Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi 03.pdf

(9215 KB) Pobierz

okladka_3.indd

ISSN 1731-092X

I L U S T R O W A N A

H I S T O R I I Ł O D Z I

P O C Z T E K X I X W I E K U

W I Z J A N O W E G O M I A S T A

zeszyt

nr 3

ISSN 1731-092X

ILUSTROW A NA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

ISSN 1731-092X

ISSN 1731-092X

ILUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

ZBIERZ KOLEKCJ !

www.uml.lodz.pl

ILUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

OD POŁOWY XVI WIEKU

DO KO CA XVI WIEKU

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

OKRES PRADZIEJÓW

I REDNIOWIECZA

OKRES PRADZIEJÓW

. t 1423 – 2008

PIERWSZA POŁOWA XIX WIEKU

WIZJA NOWEGO MIASTA

zeszyt

nr 2

zeszyt

nr 3

zeszyt

nr 1

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

E N C Y K L O P E D I A

WA

IA

91146852.156.png

91146852.164.png

91146852.175.png

91146852.186.png

91146852.001.png

91146852.012.png

91146852.020.png

91146852.031.png

91146852.042.png

91146852.053.png

91146852.064.png

91146852.073.png

91146852.084.png

91146852.095.png

91146852.106.png

91146852.117.png

91146852.118.png

91146852.119.png

91146852.120.png

91146852.121.png

91146852.122.png

91146852.123.png

91146852.124.png

91146852.125.png

91146852.126.png

91146852.127.png

91146852.128.png

91146852.129.png

91146852.130.png

91146852.131.png

91146852.132.png

91146852.133.png

91146852.134.png

91146852.135.png

91146852.136.png

91146852.137.png

91146852.138.png

91146852.139.png

91146852.140.png

91146852.141.png

91146852.142.png

91146852.143.png

91146852.144.png

91146852.145.png

91146852.146.png

91146852.147.png

91146852.148.png

91146852.149.png

91146852.150.png

91146852.151.png

91146852.152.png

91146852.153.png

91146852.154.png

91146852.155.png

91146852.157.png

91146852.158.png

91146852.159.png

91146852.160.png

91146852.161.png

91146852.162.png

91146852.163.png

91146852.165.png

91146852.166.png

91146852.167.png

91146852.168.png

91146852.169.png

91146852.170.png

91146852.171.png

91146852.172.png

91146852.173.png

91146852.174.png

91146852.176.png

91146852.177.png

91146852.178.png

91146852.179.png

91146852.180.png

91146852.181.png

91146852.182.png

91146852.183.png

91146852.184.png

91146852.185.png

91146852.187.png

91146852.188.png

91146852.189.png

91146852.190.png

91146852.191.png

91146852.192.png

91146852.193.png

91146852.194.png

91146852.195.png

91146852.196.png

91146852.002.png

91146852.003.png

91146852.004.png

91146852.005.png

91146852.006.png

91146852.007.png

91146852.008.png

91146852.009.png

91146852.010.png

91146852.011.png

91146852.013.png

91146852.014.png

91146852.015.png

91146852.016.png

91146852.017.png

91146852.018.png

91146852.019.png

91146852.021.png

91146852.022.png

91146852.023.png

91146852.024.png

91146852.025.png

91146852.026.png

91146852.027.png

91146852.028.png

91146852.029.png

91146852.030.png

91146852.032.png

91146852.033.png

91146852.034.png

91146852.035.png

91146852.036.png

91146852.037.png

91146852.038.png

91146852.039.png

91146852.040.png

91146852.041.png

91146852.043.png

91146852.044.png

91146852.045.png

91146852.046.png

91146852.047.png

91146852.048.png

91146852.049.png

91146852.050.png

91146852.051.png

91146852.052.png

91146852.054.png

91146852.055.png

91146852.056.png

91146852.057.png

91146852.058.png

91146852.059.png

91146852.060.png

91146852.061.png

91146852.062.png

91146852.063.png

91146852.065.png

i l u s t r o w a n a

e n c y k l o p e d i a

h i s t o r i i ł o d z i

zeszyt

nr 3

• do czytelników •

Co prawda zeszyt nr 3 naszego wydawnictwa obejmu-

je okres 30 lat, od rozbiorów do połowy lat dwudzie-

stych XIX wieku, ale tak naprawdę decydujące dla ka-

riery Łodzi było kilka lat. Ani czasy zaboru pruskiego,

ani okres Księstwa Warszawskiego nie tchnęły jeszcze

nowego ducha w maleńkie rolnicze miasteczko, leżą-

ce – jak mówiono wtedy – koło Zgierza i Strykowa.

Dopiero w tzw. okresie konstytucyjnym Królestwa

Polskiego sprawy ruszyły z miejsca. Praktycznie

pięć lat zdecydowało o przyszłych losach miasta

– w tym czasie powstały jego fundamenty i wytyczo-

no główne kierunki rozwoju.

Wystraczy wspomnieć, że w 1820 roku, kiedy

zjawił się w Łodzi prezes Komisji Woj. Mazowiec-

kiego Rajmund Rembieliński było w Łodzi ok. 800

mieszkańców i 120 domów w rejonie dzisiejszego

Starego Miasta. Do końca 1822 roku nie mieszkał

tutaj żaden cudzoziemski rzemieślnik, ani fabry-

kant. Za to już 5 lat później mamy Łodzi zupełnie

nową sytuację: regulacji poddano obszar starówki,

wzniesiono osadę sukienniczą Nowe Miasto oraz

dużą osadę fabryczną na południu zwaną Łódką, do

której ciągnęli osadnicy z Niemiec, Czech, Śląska,

Wielkopolski.

Łódź się zaludnia osiągając pod koniec lat 20.

XIX wieku około 5 tysięcy mieszkańców. W Nowym

Mieście osiedlają się sukiennicy, w Łódce – prządko-

wie lnu i tkacze bawełny, na Starym Mieście powstaje

rewir żydowski. Tak oto w ciągu kilku lat za sprawą

głównie Rajmunda Rembielińskiego narodziła się

nowa Łódż, a my mamy chyba do spłacenia dług wo-

bec niego, choćby poprzez wystawienie mu pomnika.

Arkadiusz Grzegorczyk

Redaktor naczelny

w i z j a n o w e g o m i a s t a

spis treści

• U schyłku rzeczypospolitej

63

NA OKŁADCE:

Ratusz i kościół

na Rynku Nowego

Miasta.

Litograia

W. Walkiewicza.

Ilustracja

w Oskar Flatt

„Opis miasta Łodzi...”

Wydanie z 1853 roku.

• Łódź pod zaborem pruskim

64

• Czasy Księstwa Warszawskiego

67

• Początki szybszego rozwoju

69

• regulacja Starego Miasta

74

• Wielka karta rozwoju Łodzi

76

• Budowa nowego Miasta

78

• Pierwsza faza przemysłowa 1823-1824 80

• Osada przemysłowa Łódka

84

• Trzeci łódzki ratusz

90

• narodziny ulicy Piotrkowskiej

91

• Legenda „Panny Piotrkowskiej”

92

ISSN 1731-092X

Nakład: 6000 egz.

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi

Suplement historyczny

miesięcznika „Piotrkowska 104”

Wy d a w c a : Urząd Miasta Łodzi

Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw

90-926 Łódź, ul. Piotrkowska 104

Koncepcja, redakcja, opracowanie

Arkadiusz Grzegorczyk

Stare domy przy

ul. Nowomiejskiej,

zbudowane

w latach 20. XIX w.

w czasie budowy

osady sukienniczej

Nowe Miasto.

Widok z 1912 r.

Projekt graiczny i skład

Paweł Kawiński • www.kofeini.com

Zdjęcia: Archiwum UMŁ, Paweł Kawiński,

Hanna Zubrzycka-Kolińska

Druk i oprawa: WIST

nr III / 1

i l u s t r o w a n a e n c y k l o p e d i a h i s t o r i i ł o d z i

91146852.066.png

91146852.067.png

2

Periodyzacja dziejów Łodzi

• wieś monarsza – założona ok. XII-XIII wieku n.e.

• wieś biskupia – ok. XIV wieku (pierwszy zapis – 1332 r.)

• miasto feudalne – pocz. XV wieku (lokacja – 1414 i 1423 r.)

• 1423 – 1806 – we władaniu biskupów włocławskich

• 1793 – 1806 – pod zaborem pruskim

(po sekularyzacji dóbr kościelnych

od 1806 r. miasto rządowe)

• 1807 – 1815 – w granicach Księstwa Warszawskiego

• od 1815 roku – wchodzi w skład Królestwa Polskiego

• 1830 – 1863 – pod administracją polsko-rosyjską

• 1863 – 1914 – w administracji rosyjskiej

• 1914 – 1918 – głównie pod okupacją niemiecką

• 1918 – 1939 – drugie co do wielkości miasto II RP

• 1939 – 1945 – pod okupacją niemiecką

ŹródŁa bibliograficzne

Pierwszą pozycją jest wydana w styczniu 1853

roku książka Oskara Flatta „Opis miasta Łodzi

pod względem historycznym, statystycznym

i przemysłowym”. Stanowi do dziś nieocenione

źródło fundamentalnych wiadomości o wcze-

snych okresach istnienia miasta. Następne zna-

czące w historii naszego miasta pozycje to: Jana

Karola Kochanowskiego rozprawa z roku 1907

pt. „Szkice i drobiazgi”, opublikowana w Biblio-

tece Warszawskiej oraz ks. Stanisława Muzne-

rowskiego „Przyczynki do monograii Łodzi”

z roku 1922, a także Andrzeja Zanda „Narodzi-

ny Łodzi nowoczesnej” i inne prace tegoż autora.

Z nowszych pozycji należy wymienić: „Ulicę

Piotrkowską” Anny Rynkowskiej oraz mono-

graię „Łódź – dzieje miasta” , tom I, pod red.

Ryszarda Rosina (PWN 1980), która pozostaje

najpełniejszym źródłem wiedzy o naszym mie-

ście. Ponadto korzystaliśmy z licznych artyku-

łów i publikacji: Witolda Kowalskiego, Francisz-

ka Lewandowskiego i Wacława Pawlaka – nie-

strudzonych badaczy łódzkich dziejów.

i l u s t r o w a n a e n c y k l o p e d i a h i s t o r i i ł o d z i

nr III / 2

91146852.068.png

U schyłku rzeczypospolitej

63

Pod koniec XVIII wieku na terenach podłódzkich bardziej niż w mieście

widać było ożywienie gospodarcze związane z koniunkturą na drewno

i rozwojem hut szkła, a także z falą tzw. osadnictwa olęderskiego.

• rozwój PrzemysŁu szklarskiego • Po-

czątki przemysłu na terenie dzisiejszej Łodzi – jak się

okazuje – wiążą się nie z włókiennictwem, a ze szklar-

stwem. W Łodzi i jej najbliższych okolicach – jeszcze

w okresie przedrozbiorowym – rozwinął się przemysł

szklarski, co miało związek z dużymi zasobami i ni-

ską ceną drewna w tym rejonie. Już w połowie XVIII

wieku czynna była huta szkła w Lućmierzu, która

utrzymała się tylko do lat 80. Jeszcze przed II rozbio-

rem powstała huta szkła pod Chojnami. Znajdowała

się ona w okolicach dzisiejszych ulic Dąbrowskiego,

Niższej i Broniewskiego, a w kolonii Chojny Huta

mieszkało ok. 50 osób. Następna powstała między

wsią Kały a Sokołowem. Również w końcu XVIII

wieku uruchomiono nową hutę w Radogoszczu,

a niedaleko od Łodzi czynnych było kilka innych za-

kładów. Na przełomie wieków działały też huty szkła:

• osadnictwo olęderskie • Za datę zamy-

kającą dzieje Łodzi rolniczej i rozpoczynającą dzie-

je Łodzi przemysłowej przyjmuje się rok 1823, gdy

w miasteczku pojawili się pierwsi rękodzielnicy,

sukiennicy ze Śląska, Czech i Niemiec. Jednak już

w ostatnich latach istnienia dawnej Rzeczypospolitej

najbliższe okolice Łodzi przeżywały okres pewnego

ożywienia gospodarczego i osadnictwa, które wy-

raźniej widać we wsiach podłódzkich. Np. w Wólce

w 1760 r. niemal 1/3 gospodarstw chłopskich była

opuszczona, a w 1792 roku – czyli przed zajęciem

tych okolic przez Prusaków – prawie wszystkie zo-

stały już obsadzone, głównie przez nowych koloni-

stów, a w najbliższych okolicach Łodzi powstało kilka

nowych osad.

Niektórzy okoliczni właściciele ziemskich poczęli

tu sprowadzać tzw. osadników olęderskich. Osadnic-

two to, zarówno na terenie Wielkopolski, jak i ziem

Polski środkowej, w minimalnym stopniu obejmo-

wało autentycznych Holendrów, natomiast najważ-

niejszą rolę odgrywał w nim czynnik niemiecki, choć

również często i polski. Osadzeni na terenach pole-

śnych, które musieli wykarczować, tzw. olędrzy zwol-

nieni byli przeważnie od pańszczyzny, w zamian zaś

musieli płacić czynsz w gotówce.

W ostatnich latach istnienia dawnej Rzeczypo-

spolitej na obszarze dzisiejszej Łodzi powstały trzy

niewielkie osady olęderskie. Jedna z nich założona

została na terenach po wyciętym lesie należącym do

wsi Chojny i nosiła nazwę Holendry Choińskie, Dą-

brówka albo Dąbrowa. Osada ta znajdowała się na

granicy Zarzewa i Chojen.

W 1790 roku właściciel dóbr Mileszki Jan Stet-

kiewicz na wylesionych gruntach na wschód od Wi-

dzewa założył maleńką osadę olęderską, która przy-

jęła nazwę od jego imienia – Janów. Zabudowania

jej leżały na północ od obecnej linii kolejowej Łódź

– Koluszki.

Na terenach poleśnych należących do wsi Rado-

goszcz powstała w 1793 roku trzecia z kolei osada

olęderska – Żabieniec, położona na zachód od terenu

dzisiejszego stadionu „Start”.

Stanisław August

Poniatowski

– ostatni król Polski

(1764-1795).

Pod koniec XVIII w. powstała huta szkła w kolonii

Chojny, a potem osada Dąbrowa.

na gruntach dawnej wsi Rogi, gdzie dla pracowni-

ków zbudowany został specjalny budynek familijny,

w którym zamieszkały 62 osoby i Huta Jagodnica,

z 17 domami. Były to na owe czasy dość duże zakłady

przemysłowe, zatrudniające po kilkudziesięciu robot-

ników. Tym samym powstało we wsiach podłódzkich

pewne zaplecze, co miało znaczenie przy zakładaniu

później pierwszych fabryk tekstylnych, zwłaszcza że

wiele hut nie wytrzymało konkurencji i upadło, ale

kolonie robotnicze pozostały.

Na Sejmie

Czteroletnim,

który uchwalił

Konstytucję 3 maja

w 1791 roku

nie było łodzian,

a region

reprezentowali

posłowie z Sieradza,

Wielunia, Szadku,

Łęczycy

i Kalisza.

nr III / 3

i l u s t r o w a n a e n c y k l o p e d i a h i s t o r i i ł o d z i

91146852.069.png

91146852.070.png

64

Łódź pod zaborem pruskim

Po drugim rozbiorze Polski, w styczniu 1793 roku, ziemia łódzka i Łódź

zostały zajęte przez Prusy i wcielone do departamentu warszawskiego,

kierowanego przez ministra Bucholtza.

Fryderyk Wilhelm II,

król pruski w czasach

II i III rozbioru Polski.

• nowe PodziaŁy administracyjne • Na

mocy traktatu rozbiorowego Prusy zajęły cały obszar

województw łęczyckiego i sieradzkiego. Zarówno

więc sama Łódź, jak i wszystkie wsie leżące w jej oko-

licy znalazły się pod obcym panowaniem. Garnizony

zaborcy usadowiły się w Łęczycy, Rawie, Piotrkowie,

Sieradzu i innych większych miastach obszaru włą-

czonego do nowo zorganizowanej prowincji, tzw.

Prus Południowych. Nowe władze, zaraz po zajęciu

w 1793 r. ziem Polski środkowej, zaczęły wprowadzać

nowe podziały terytorialno-administracyjne. Prawie

cały obszar współczesnej Łodzi znalazł się w 1796 r.

w nowo utworzonym pow. zgierskim, który należał

do departamentu warszawskiego, a południowo-za-

chodnie peryferie weszły w skład pow. szadkowskie-

go – departamentu kaliskiego. Podział ten nie uległ

zmianie w czasach Księstwa Warszawskiego.

oto kilka pytań z tego dokumentu:

• Czy Łódź jest miastem królewskim czy prywat-

nym? – Prywatnym. Arcybiskup kujawski Rybiń-

ski przebywa w Warszawie i Wolborzu.

• Czy ulice miasta są wybrukowane? – Nie.

• Ile Łódź posiada domów z kominami? – 44.

• Ile stodół jest w mieście? – 44.

• Ile domów stoi pustką? – 11.

• Czy są gmachy publiczne? – Drewniane więzienie

w bardzo złym stanie.

• Ilu liczy mieszkańców? – 180 chrześcijan

i 11 żydów.

• Ile jest karczem? – Dwie, dziedzica i plebana.

• Ile było w ostatnim roku w kasie wpływów

i wydatków? – Nie było żadnych.

• oskar flatt Pisze •

• indaganda Pruskie • Prawdopodobnie jesz-

cze w końcu 1793 roku, czy też w początkach 1794 r.,

władze pruskie ściągnęły informacje dotyczące stanu

gospodarczego i zaludnienia wszystkich miast leżą-

cych w Prusach Południowych. Były to odpowiedzi

burmistrza na tak zwane indaganda pruskie, czyli

specjalną ankietę.

i l u s t r o w a n a e n c y k l o p e d i a h i s t o r i i ł o d z i

nr III / 4

91146852.071.png

91146852.072.png

91146852.074.png

91146852.075.png

91146852.076.png

91146852.077.png

91146852.078.png

91146852.079.png

91146852.080.png

91146852.081.png

91146852.082.png

91146852.083.png

91146852.085.png

91146852.086.png

91146852.087.png

91146852.088.png

91146852.089.png

91146852.090.png

91146852.091.png

91146852.092.png

91146852.093.png

91146852.094.png

91146852.096.png

91146852.097.png

91146852.098.png

91146852.099.png

91146852.100.png

91146852.101.png

91146852.102.png

91146852.103.png

91146852.104.png

91146852.105.png

91146852.107.png

91146852.108.png

91146852.109.png

91146852.110.png

91146852.111.png

91146852.112.png

91146852.113.png

91146852.114.png

91146852.115.png

91146852.116.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi 02.pdf (2587 KB)
Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi 01.pdf (2107 KB)
Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi 03.pdf (9215 KB)
Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi 07.pdf (4241 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin