Gry i zabawy w nauczaniu języków obcych dzieci w młodszym wieku szkolnym w kontekście wielokulturowości.pdf

Anna Jaroszewska

Gry i zabawy w nauczaniu języków obcych

dzieci w młodszym wieku szkolnym w kontekście

wielokulturowości

Współczesne nauczanie języków obcych na etapie edukacji wczesnoszkolnej

ma za zadanie m. in. uwrażliwiać dzieci na różnorodność nie tylko językową, ale

też kulturową. Powinno także przygotowywać do podjęcia skutecznej komuni-

kacji na pograniczu kultur 1 . Edukacja językowa nie może być zatem pozbawiona

kontekstu wielokulturowego. Sam fakt nabywania kompetencji językowej nie za-

wsze bowiem chroni strony dialogu przed nieporozumieniami, które prowadzić

mogą do umacniania uogólnień, niechęci czy stereotypów 2 . Budowa programów

nauczania, a także dobór metod i technik ich realizacji, szczególnie w nauczaniu

wczesnoszkolnym, wymagają więc uwzględnienia nierozerwalnego związku mię-

dzy językiem a kulturą różnych nacji 3 .

W założeniach edukacji wczesnoszkolnej przyjmuje się, iż dobór metod

i środków nauczania powinien być skierowany na pobudzenie wszystkich zmy-

słów małego ucznia 4 . Multisensoryczna prezentacja treści ułatwia bowiem

1 H.J. Krumm, Einsprachigkeit ist heilbar – Monolingualism is curable – Le monolinguisme est curable ,

„Fremdsprache Deutsch“, Sondernummer II/1997: TRENDS 2000, s. 11 i n.; J. Roche, „Sinn-voll”

Fremdsprachen lernen im interkulturellen Fremdspracheunterricht , „Primar“, Heft 27, 10. Jahrgang, März

2001, s. 46-47.

2 E. Aronson, Człowiek – istota społeczna , tłum. J. Radzicki, PWN, Warszawa 1995, s. 415-423;

M. Chodkowska, Wielowymiarowość procesu integracji w edukacji i życiu społecznym , w: M. Chodkowska (red.),

Wielowymiarowość integracji w teorii i praktyce edukacyjnej , Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002, s. 24-25.

3 F. Grucza, O przeciwstawności ludzkich interesów i dążeń komunikacyjnych, interkulturowym

porozumiewaniu się oraz naukach humanistyczno-społecznych , w: F. Grucza i Chomicz-Jung (red.),

Problemy komunikacji interkulturowej: Jedna Europa – wiele języków i wiele kultur , Wydawnictwo

Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, s. 26; E. Zawadzka, Nauczyciele języków obcych w dobie

przemian , Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2004, s. 185-186.

4 M. Pelz, Prinzipien der Methodik des frühen Fremdsprachenunterrichts , w: G. Gompf, E. Meyer (red.),

158

A n n A J A r o s z e w s k A

percepcję materiału, zwiększa zdolność zapamiętywania, a także przyspiesza pro-

ces uczenia się 5 . Można przypisać jej również funkcję rewalidacyjną w zakresie

usprawniania zaburzonych funkcji kanałów percepcyjnych. Z tego też względu

istotną rolę w zajęciach dla dzieci odgrywają: częsta zmiana aktywności oraz

form pracy, modyfikowanie wykonywanych zadań czy też zmiana nasilenia od-

działywań na poszczególne kanały percypowania 6 . Koncentracja dzieci ulega bo-

wiem stałym wahaniom, co niejako warunkuje taką właśnie organizację procesu

kształcenia.

Wprowadzenie dodatkowych treści z pogranicza kultur, równolegle do wiedzy

językowej, z jednej strony uzupełnia proces nauczania języka, a także rozszerza

obszar jego praktycznego oraz mentalnego wykorzystania. Z drugiej natomiast

strony ów proces w pewnym zakresie komplikuje, szczególnie w sytuacji, kiedy

podmiotem nauczania jest dziecko w młodszym wieku szkolnym. Coraz po-

wszechniejsza obecność w polskich szkołach zajęć z języka obcego w klasach

najmłodszych implikuje więc w pracy nauczyciela konieczność odwoływania

się do metod i środków stosowanych w kształceniu zintegrowanym. Zapewnia

to całościowość przekazywanej wiedzy i zapobiega wyizolowaniu języka obcego

z innych treści przedmiotowych. Ważną rolę przypisać należy w tym przypadku

technikom ludycznym 7 . Wykorzystywane w nauczaniu początkowym umożliwia-

ją pobudzenie wszystkich zmysłów dziecka. Do technik tych zaliczyć należy m.in.

gry i zabawy językowe, których wykorzystanie pozwala na przekazywanie dzie-

ciom w przystępny sposób zagadnień o tematyce społecznej, kulturowej, muzycz-

nej czy przyrodniczej, przy jednoczesnym zachowaniu rangi celów wyznaczonych

w kursie języka obcego 8 .

Rezygnacja z dyskusji na temat różnic etymologicznych występujących po-

między pojęciami gra i zabawa nie oznacza, iż pochodzenie oraz znaczenie tych

terminów jest tożsame. Pomimo to zdarza się, iż w potocznym, a niekiedy także

w naukowym dyskursie terminy powyższe stosowane są zamiennie 9 . Warto jed-

nak rozgraniczyć te dwa pojęcia, szczególnie w przypadku najmłodszych uczniów.

Zabawa w znaczeniu ogólnym odnosi się zatem do spontanicznej działalności

Kinder lernen europäische Sprachen e.V. / Jahrbuch 96,Klett, Leipzig 1996, s. 59; J. Iluk, Jak uczyć małe

dzieci języków obcych? , Wydawnictwo Gnome, Katowice 2002, s. 43-47.

5 A. Kubanek-German, Frühes Fremdsprachenlernen in Europe , w: G. Hermann-Brennecke (red.), Frühes

schulisches Fremdsprachenlernen zwischen Theorie und Empirie , Münster: LIT Verlag 1999, s. 159.

6 J. Iluk, Jak uczyć małe dzieci…, op. cit., s. 76-77.

7 J. Iluk, O niektórych aspektach wczesnoszkolnego nauczania języków obcych, „Poliglota. Edukacja językowa

dzieci”, Nr 1(1), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej, Częstochowa 2005, s. 12.

8 T. Siek-Piskozub, Uczyć się bawiąc. Strategia ludyczna na lekcji języka obcego, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2001, s. 17 i n.; M. Pamuła, Metodyka nauczania języków obcych w kształceniu

zintegrowanym, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2003, s. 61; M. Jodłowiec, Techniki

ludyczne w kształtowaniu świadomości różnic międzykulturowych, w: M. Mackiewicz (red.), Dydaktyka

języków obcych a kompetencja kulturowa i komunikacja interkulturowa , Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Bankowej, Poznań 2005, s. 269 i n.

9 Por. T. Siek-Piskozub, op. cit., s. 20 i n.

Gry i zabawy w nauczaniu języków obcych ...

159

typowej dla wieku dziecięcego, wewnętrznie motywowanej i nie podlegającej

ściśle określonym zewnętrznym regułom. I choć działalności tej nie przyświe-

ca określony cel, to jednak przypisać jej należy również charakter funkcjonal-

ny, gdyż przejawia się w twórczej aktywności dziecka nierozerwalnie związanej

z jego rozwojem w otoczeniu społeczno-kulturowym. Zabawa służy zaspokojeniu

dziecięcych zainteresowań oraz potrzeb (ruchowych, poznawczych, emocjonal-

nych i społecznych), przez co ułatwia dziecku poznanie samego siebie czy zdo-

bywanie nowych doświadczeń, zwłaszcza w kontekście współżycia społecznego.

W pewnym zakresie czyni to z niej jedną z pierwszych i podstawowych zarazem

metod uczenia się wieku dziecięcego, która wraz z rozwojem dziecka zmienia

swój charakter, przybierając jednocześnie inne formy i koncentrując się na in-

nych treściach 10 . Gra natomiast, będąca odmianą zabawy, jest terminem, który

w znaczeniu ogólnym odnosi się do takich interakcji społecznych, w jakich wyma-

ga się przestrzegania ściśle zdefiniowanych reguł postępowania, zaś na znaczeniu

zyskuje osiągnięcie określonego celu. Z osiągnięciem celu wiąże się bezpośred-

nio konieczność współzawodnictwa. Pomimo, iż w grze, podobnie jak w zabawie,

występuje poczucie dobrowolności i przyjemności z podjętych działań, to jednak

w odróżnieniu od zabawy charakteryzuje się ona tym, że zazwyczaj w końcowym

jej etapie wśród uczestników następuje podział na zwycięzców i przegranych 11 .

Choć do podstawowej właściwości gier zaliczyć należy czynnik rywalizacji, to

jednak za szczególnie ważne dla kształtowania określonych postaw społeczno-

moralnych w kontekście pogranicza kulturowego uznać należy te gry, w których

osiągnięcie celu możliwe jest tylko w wyniku współpracy bądź też na skutek

kompromisu pomiędzy uczestnikami gry. Jest to szczególnie ważne także z uwa-

gi na charakterystyczny dla najmłodszych uczniów brak umiejętności rywalizacji

i akceptowania przegranej.

Początkowo zabawy, a następnie i gry stają się w życiu dziecka ważną formą

aktywności społecznej. Szczególne znaczenie przypisać należy im w pierwszej fa-

zie szkolnej edukacji. W myśl Podstawy programowej dla szkół podstawowych,

kształcenie na tym etapie ma być łagodnym przejściem od wychowania przed-

szkolnego do edukacji prowadzonej w systemie szkolnym. Gry i zabawy wno-

szą do sformalizowanego procesu kształcenia elementy swobody i aktywności

twórczej, czyniąc go jednocześnie atrakcyjnym. Wywołują one u dzieci pozytyw-

ne emocje, podnosząc tym samym poziom motywacji do aktywnego uczestnic-

twa w zajęciach. Proces dydaktyczny podlega dzięki temu intensyfikacji. Nie bez

10 G. Kapica, Zabawa, w: W. Pomykało (red.), Encyklopedia Pedagogiczna , Fundacja Innowacja,

Warszawa 1997, s. 933 i n.; W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie Żak,

Warszawa 2001, s. 457; M. Przetacznik-Gierowska, Zmiany rozwojowe aktywności i działalności jednostki,

w: M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne ,

PWN, Warszawa 2005, s. 163-166.

11 G. Kapica, op. cit., s. 933; A.S. Reber, E.S. Reber, Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa 2005, s. 248.

160

A n n A J A r o s z e w s k A

znaczenia jest też to, że wykorzystanie gier i zabaw w znacznym stopniu przy-

czynia się z jednej strony do konsolidacji grupy uczniów, z drugiej natomiast

do rozwoju autonomii każdego z nich. Dydaktyzacja zabaw i gier ułatwia także

kształtowanie postaw moralnych, jak również przekazywanie powszechnie po-

stulowanych wartości społeczno-kulturowych. Zabawa jest bowiem dobrze zna-

ną dzieciom z wczesnego dzieciństwa czynnością, do której chętnie powracają.

Zadaniem zabaw i gier na lekcji języka obcego jest rozwijanie zasobu słownic-

twa, struktur, sprawności fonetycznej, komunikacyjnej oraz przybliżanie nowego

kontekstu kulturowego. Ich obecność na lekcji zwiększa motywację uczniów, roz-

wija pamięć, spostrzegawczość, umiejętność koncentracji i potrzebę autoekspre-

sji. Zabawa przeciwdziała agresji, bierności i uporowi. Umożliwia odreagowanie

stresów i napięć. Przyczynia się do wszechstronnego rozwoju ucznia. Dzięki niej

dzieci uczą się współzawodnictwa i współdziałania z rówieśnikami oraz pracy

w zespole. Zmianie ulegają również interakcje między nauczycielem a dziećmi.

Nauczyciel ma szansę obserwować i poznawać swoich uczniów z innej perspekty-

wy, wspierać i koordynować ich działania 12 .

Gry i zabawy są szczególnie pomocne w pracy z tymi spośród najmłodszych

uczniów, którym trudność sprawia przyzwyczajenie się do systemu klasowo-

lekcyjnego. Często wykazują oni nadmierną pobudliwość i zakłócają wyznaczo-

ny tok zajęć. Na lekcji języka obcego w klasach początkowych warto zatem sto-

sować gry ruchowe, którym towarzyszy werbalizacja oraz zabawy konstrukcyjne

wspierające rozwój motoryki. Ważną rolę odgrywają także zabawy tematyczne,

w których dzieci wcielają się w określone role, znane im z życia pozaszkolnego,

jak np. w rolę sprzedawcy, kupującego itp. Inną możliwością jest stosowanie róż-

nego rodzaju zabaw asocjacyjnych – gier planszowych i karcianych. Lubiane przez

dzieci są także gry umysłowe, takie jak rebusy, diagramy i krzyżówki, oraz zabawy

o charakterze muzyczno-literackim, czyli piosenki, wierszyki i rymowanki 13 .

Podczas stosowania zabaw i gier na lekcji nieodzowne są rekwizyty

i pomoce wizualne. Pomagają one uruchomić dziecięcą wyobraźnię i ułatwiają

zapamiętywanie. Są one ważną pomocą w pracy nauczyciela, we wspomaganiu

wszelkich podjętych przez niego działań, w kreowaniu tak istotnego w naucza-

niu wczesnoszkolnym klimatu lekcji. Jednym z takich akcesoriów jest pacynka 14 .

Obok wielu innych, zazwyczaj biernych, pomocy dydaktycznych jest ona środ-

kiem wyjątkowym. Jako pośrednik międzykulturowy pacynka może m.in. opo-

wiadać o zwyczajach, omawiać odmienne formy zachowań i przybliżać dzieciom

inną kulturę. W czasie lekcji może też odgrywać rolę mediatora pomiędzy na-

uczycielem a uczniami jak i w kontaktach między dziećmi. Przy wykorzystaniu

12 M. Pamuła, Metodyka nauczania języków obcych…, op. cit., s. 89-90.

13 T. Siek-Piskozub, op. cit., s. 181-184.

14 H. Haudeck, Der Einsatz von Handpuppen und anderen Spielfiguren, w: W. Bleyhl (red.), Fremdsprachen

in der Grundschule. Grundlagen und Praxisbeispiele, Hannover: Schroedel 2000, s. 59 i in.; H. Graffmann,

Die Puppe spielt mit, „Fremdsprache Deutsch“, Heft 25-2001, s. 50-54.

Gry i zabawy w nauczaniu języków obcych ...

161

pacynki nauczyciel ma możliwość potęgowania pozytywnych doznań dzieci wyni-

kających z przebiegu lekcji, z ich mniejszych i większych sukcesów. Może również

nawiązać kontakt z uczniami zamkniętymi, nieśmiałymi, bojaźliwymi. Ułatwia

ona wprowadzanie nowych treści, ale przede wszystkim czyni zajęcia atrakcyjny-

mi, gdyż wpływa na wyobraźnię i sposób postrzegania tych treści. Dzięki pacynce

dzieci mają poczucie posiadania przyjaciela, bliskiej osoby, która zawsze stoi po

ich stronie. Mają też świadomość, iż mogą się z nią porozumiewać tylko w obcym

języku, co jest niezwykle istotne dla przełamania bariery, jaką dla dzieci nieśmia-

łych lub też mniej zdolnych może być wypowiadanie się w języku obcym.

Posługiwanie się tym środkiem dydaktycznym wymaga doświadczenia

i wprawy, zwłaszcza w zakresie modulowania głosem oraz koordynacji ru-

chów kukiełki, co nie zmienia faktu, że jest ona narzędziem bardzo przydatnym

w realizacji procesu przygotowania dziecka do komunikacji w rzeczywistości wie-

lokulturowej. Pacynka może być wykorzystywana na każdym etapie nauczania

wczesnoszkolnego, zarówno w procesie prezentacji nowych treści, aktywizowa-

nia dzieci do działania i budowania atmosfery lekcji, jak i podczas oceniania czy

rozwiązywania konfliktów klasowych. Może być także towarzyszem dziecięcych

zabaw i gier, przez co w naturalny sposób zaistnieć mogą w nich treści o charak-

terze wielokulturowym czy też elementy obcych języków 15 .

Innym środkiem przydatnym w pracy z dziećmi jest komputer. Z uwagi na

to, iż coraz młodsze dzieci mają z nim na co dzień intensywny kontakt, warto na

miarę możliwości danej szkoły korzystać z nowych technologii informacyjnych na

zajęciach. Ułatwia to dzieciom nie tylko dostęp do informacji i wiedzy na temat

kultury danego państwa, życia mieszkańców, ciekawych miejsc, lecz także rozwi-

ja różne sprawności językowe, zwiększa motywację do nauki i umożliwia atrak-

cyjną prezentację zebranych informacji przy pomocy tekstów, zdjęć, rysunków

i dźwięków. Praca z internetem umożliwia nawiązanie realnych kontaktów

z dziećmi z różnych regionów świata oraz korzystanie ze specjalistycznych stron

internetowych i pomocy dydaktycznych adresowanych szczególnie do dzieci.

Odpowiednie zabezpieczenie ochroni dzieci przed natknięciem się na strony dla

nich nieodpowiednie. Korzystanie z internetu wpływa także korzystnie na pra-

cę nauczyciela. Nie tylko rozszerza jego warsztat pracy i oferuje bogactwo ma-

teriałów dydaktycznych, ale także stwarza możliwość realizowania projektów

we współpracy z zagraniczną szkołą lub klasą, co z kolei pozwala dzieciom na

poznanie rówieśników i wzbudza w nich ciekawość nowego i nieznanego 16 . Na

znaczeniu zyskują także różnego rodzaju komputerowe gry językowe lub niektóre

gry w obcej wersji językowej. Z jednej strony stanowią dla uczniów atrakcyjną

15 J. Iluk, Jak uczyć małe dzieci…, op. cit., s. 79 i n.

16 M. Pamuła, Nowe technologie informacyjne i komunikacyjne w nauczaniu języka obcego dzieci,

„Poliglota. Edukacja językowa dzieci”, Nr 2(2), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej, Częstochowa

2005, s. 57 i n.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: