Rysunek jako metoda kształcenia wyobraźni i orientacji przestrzennej dziecka niewidomego.pdf

s. ElŜbieta Więckowska, ElŜbieta Szwedowska Rysunek jako metoda kształcenia

wyobra ź ni i orientacji przestrzennej dziecka niewidomego w: ORIENTACJA

PRZESTRZENNA W USAMODZIELNIANIU OSÓB NIEWIDOMYCH red. Jadwiga

Kuczyńska – Kwapisz, wyd. APS Warszawa 2001.

RYSUNEK

JAKO METODA KSZTAŁCENIA

WYOBRA Ź NI I ORIENTACJI

PRZESTRZENNEJ

DZIECKA NIEWIDOMEGO

Referaty wygłoszone

na konferencji

20 lat nauczania

orientacji przestrzennej w Polsce

metod ą Stanleya Suterko

w Laskach

8 –9 X 1999

Laski 2001

s. ElŜbieta Więckowska

Laski

RYSUNEK JAKO METODA KSZTAŁCENIA

WYOBRA Ź NI I ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

DZIECKA NIEWIDOMEGO

Część I orientacja w małej przestrzeni

Jestem z wykształcenia fizykiem, skończyłam dwuletnie studium

PIPS. W Laskach pracuję juŜ 36 lat.

W latach 1972 – 1982 prowadziłam przedmiot rysunek zawodowy

najpierw w ZSZ później takŜe w Liceum Zawodowym. Opracowany

przeze mnie program nauczania wyraŜony był w terminach rysunku

technicznego, ale jego nadrzędnym celem było rozwijanie pojęć i

wyobraŜeń przestrzennych. Miał więc cel rewalidacyjny i temu celowi

podporządkowany był układ treści i sposób realizacji programu. Wadą

tak realizowanego nauczania rysunku było to, Ŝe uczniowie w I klasie

szkoły ponadpodstawowej uczyli się rysunku jako sposobu

przekazywania informacji, a rysunki ilustracyjne traktowane jako źródło

informacji stosowane były juŜ od klasy IV szkoły podstawowej lub

wcześniej.

Uczniowie rysowali na arkuszach folii formatu A4 połoŜonych na

rysownicach pokrytych warstwą gumy. UŜywali rysownic produkcji

CEZAS lub częstochowskiej Fabryki Pomocy Naukowych. Rysowali na

folii opakowaniowej (folia termo-kurczliwa) o odpowiedniej grubości,

lub na folii rysunkowej kupowanej w Verlag und

Blindenhilfsmittelproduktion Postfach 1160 D-35-037 Marburg Werda.

Do rysowania uŜywali pustych długopisów (piór kulkowych), lub

wykonanych z pleksiglasu „ołówków” o róŜnie zaokrąglonych

końcówkach rysujących dających linie róŜnej grubości.

W 1992r. Rozpoczęłam eksperymentalne nauczanie rysunku w

Szkole Podstawowej w Laskach. Przepracowałam jeden semestr w kl.

VII wspólnie z p. Lucyną Michalikową i jeden semestr w kl. III wspólnie

z p. ElŜbietą Szwedowską, co dało nam podstawę do zbudowania

próbnego programu. Program ten realizowałyśmy następnie wspólnie z p.

Szwedowską pracując z kolejną jej klasą od roku wstępnego przez ponad

cztery lata w wymiarze 1 godz. tygodniowo. Wstępny program

ukierunkowany był głównie na naukę rysowania i czytania rysunków

przedmiotów. Obserwowałyśmy uwaŜnie reakcje dzieci na nasze

polecenia, ich trudności i nie rozumienia. To dzieci określały wysokość

progów trudności, dzieci korygowały załoŜony roboczo program i

wnosiły do niego istotne poprawki. To dzieci z klasy p. Szwedowskiej, a

potem dzieci z kolejnych klas młodszych w których pracowałam

wspólnie z ich Nauczycielkami demonstrując swój brak orientacji w

przestrzeni kartki rysunkowej skłoniły nas do wprowadzenia całego

ciągu ćwiczeń z zakresu orientacji w małej przestrzeni. (Np. dzieci, które

opanowały prosty schemat kwiatka zapragnęły narysować laurki dla

mam. Te pierwsze laurki wyglądały w ten sposób, Ŝe dzieci rysowały

kwiatki w przypadkowych miejscach arkusza, jak rączka padła na arkusz,

bez śladu myśli kompozycyjnej. Zdradziły w ten sposób, Ŝe nie obejmują

wyobraźnią powierzchni arkusza. Szereg ćwiczeń doprowadził do tego,

Ŝe rok później laurki były regularnymi bukietami znakomicie

wkomponowanymi w przestrzeń arkusza.)

Przestrze ń postrzegamy jako przedmioty i pustkę między

przedmiotami. Przedmioty pojmujemy (ujmujemy pojęciami) nazywając

ich kształt i wielkość. „Puste miejsce” pojmujemy nazywając relacje i

określając odległości między przedmiotami. Dla dziecka niewidomego

trudnym problemem jest objęcie kształtów przedmiotów bezpośrednim

poznaniem dotykowym. Ale istnieje juŜ metodyka kształcenia

bezwzrokowych struktur poznawczych i bezwzrokowego poznawania

kształtów. Jeszcze trudniejsze jest dla niewidomego objęcie

bezpośrednim poznaniem relacji między przedmiotami, gdyŜ wymaga

jednoczesnej obserwacji tych przedmiotów. Wytworzenie pojęcia

relacji wymaga wielokrotnej obserwacji danej relacji między róŜnymi

przedmiotami i nazywania jej za kaŜdym razem poprawnie. U dziecka

niewidomego nie dzieje się to w sposób naturalny z powodu ograniczenia

„naturalnego pola obserwacji”. NaleŜy więc w toku nauki organizować

dziecku okazje do obserwowania i nazywania relacji między obiektami,

które obserwuje jednocześnie.

Wypracowany przez nas ciąg ćwiczeń prowadzący do przyswojenia

poj ęć relacji przestrzennych na płaszczy ź nie obejmuje nie tylko

rysowanie i czytanie rysunków, ale takŜe, a nawet przede wszystkim

ćwiczenia manipulacyjne w najbliŜszym otoczeniu ucznia. Ćwiczenia

mogą być wykonywane równym frontem z grupą kilkuosobową

prowadzoną przez jednego nauczyciela, lub z całą klasą w obecności dwu

nauczycieli kontrolujących poprawność wykonania. Mogą być w

naturalny sposób wkomponowane w zajęcia szkolne nauczania

początkowego lub stanowić ćwiczenia w toku rewalidacji indywidualnej.

W klasie p. Szwedowskiej z zasady wspólnie prowadziłyśmy lekcję.

Podobnie współpracowałam z innymi nauczycielkami klas młodszych. W

toku nauki ciąg ćwiczeń z zakresu orientacji przeplatał się z ciągiem

zadań, których celem było uczenie rysowania i czytania rysunków

przedstawiających przedmioty.

Zreferuję teraz osobno ciąg ćwiczeń w orientacji, z zakresu

manipulacji, z zakresu czytania rysunków i z zakresu rysowania, mimo,

Ŝe w toku pracy z dzieckiem zajęcia te muszą się przeplatać między sobą

i z innymi, by utrzymać zainteresowanie uczniów.

Ćwiczenia manipulacyjne

z orientacji na małej powierzchni

W toku zajęć wstępnych, zapoznających z przyborami do rysunku i

na początku lekcji, nim uczniowie przejdą do atrakcyjniejszych zadań,

moŜna wykonać szereg prostych ćwiczeń:

1. Weź kartkę papieru brajlowskiego. Jaki kształt ma kartka? Ile

boków ma prostokąt? Czy ich długości są równe? Podnieś kartkę do góry

trzymając ręką za krótszy brzeg. Za dłuŜszy. PołóŜ kartkę na stole przed

sobą. Przysuń blisko do siebie. Odsuń od siebie jak daleko sięgniesz.

2. PołóŜ kartkę tak, by dłuŜszy brzeg był najbliŜej ciebie. PołóŜ

prawą dłoń na krótszym brzegu kartki z prawej strony, lewą rękę na

krótszym brzegu z lewej strony kartki. PołóŜ lewą dłoń na długim,

bliŜszym ciebie brzegu kartki, na dalszym.

3. To samo przy ułoŜeniu kartki krótszym brzegiem do ucznia.

4. Podobne ćwiczenia moŜna przeprowadzić uŜywając rysownicy, z

tym, Ŝe rysownica ma cztery podstawowe połoŜenia: przyciskami do

siebie, od siebie, w lewo, w prawo. Jeśli okaŜe się potrzebne moŜna

ćwiczyć z tacką, z ksiąŜką, z zeszytem itp.

5. PołóŜ kartkę dłuŜszym (krótszym) brzegiem przy sobie. PołóŜ

kółeczko (Ŝeton) przy lewym, prawym, dalszym, bliŜszym brzegu kartki.

PołóŜ kółeczko w lewym dalszym rogu kartki, w kolejnych rogach. PołóŜ

kółeczko na środku kartki. Podobnie inny Ŝeton moŜna przesuwać po

rysownicy, ksiąŜce, zeszycie, aŜ do utrwalenia się „miejsc.” Podobne

ćwiczenia naleŜy wykonać przesuwając kartkę, rysownicę , zeszyt po

stole i w innych układach przedmiotów, z którymi dziecko ma do

czynienia w ciągu dnia, aŜ do oderwania pojęć od konkretnych

przedmiotów.

6. PołóŜ rysownicę przyciskami od siebie. PołóŜ długopis na środku

rysownicy wzdłuŜ (równolegle) jej dłuŜszych brzegów. Przesuwając

dłonie po rysownicy sprawdź, czy długopis leŜy na środku. PołóŜ dłoń na

lewej połówce arkusza, na prawej. A teraz połóŜ długopis na środku

arkusza w poprzek arkusza (równolegle do krótszych brzegów). Kładąc

obie dłonie na arkuszu sprawdź, czy długopis leŜy na środku.

7. PołóŜ długopis przy prawym brzegu stołu, przy samej listwie.

Obróć rysownicę przyciskami do siebie. Odkręć śruby tak, by przyciski

nie były dociśnięte do gumy. PołóŜ arkusz folii na rysownicy tak, by

dłuŜsze brzegi arkusza leŜały na dłuŜszych brzegach rysownicy. Weź

arkusz w obie dłonie trzymając w dwóch palcach bliŜsze rogi arkusza.

Wciągnij brzeg arkusza pod przyciski rysownicy. Dokręć śruby, by

umocować arkusz.

8. Przypomnij sobie, jak długopis leŜał na arkuszu. Narysuj linie

dzielące arkusz wzdłuŜ i wpoprzek. WskaŜ lewą dalszą ćwiartkę arkusza.

WskaŜ i nazwij kolejne ćwiartki.

.NaleŜy zrobić istotną uwagę metodyczną: Udzielając objaśnień lub

instrukcji dziecku niewidomemu powinniśmy wyraŜać się w sposób

poprawny językowo oraz ścisły. Jeśli np. dziecko wkłada zeszyt lub

rysownicę na wąską półkę trzymając przedmiot za krótszy brzeg, to

przedmiot nie zmieści się lub spadnie. Nie mówmy dziecku: „Inaczej!”,

„Spadnie!”, „Obróć!”, bo nie mówimy JAK dziecko ma postąpić. Trzeba

pomyśleć, jak ma to zrobić i powiedzieć poprawnie: „Weź zeszyt za

dłuŜszy brzeg i teraz wkładaj na półkę”.

Osobnymi tematami zajmującymi znaczną część godziny lekcyjnej

jest wprowadzenie bądź utrwalenie kierunków poziomego i pionowego.

Stosujemy ćwiczenia polegające na ustawianiu długopisu bądź rysownicy

w określonym kierunku czy w określonej płaszczyźnie i na znajdywaniu

w otoczeniu płaszczyzn bądź prętów pionowych i poziomych. Dzieci

uczą się takŜe trzymać rękę pionowo w górę, pionowo w dół i poziomo w

róŜnych kierunkach. Dopiero po ustaleniu pojęcia pionu fizycznego

omawiam konwencję góra-dół na kartce i zaczynam stosować terminy

górna i dolna część kartki.

Ćwiczenia z wykorzystaniem

Czytania rysunków

Naukę czytania rysunków zaczynałam zawsze od czytania rysunków

abstrakcyjnych, które nie przedstawiają Ŝadnego przedmiotu. W ten

sposób omijałam w początkowej fazie nauczania trudny problem

reprezentowania przez twór płaski przedmiotu trójwymiarowego.

Zarówno ze względu na niewielką ilość dostępnych rysunków , jak i

przede wszystkim ze względu na to, by skłonić uczniów do gruntownej

obserwacji starałam się, by uczniowie zauwaŜyli wszystkie zachodzące

na arkuszu relacje między elementami rysunku, toteŜ w toku nauki jeden

rysunek bywał wykorzystany kilkakrotnie, jeśli w czasie jednej lekcji,

lub na aktualnym etapie umiejętności klasy nie wszystkie relacje mogły

być wyróŜnione i nazwane.

W toku nauki czytania rysunku wyróŜniałam dwa sposoby:

-całościowe obejrzenie rysunku dwiema dłońmi dla stwierdzenia z

ilu elementów połączonych, lub rozdzielonych składa się rysunek oraz

-dokładne czytanie poszczególnych części rysunku.

Oto przykłady ćwiczeń w czytaniu:

1. 1.Rysunek „Linie” zawiera szereg linii róŜnej grubości, prostych ,

łamanych, falistych rozmieszczonych w sposób uporządkowany.

Nauczyciel rozdaje rysunki, zaleca, by uczniowie nie obracali arkuszy w

czasie oglądania i poleca obejrzenie samodzielne, a następnie zadaje

pytania: Ile rodzajów linii zauwaŜamy na rysunku? Jak je nazwiemy? W

których miejscach rysunku jest linia gruba? ...cienka? ...przerywana? Czy

linie biegną prosto? W której części arkusza są linie proste? Czy to są

linie grube? Do których linii pasuje nazwa „łamana”? W których

miejscach arkusza narysowano łamane? Czy prosta cienka jest obok

grubej? (Nie, między nimi jest prosta przerywana.)...itp. aŜ do

wyczerpania treści arkusza lub zainteresowania uczniów ćwiczeniem.

2. Rysunek „Figury” zawiera 9 prostych figur geometrycznych lub

znaków rozmieszczonych regularnie po 3 figury w 3 rzędach. Uczniowie

rozpoznają niektóre figury i zgłaszają to. Nauczyciel potwierdza

prawidłowe rozpoznania i zadaje pytania: Ile znanych ci, lub nie znanych

figur lub znaków jest na arkuszu? Czy są rozrzucone, czy

uporządkowane? Jak uporządkowane? Ile jest figur w pierwszym rzędzie,

jakie to figury, w drugim, w trzecim? Ile jest figur w lewej kolumnie, w

prawej, w środkowej? Ile jest trójkątów na arkuszu? W jakich miejscach?

Znajdź figurę leŜącą między trójkątami (w rzędzie, w kolumnie, na

ukos). Gdzie jest narysowane kółko? Co jest na prawo od kółka, na lewo,

nad kółkiem, pod kółkiem,? Co jest na środku arkusza? Itp.

3. Uczniowie otrzymują kartki papieru brajlowskiego. Na kaŜdej

kartce wytłoczono dłutkiem kółko w innym miejscu. Otrzymują po

kółeczku-Ŝetonie. Jeden uczeń czyta swój rysunek: „U mnie kółeczko

narysowane jest przy prawym brzegu arkusza.” Wszystkie dzieci

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: