GEOSFERY.PDF

13 .

GEOSFERY I ICH BUDOWA

– koncentryczne

warstwy Ziemi, ró˝niàce si´

znacznie sk∏adem i stanem sku-

pienia (pow∏oki Ziemi).

Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi

związane jest z licznymi procesami i zjawiskami

zachodzącymi w jej sferach zwanych geosferami .

Geosfery obejmują część przestrzeni pozaziem-

skiej, powierzchnię Ziemi, a także jej wnętrze.

Najbardziej rozprzestrzenioną geosferą jest magne-

tosfera . Jej zasięg jest zmienny w zależności od poło-

żenia Ziemi względem Słońca. Zmiany zasięgu ma-

gnetosfery spowodowane są ruchem obrotowym

Ziemi. Nad oświetloną w ciągu dnia półkulą sięga ona

do ok. 40 000 km, ponieważ promienie słoneczne tłu-

mią dalsze rozchodzenie się pola magnetycznego .

W tym samym czasie nad drugą, nieoświetloną półku-

lą, zasięg magnetosfery przekracza nawet 150 000 km.

Pole magnetyczne powstaje pod wpływem ruchu

wirowego Ziemi w głębokim jej wnętrzu – w jądrze

zewnętrznym. Jądro to składa się z żelaza i niklu –

metali, które są dobrymi przewodnikami elektryczno-

ści. Procesy zachodzące w jądrze i skorupie ziemskiej

wywołują zmiany natężenia pola magnetycznego.

W wyniku tego następują zmiany położenia biegunów

magnetycznych Ziemi , które przesuwają się średnio

o 10 m w ciągu roku (ryc. 13.1). Ze względu na róż-

ne położenie biegunów (magnetycznego i geograficz-

nego) igła kompasu nie wskazuje kierunku północy

geograficznej, lecz, odchylając się o kąt nazywany de-

klinacją , wskazuje biegun magnetyczny.

Do najważniejszych cech magnetosfery należą

zmiany pola magnetycznego, które zachodzą m.in.

wskutek zaburzeń atmosferycznych lub oddziaływania

skał. Są to tzw. anomalie magnetyczne . Badania ano-

malii magnetycznych i ich związków z budową geolo-

giczną umożliwiają dokonywanie odkryć nowych złóż

bogactw naturalnych, m. in. rud żelaza i ropy naftowej

(np. rud żelaza pod Kurskiem w Rosji).

Największe znaczenie dla życia i funkcjonowania

systemu przyrodniczego Ziemi ma atmosfera . Sięga

– cz´Êç wokó∏-

ziemskiej przestrzeni, w której

rozchodzi si´ ziemskie pole ma-

gnetyczne.

Ryc. 13.1. Zmiany po∏o˝enia

pó∏nocnego bieguna magne-

tycznego Ziemi (w mln lat temu).

B – biegun pó∏nocny (geogra-

ficzny)

13 .

Geosfery

Magnetosfera

Geofizyczne podstawy budowy Ziemi

– najmniejszy, po-

wsta∏y w naturalny sposob

sk∏adnik litosfery; zwiàzek lub

jednorodna mieszanina pier-

wiastków i/lub zwiàzków che-

micznych, w sta∏ym stanie sku-

pienia i o sta∏ych cechach

fizycznych.

– naturalny zespó∏ jed-

norodnych lub ró˝norodnych

minera∏ów, powsta∏y wskutek

procesu geologicznego.

Ryc. 15.2. Schemat budowy wn´trza Ziemi. Strza∏ki w astenosfe-

rze oznaczajà pràdy konwekcyjne, czyli przemieszczanie si´ mate-

rii pod wp∏ywem ciep∏a z g∏´bszych warstw Ziemi

skiej. W składzie tej warstwy przeważa chrom (Cr),

żelazo (Fe), krzem (Si) i magnez (Mg) i dlatego na-

zwano ją crofesimą .

Najlepiej rozpoznaną warstwą Ziemi jest litos-

fera , a zwłaszcza jej część zewnętrzna, czyli sko-

rupa ziemska . Różni się ona od pozostałych

warstw Ziemi zarówno pod względem składu che-

micznego (porównaj ryc. 15.3 a i b), jak i właści-

wości fizycznych.

Jak już wcześniej opisano, również skład chemicz-

ny warstw skorupy ziemskiej (sial i sima) jest zróż-

nicowany.

Badania litosfery pozwoliły na rozpoznanie wielu

minerałów wchodzących w skład skał , z których zbu-

dowana jest skorupa ziemska. Minerały różnią się gę-

stością, barwą, połyskiem, twardością, łupliwością

i przezroczystością. Do najbardziej znanych należą

m.in.: kwarc, skaleń, mika, kalcyt, sól kamienna, siar-

ka, złoto, anhydryt, magnetyt.

Z ogólnej liczby prawie 4000 minerałów jedynie

ok. 50 należy do podstawowych składników skał,

wśród których na szczególną uwagę zasługują

kryształy . Są one symetryczne, a ich ściany wyka-

zują wyjątkową regularność wzajemnego ułożenia

Ryc. 15.3. a i b Sk∏ad chemiczny

skorupy ziemskiej i kuli ziemskiej

www.wsip.com.pl

Minera∏

Ska∏a

SYSTEM PRZYRODNICZY ZIEMI

Pomiary grawimetryczne (czyli przyspieszenia

ziemskiego) wskazują, że w wielu miejscach skoru-

pa ziemska nie znajduje się w stanie równowagi,

a kierunek ruchu zmienia się w stosunkowo krótkim

czasie na przeciwny (ryc. 17.8). W takich wypadkach

używa się terminu ruchy oscylacyjne . Interpretując

przyczyny ruchów pionowych, należy pamiętać, że

w odniesieniu do niektórych obszarów, mogą one

wynikać nie tylko z dążenia do uzyskania stanu rów-

nowagi izostatycznej, ale wiążą się także z poziomy-

mi ruchami litosfery .

Ryc. 17.9. Schematyczny przekrój geologiczny przez Tatry i Karpaty Zachodnie (wg K. Guzika)

Rycina do zadania nr 4

Zadania

Wyjaśnij przyczyny i mechanizm przemieszczania

się płyt litosfery.

Na podstawie treści rycin 17.4 i 17.6 wykaż różnice

w przebiegu procesu powstawania gór fałdowych.

Na podstawie rysunku (ryc. 17.8) wytłumacz dlacze-

go pozostałości świątyni Serapisa stanowią dowód

na istnienie ruchów epejrogenicznych i talasogenicz-

nych?

Korzystając z atlasu geograficznego oraz ryciny 17.9,

opisz na przykładzie Karpat budowę gór fałdowych.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: