ,w czasie ruchu powstaną w części górnej zespoły uskoków kruchych o spłaszczającej się krzywiźnie(dodatkowo także rotacja) – uskoki listryczne – orogen kordylierowy
- orogen kolizyjny – zderzenie łuku wyspowego z kontynentem (skorupa łuku nie podlega subdukcji, lecz po zewnętrznej stronie łuku tworzy się nowa strefa o przeciwnym nachyleniu; towarzyszą jej procesy tektoniczne i metamorficzne) lub kontynentu z kontynentem (zderzenie krawędzi aktywnej z pasywną; po bezpośrednim zetknięciu resztkowy płat skorupy oceanicznej odrywa się i pogrąża w płaszczu, a skorupa kontynentalna obu płyt podlega silnej tektonizacji; powstały orogen jest silnie asymetryczny z wergencją skierowana w stronę dawnej krawędzi pasywnej) – po zanikłym oceanie pozostaje tylko wąska strefa szwu tektonicznego
Różnice pomiędzy orogenami:
- orogen kordylierowy ma głębokie korzenie zbudowane ze skał zasadowych, kolizyjny – korzenie sialiczne
- orogen kordylierowy ma układ symetryczny, kolizyjny - asymetryczny
- w orogenie kordylierowym deformacje grawitacyjne wyprzedzają wciąganie podłoża krystalicznego w procesy fałdowania, w orogenie kolizyjnym dzieje się odwrotnie
- flisz kordylierowy odznacza się dwukierunkową polaryzacją, zaś w kolizyjnym -jednokierunkowa
· etap zamykania
· etap zamknięty- postorogeniczny
Tektonika naskórkowa pasm fałdowo – nasunięciowych (np. Appalachy)
· kompleksy zewnętrzne stref orogenu( miogeoklinalne) są nasunięte na kraton na odległość dziesiątek km
· długie, równoległe fałdy i płaszczowiny, rozdzielone długimi, równoległymi nasunięciami, o ogólnej wergencji ku kontynentowi, zbiegają się w dole w jednej powierzchni odkucia
· kratoniczne podłoże nie jest dotknięte tymi deformacjami, co najwyżej pocięte normalnymi, często
synsedymentacyjnymi uskokami, zrzucającymi je ku centrum orogenu.
4. Karpaty
· Sedymentacja
· Intruzje (Cieszynidy)
· Fałdowanie o wergencji północnej
· Rotacja osi fałdu z poziomej na pionową w wyniku
5. Rów Kleszczowa
Skrzyżowanie struktur:
· waryscyjskich (azymut 110°)
· fazy laramijskiej (str. alpejskie) z przebiegiem NW-SE (powstanie linijnych, wydłużonych struktur fałdowych)
· przebieg wału metakarpackiego
Wypadkowy kierunek przebiegu rowu : subrównoleżnikowy.
Działalność tych struktur spowodowała powstanie szeregu lewoprzesuwczych uskoków, powodujących przemieszczanie antyklin wzdłuż południowego skrzydła ( asymetryczny przebieg rowu). Główna strefa południowego uskoku głównego rozwija się nad progiem waryscyjskim.
Charakterystyczną cechą jest rozdzielenie pola Szczerców i Bełchatów wysadem solnym.
1
GeoloIS