Kobus J. - Niebiańskie konie pocą się krwią.pdf - mateuszdz6

Niebiańskie konie pocą się krwią…

Tekst: Jacek Kobus

Zdjęcia, ilustracje, research: Dalia Urbonaite

Według rosyjskich badaczy i hodowców, konie achałtekińskie, zwane także końmi

turkmeńskimi lub argamakami, są najstarszą udomowioną rasą na świecie. Są one tak, jak

araby, gorącokrwistą rasą prymitywną. Jednocześnie, achałtekińce pod względem

eksterioru nie mają z arabami nic wspólnego, dużo bardziej przypominając sylwetką

konie pełnej krwi angielskiej, choć hodowcy fullblood’ów nie byliby zadowoleni z

wąskiej klatki piersiowej, wysoko podniesionej głowy i – z pozoru – zbyt długiej w

stosunku do wysokości konia kłody. Nawet najmniej zorientowani w temacie autorzy

popularnych encyklopedii i atlasów podkreślają wyjątkową, metalicznie błyszczącą

sierść, często złotej lub izabelowatej maści, dumną postawę i wielką wytrzymałość tych

koni. Starożytni Chińczycy, którzy jako pierwsi pozostawili pisane świadectwo o koniach

z Azji Środkowej, nazwali je „końmi niebiańskimi“, które „pocą się krwią“,

„przemierzając sto mil bez wysiłku“.

Największy skarb Fergany

Tak poetycka przesada u trzeźwego i sceptycznego zazwyczaj chińskiego szpiega,

podróżnika i dyplomaty, Zhang Qian’a, który w roku 125 p.n.e. przedłożył swój

drobiazgowy raport cesarzowi Wudi z dynastii Han, sama w sobie jest wiele mówiąca:

achałtekińce nie są końmi, obok których można przejść obojętnie nawet, jeśli jest się z

natury niewrażliwym na piękno i nie skłonnym do okazywania uczuć! Począwszy od

roku 121 p.n.e. przez kolejnych dziesięć stuleci cesarzowie dwóch wielkich chińskich

dynastii: Han i Tang systematycznie i nie oglądając się na koszty podejmowali wysiłki w

celu zapewnienia stałego dopływu tych koni dla elitarnych oddziałów cesarskiej

kawalerii. Wyższe, szybsze i bardziej pobudliwe niż kuce koczowników ze stepów

Mongolii dawały dobrym jeźdźcom taktyczną przewagę nad każdym przeciwnikiem. Ich

niezmordowana rączość, pozwalająca przebywać w krótkim czasie ogromne obszary,

była już przewagą o znaczeniu strategicznym: dzięki swoim „niebiańskim“

wierzchowcom, chińskie ekspedycje potrafiły pokonywać nawet kilka tysięcy

kilometrów, zaskakując pozornie lotnego, stepowego przeciwnika na jego zimowych

leżach lub u wodopoju, w miejscu, w którym nigdy nie spodziewałby się zasadzki.

Kilkakrotnie chińskie ekspedycje w sile nawet kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy docierały

aż do wybrzeża Morza Kaspijskiego i granic Perrsji, podbijając królestwo Sogdiany nad

Amu-darią i tworząc chiński protektorat w Azji Środkowej. Wkrótce po zdobyciu

„niebiańskich“ koni, Chińczycy zadali Hunom decydującą klęskę, po której część tego

wojowniczego ludu ostatecznie popadła w chińską niewolę, część zaś, od roku 58 p.n.e.

począwszy, rozpoczęła wielka ucieczkę na zachód, ostatecznie zakończoną w granicach

Imperium Rzymskiego.

Zdaniem wielu chińskich historyków, utrata bezpośredniego kontaktu z Azją Środkową

za panowania dynastii Song w XII wieku, a tym samym brak możliwości sprowadzania

stamtąd remontów dla cesarskiej kawalerii, ułatwił Mongołom podbój Chin. Kiedy

Mongołowie założyli w Chinach własną dynastię Yuan, import szlachetnych koni z Azji

Środkowej i Persji, przybrał rozmiary masowe: używano ich jednak do uszlachetnienia

stepowych kuców na rodzimych koczowiskach Mongolii, nie zaś do hodowli w Chinach.

O pasji mongolskich władców wiedziano nawet na dworze papieskim: w 1342 roku

włoski franciszkanin Giovanni de Marignolli podarował w imieniu Papieża

mongolskiemu cesarzowi Chin Shun Di siwego „niebiańskiego konia“, którego mógł

kupić po drodze, przemierzając „jedwabny szlak“.

W późniejszych wiekach konie achałtekińskie, kupowane w niewielkiej liczbie i za

ogromne pieniądze przez chińskich lub ujgurskich kupców na targach Fergany –

górskiego sułtanatu, położonego w kotlinie Pamiru, u źródeł Syr-darii, który graniczy z

obecnym chińskim Xinjiangiem, stały się znane w Chinach pod nazwą „koni

fergańskich“. Pod tym imieniem weszły do chińskiego folkloru: w okresie walki z

mongolską okupacją, Luo Guanzhong (ok. 1330 – ok. 1400) napisał „dla pokrzepienia

serc“ pierwszą chińską powieść, opowiadającą o stuleciu krwawych walk tuż po upadku

wielkiej dynastii Han, stuleciu obfitującym w heroiczne czyny i wielkich, wojennych

bohaterów. Herosi z „Opowieści o Trzech Królestwach“ nieodmiennie za punkt honoru

stawiają sobie dosiadać najwspanialszego „fergańskiego ogiera“. Powieść ta po dziś

dzień jest równie popularna wśród chińskiego ludu jak sienkiewiczowska „Trylogia“ w

Polsce.

II.

Achałtekiniec, jaki jest, każdy widzi…

Świadectwo Chińczyków skłania nas jednak zarazem do pewnego sceptycyzmu w

podejściu do ustaleń radzieckich i rosyjskich hippologów zajmujących się badaniem

wzajemnych relacji achałtekińców z innymi rasami. Wiarygodności tego świadectwa nie

sposób podważyć – pragmatyka służbowa biurokracji chińskiej stała w II w. p.n.e. co

najmniej na takim samym poziomie jak aktualna pragmatyka służbowa Polskiego Zwiąku

Hodowców Koni, Narodowego Funduszu Zdrowia, Instytutu Pamięci Narodowej czy

jakiejkolwiek innej instytucji państwowej lub prywatnej na wschód i na zachód od Łaby

– ze wszystkimi zaletami, ale także ze wszystkimi wadami tej pragmatyki. W każdym

razie nie można zaprzeczyć, iż raport Zhang Qian’a został zweryfikowany w sposób nie

budzący wątpliwości. Ponieważ wiemy, że konie achałtekińskie żyją w naszych czasach,

ba – możemy je nawet czasem zobaczyć i dosiąść – a są to dokładnie takie same konie,

jakie opisał w końcu II w. p.n.e. Zhang Qian, to jego raport z roku 125 p.n.e. wyznacza

jedyną nie budzącą wątpliwości datę początkową historii tej rasy. Ciągłość hodowli

czystej krwi achałtekińców na przestrzeni ostatnich 2200 lat nie wymaga dowodu, choć

budzi nasze zdumienie, jeśli wziąć pod uwagę burzliwe dzieje Azji Środkowej w tym

okresie. Nic nam to jednak nie mówi o dalszej przeszłości tej rasy. Niewątpliwie, skoro

Zhang Qian spotkał nad Amu-darią dokładnie takie same konie, jakie występują tam

obecnie, to typ konia rasy achałtekińskiej musiał się ukształtować odpowiednio

wcześniej. Na ile wcześniej – nie wiemy i, prawdę powiedziawszy, trudno przypuszczać,

abyśmy kiedykolwiek zdobyli dowody pozwalające cokolwiek w tej materii

autorytatywnie stwierdzić. Tymczasem Rosjanie, opierając się wyłącznie na

przypuszczeniach, ikonografii, tak wątpliwych źródłach pośrednich jak BRAK informacji

na pewien temat, przesuwają datę początkową historii rasy achałtekińskiej o kolejne 1000

lat, datując ją na połowę II tysiąclecia p.n.e. Pozwala to im głosić, iż achałtekińce są

najstarszą udomowioną rasą gorącokrwistą na świecie.

Ich zdaniem, pierwotny koń prymitywny typu pustynnego, który – jak się hipotetycznie

zkłada – istniał w stanie dzikim w Azji Środkowej i charakteryzował się długą kłodą,

wysokim wzrostem i suchą budową ciała, mógł zostać zmieszany w trakcie wędrówki

ludów indoeuropejskich na południe z udomowionym wcześniej koniem stepowym

bardziej północnego typu (Medowie, Persowie i Arjowie przetoczyli się przez Azję

Środkową – w różnych kierunkach – pomiędzy ok. 1650 a 1100 r. p.n.e., wędrując ze

swojej hipotetycznej siedziby nad Wołgą i Uralem na podbój miejskich cywilizacji

Mezopotamii i doliny Indusu). Jednak warunki miejscowe preferowały raczej cechy

konia pustynnego, które ostatecznie wzięły górę w hodowli, dając w efekcie rasę koni

achałtekińskich. Turkmeni (którzy są ludem tureckim – musieli zatem kiedyś przejąć

hodowlę koni tej rasy od ludów indoeurpejskich – najwcześniej ok. IV w. n.e., najpóźniej

pomiędzy VIII a X w. n.e.) w jednej ze swoich legen, spisanych przez arabskiego

geografa Ibn-Hordabega podają, iż najlepsze konie pochodzą od dzikiego ogiera

„wyższego od innych, który dawał źrebięta dobre i mocne, o pięknej postawie“, które po

ujeżdżeniu „zdawały się latać pomiędzy niebem a ziemią, posłuszne w ręku, lekkie

chodem“. Nie ma podstawy aby wątpić w prawdziwość tej legendy, jednak nie ma także

żadnych rzeczowych dowodów na jej poparcie – poza samym koniem achałtekińskim

który, jaki jest, każdy widzi!

Nie ulega najmniejszej wątpliwości iż mylne jest przypuszczenie o jakimkolwiek

wpływie koni pełnej krwi angielskiej na rasę achałtekińską. Po pierwsze, zaprzecza temu

raport Zhang Qian’a (w II w. p.n.e. koni pełnej krwi angielskiej na pewno jeszcze nie

było!), a po drugie, absolutnie niewiarygodnym jest przypuszczenie iż walczący o

przeżycie w trudnych pustynnych warunkach szejkowie turkmeńskich plemion

sprowadzali sobie ogiery pełnej krwi dla urządzania wyścigów po pustyni! Tym bardziej,

iż musieli by to zrobić najpóźniej w I połowie XIX wieku, jako że od około roku 1850

ich terytoria były już politycznie kontrolowane prze Rosjan, którzy takiego zjawiska

zgoła nie zauważyli. Znowu: cokolwiek by nie pisać o rosyjskiej biurokracji, na pewno

nie była znacznie mniej skrupulatna od chińskiej sprzed 2200 lat!

Nie ulega także wątpliwości, iż eksterierowo konie achałtekińskie nie mają nic

wspólnego z arabami. O ile wyklucza to wpływ arabów (przynajmniej: znaczny wpływ)

na kształtowanie się typu konia achałtekińskiego, to powinno także wykluczać wpływ

odwrotny, koni achałtekińskich na araby. Tymczasem autorzy rosyjscy eksplorują

wyłącznie pierwszą część tej koniunkcji logicznej – głównie po to, aby pozbawić

znaczenia przekaz historyczny wedle którego Timur Chromy (zwany Tamerlanem),

ostatni z wielkich mongolskich władców Azji Środkowej w XV wieku, odbudował

zniszczoną przez wojnę populację koni turkmeński używając w tym celu arabskich

ogierów. Faktem jest, iż przekaz ten nie wymaga falsyfikacji innej niż okazanie

dowolnego, typowego przedstawiciela rasy achałtekińskiej: gdyby arabskie ogiery miały

kiedykolwiek wpływ na eksterior tej rasy, wyglądałaby ona zapewne inaczej.

Oczywistość pierwszego członu rozumowania według rosyjskich autorów nie przekłada

się na oczywistość jej drugiego członu. Dla przykładu Aleksander Stiepanowicz Klimuk,

hodowca stawropolskiej stadniny, w artykule zamieszczonym pod adresem:

http://turkolog.narod.ru/info/trkm-10.htm , powołuje się na Herodota, według którego

Arabowie służący w armii Kserksesa dosiadali wyłącznie wielbłądów, na władców

Asyrii, których stelle nie zawierają żadnych wiadomości o zdobytych w podbitej Arabii

koniach, na rzymskiego historyka Strabona który, opisując konie poszczególnych

prowincji Imperium ani zająknął się o arabach, wreszcie na samego Mohameta, który

podczas walki o Mekkę z pogańskimi Kurajszytami miał mieć w swoim oddziale tylko

dwa konie. Według arabskich uczonych – hippologów El–Dameri’ego i Abu–Bekr–ibn–

Bedrama, w hodowli koni arabskich używano wielu koni o czysto turkmeńskich cechach,

w tym bułanej kobyły Sabhah i złotego ogiera El-Ward: obojga maści nie spotykanej

wśród arabów, częstej za to w populacji koni achałtekińskich. Zdaniem rosyjskich

znawców historii konia arabskiego, K. Razwana, E. Szilego i innych, sprowadzone z Azji

Środkowej przez mongolskich zdobywców w XIII wieku konie turkmeńskie użyte

zostały do wyhodowania w Azji Mniejszej swoistego typu koni arabskich, cechujących

się wyższym wzrostem, dłuższymi liniami eksterioru i lepszą reakcją na bodźce. Wiele

koni arabskich tego typu trafiło następnie do Europy a, zdaniem A. Klimuka, mogły być

wśród nich także konie turkmeńskie czystej krwi. Konie takie jeszcze na początku XX

wieku spotykał w Syrii rosyjski podróżnik O. A. Bałakszin.

O ile nie można lekko zbywać wszystkich podawanych przez Rosjan świadectw

pośrednich, o tyle z całą pewnością nie może być dowodem braku hodowli koni na

Półwyspie Arabskjm fakt podarowania w IV w. n.e. jemeńskim szejkom stada 200 koni

kapadockich przez Konstantyna Wielkiego. Konstantyn wykorzystał przyjęcie

chrześcijaństwa do upaństwowienia stad koni poświęconych bogu wojny, które

poprzednio przez wiele stulecie wypasały się na wolności w stepowej części Azji

Mniejszej (w prowincji Kapadocja, dzisiaj czarnomorskie wybrzeże Turcji). Część koni

wcielono do imperialnej armii, wiele z nich użyto jako drogocennych podarunków dla

barbarzyńskich władców, m.in. dla króla Armenii, cesarza Etiopii i gockich królów

Panonii (dzisiejsze Węgry). Również dowody z ikonografii nie mogą być niewątpliwe:

bardzo starannie przygotowywane ilustracje do dzieła Mariana Czapskiego, dają nam

jakieś pewne wiadomości jedynie o tak charakterystycznych typach jak kudłaty koń

islandzki – jednak różnice pomiędzy fullbloodem, arabem a koniem kabardyńskim na

XIX-wiecznych rycinach są trudne do wyśledzenia. Jeszcze trudniej cokolwiek

stwierdzać w tej materii na podstawie wizerunków egipskich czy perskich.

Zagadnienie wpływu koni achałtekińskich na inne rasy ponownie odsyła nas do

świadectw chińskich. Zarówno chińskie władze, jak i kupcy sprowadzali konie

achałtekińskie do państwa Hanów i Tangów przez dziesięć stuleci, a mimo to nie udało

im się ich hodowli utrzymać. Po części wynikało to zapewne z przyczyn naturalnych:

gęsto zaludniona Nizina Chińska niezbyt nadaje się do hodowli koni z uwagi na brak

pastwisk, pastwisk nie brak wprawdzie na obszarach peryferyjnych Chin, ale te pierwsze

padały ofiarą najazdu koczowników, do walki z którymi hodować zamierzano

„niebiańskie“ wierzchowce. Swój udział w niepowodzeniu tego programu, jak

wszystkich programów biurokratycznych, miała zapewne urzędnicza krótkowzroczność,

nieodpowiedzialność i tchórzostwo, których największym w dziejach pomnikiem jest

zbudowany w XVI wieku Wielki Mur dynastii Ming. Jednak również Mongołom, którzy

także przez wiele stuleci uszlachetniali swe kuce rasowymi wierzchowcami z Azji

Środkowej, nie udało się osiągnąć znaczących rezultatów. Najbardziej oczywistym

rozwiązaniem tej zagadki jest relatywnie niewielka liczebność populacji koni

achałtekińskich nie tylko obecnie (szacowana jest na ok. 2000 głów), ale również i w

przeszłości. Jak pisze A. Klimuk: „wyhodowanie konia w warunkach Turkmenii,

szczególnie w strefie pustynnej, kosztuje niezwykle drogo. »Zanim ze źrebięcia wyrośnie

koń – hodowca zamieni się w wychudłego psa« - głosi turkmeńskie przysłowie. Ubogą

pustynną paszą nie wyżywią się nie tylko achałtekińce, ale i przywykłe do trudnych

warunków kazachskie koniki.“ Cenne pastwiska pogórza nie wystarczały dla wielkich

stad koni. „Dlatego też nie było możliwości zajmować się nawet mniej wymagającymi,

ale za to gorszymi i mniej rączymi końmi. Tym bardziej, iż według kryteriów urody, siły,

rączości i wytrzymałości, z końmi turkmeńskimi nie mogła się równać żadna inna rasa.“

Warunki fizyczno – geograficzne Azji Środkowej nie zmieniły się wiele przez ostatnie 2

– 3 tysiące lat. Także w czasach Zhang Qian’a, populacja tych koni nie mogła być

większa niż kilka tysięcy głów. W tych warunkach nawet najbardziej wojowniczy generał

chiński i najbardziej przedsiębiorczy kupiec – ba! Nawet i sam Czyngis – chan, gdy jego

wojska dotarły nad Morze Kaspijskie, nie mógł liczyć na wydarcie przemocą lub

pieniędzmi więcej niż kilkudziesięciu – kilkuset koni jednocześnie. Reszta, zgodnie z

niepodważalną opinią A. Klimuka, uchodziła w głąb pustyni, gdzie koczowało plemię

Teke: właściciele najczystszych z czystych linii koni achałtekińskich. Znamy wprawdzie

przypadki, kiedy jeden ogier przez swoje liczne potomstwo wywierał ogromny wpływ na

losy całej rasy, jednak było to możliwe wyłącznie w warunkach wysoce kulturalnej

hodowli. W ramach hodowli tabunowej, półdzikich stad, jaka była stosowana zarówno w

starożytnych Chinach, jak i wśród barbarzyńskich mieszkańców Wielkiego Stepu, a

nawet w Europie aż do czasów całkiem niedawnych, tak niewielkie zastrzyki czystej krwi

nie mogły mieć decydującego wpływu na losy żadnej z hodowanych ras.

Nie oznacza to, iż konie achałtekińskie nie miały wpływu na dzieje innych ras końskich,

a także na dzieje ludzi. Należy jedynie z ostrożności zakładać, iż ich wpływ największy

był w najbliższym sąsiedztwie i że najbardziej na ich hodowli korzystali ich pierwotni

właściciele: koczownicy z południowej, pustynnej części Azji Środkowej (herodotowi

Massageci, lud Yuezhi według Zhang Qiana, Śakowie, czyli barbarzyńcy dla Hindusów,

wreszcie: Turkmeni). Następnie, większych ilości i lepiej dobranych wierzchowców tej

rasy mogli używać do jazdy i do hodowli bezpośredni sąsiedzi: przez wiele wieków byli

to przede wszystkim Medowie i Persowie. Pomimo wielkich wysiłków sztuka ta nie

udała się Chińczykom i Mongołom. Do dalej położonych rejonów docierać mogły co

najwyżej pojedyncze konie tej rasy tym bardziej, iż jako „towar strategiczny“, niemal

wszędzie i zawsze obłożone były zakazem eksportu (w Polsce taki zakaz w odniesieniu

do rodzimej rasy koni polskich wprowadził jeszcze Stefan Batory).

Warunki hodowli, a zatem i potencjalny wpływ pojedynczych reproduktorów na losy

całych ras, zmieniły się dopiero w XVIII – wiecznej Europie. Znaczącego wpływu koni

turkmeńskich na ukształtowanie się rasy pełnej krwi angielskiej, a także koni

wschodniopruskich i, być może, także innych ras półkrwi, nie tylko nie można

wykluczyć, ale też wydaje się on dość prawdopodobny. Począwszy od XV wieku Persja,

której szyiccy władcy pozostawali w permanentnym konflikcie z sunnickim sułtanem

Kobus J. - Niebiańskie konie pocą się krwią.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: