STROJE KASZUBSKIE
Kaszuby to kraina znajdująca się na północy Polski. Jest częścią Pomorza(na zachód od Wisły), jednak trudno jest dokładnie wyznaczyć granice regionu, ponieważ nie są to tereny historyczne. Rozpościerają się od Morza Bałtyckiego na południe i obejmują swym zasięgiem zarówno piaszczyste plaże wybrzeża, przepiękne lasy i malownicze jeziora. W skład Kaszub wchodzą 43 gminy województwa pomorskiego. nie wiadomo skąd wzięła się nazwa Kaszuby. Wiadomo jedynie, że niegdyś brzmiała Cassubia i po raz pierwszy w formie pisanej pojawiła się na początku XIII wieku. Etymologia tej nazwy nie została do dziś określona. Teorii rodowodu tego słowa jest kilka. Fakt ten powoduje, iż niewiadomą jest także czy nazwa regionu wywodzi się od miana jakim określano ludność zamieszkującą ten teren czy genezą miana ludności jest nazwa terenu, jednak od połowy XV wieku nazwa Kaszuby jest używana w słowie pisanym jako nazwa etniczna dla określenia mieszkańców Pomorza Gdańskiego. Ziemia Kaszubska to teren zamieszkiwany niegdyś przez stary lud pomorski, który od dawien dawna był panem tej ziemi. Obecny teren Kaszub jest zaledwie małą częścią ziemi Kaszubskiej sprzed wieków. Dzieje tej ziemi przed XII wiekiem są znane bardzo fragmentarycznie.
Kaszubi to zachodniosłowiańska grupa etniczna wywodząca się w prostej linii od Pomorzan zamieszkująca Pomorze Gdańskie i wschodnią część Pomorza Zachodniego. Dzielą się na wiele podgrup etnograficznych, zróżnicowanych językowo i kulturowo).Obecnie Kaszubi zamieszkują w powiatach województwa pomorskiego: puckim, wejherowskim, kartuskim, lęborskim, bytowskim, kościerskim, północnej części chojnickiego oraz wschodniej części słupskiego. W pow. lęborskim, bytowskim i słupskim osadnictwo to ma w przeważającej mierze charakter wtórny – po II wojnie światowej Kaszubi zasiedlili tereny swojego pierwotnego osadnictwa po wysiedleniu stamtąd ludności niemieckiej przez władze PRL. Największe kaszubskie diaspory to Niemcy, Kanada, Stany Zjednoczone.
Część Kaszubów zachowała własną kulturę i język. Współcześnie w socjologii i historii dominuje pogląd, że Kaszubi stanowią grupę etniczną narodu polskiego. Zdecydowana większość Kaszubów posiada podwójną identyfikację – narodową polską i etniczną kaszubską. Wielu polskich działaczy narodowych na Pomorzu w okresie zaborów oraz członków podziemia niepodległościowego w czasie okupacji było pochodzenia kaszubskiego.
W spisie powszechnym z 2002 r. 5062 obywateli polskich zadeklarowało narodowość kaszubską Jest to ok. 1% całej społeczności kaszubskiej. Rzeczpospolita Polska nie uznaje tych deklaracji za wiążące (podobnie w przypadku Ślązaków), stąd Kaszubi nie znaleźli się na oficjalnej liście mniejszości narodowych sporządzonej przez MSWiA. Co ciekawe, w tym samym spisie powszechnym język kaszubski zadeklarowało 52665 osób.
"Siedem kolorów znamionuje tą krainę. Odnajdujemy je w hafcie, malarstwie na szkle, ludowych strojach. Jest to kolor chabrowy, jak piękne kaszubskie jeziora, niebieski, jak kaszubskie niebo, granatowy, jak niezmierzona głębia morza, żółty, jak zboża dojrzewające na polach i jak słońce, zielony, jak lasy pełne zwierza, czerwony, jak krew, którą każdy Kaszub gotów przelać w obronie swojej ziemi i jak maki we wiankach dziewcząt, i wreszcie brązowy lub czarny, jak ziemia na polu czekająca na zasiew."
Kaszubi, jak każda inna grupa kulturowa ma swoje niepowtarzalne stroje. Stroje te sa charakterystyczne, głównie ze względu na kolorystykę, jak i hafty które są na nich wyszywane. Nie wiemy dokładnie, jak dawniej ubierali się Kaszubi. Ich typowy strój wyszedł z użytku przed ponad stu laty. Inaczej ubierali się rybacy morscy i śródlądowi, rolnicy i mieszczanie, bogaci i biedni. Tylko pewne elementy stroju były wspólne. Strój używany przez członków zespołów folklorystycznych nie jest autentyczny, chociaż nawiązuje do odświętnego stroju tradycyjnego. Było powszechnym zwyczajem, że w soboty sprzątano obejścia gospodarskie, starannie zagrabiano podwórka, bo na niedziele i święta musiały być czyste, jak Bóg przykazał. W dni uroczyste ubierano się odświętnie i w tym odzieniu karmiono trzodę oraz wykonywano inne niezbędne czynności w obejściu.
Strój kobiecy
Dziewczęta nosiły szerokie, marszczone spódnice za kolana, wełniane, w kolorze modrym bądź wiśniowym, zielonym lub rzadko żółtym. Bluzki były białe, o falbaniastych rękawach, zebranych w mankieciki wiązane tasiemką. Kołnieżyk stojący. Wątpliwe, czy były one zdobione wielobarwnym haftem, który się przyjął dopiero u progu naszego stulecia. Na bluzki wdziewano aksamitny gorsecik (liwôczk), czarny lub w kolorze spódnicy. Gorseciki były wyszywane złotą lub srebrną nicią. Zawiązywano też krótkie fartuszki, a na nogi, na białe pończochy, wkładano niskie buty na podwyższonym obcasie, zapinane na pasek, w kolorze czarnym. Kobiety (biôłki) ozdabiały głowę czepcem - złotogłowiem. Dziewczęta wiankiem z kwiatów lub opaską w kolorze spódnicy.
Dziś z reguły dominują trzy kolory damskiego stroju kaszubskiego, są to: brąz, zielony i niebieski i bordowy, oczywiście z elementami bieli. Plisowana spódnica z naszywanymi na dole tasiemkami. Kamizelka z reguły zrobiona z pluszu i aksamitu. Biała bluzka, sznurowane kozaczki na małym obcasiku. Na głowie czepki w kolorze kamizelki i z tego samego materiału. Na biodrach zawieszoną mają chustę podkreślającą dzięki licznym haftom, iż jest to strój kaszubski.
Strój męski
Mężczyźni nosili buty z cholewą (skuerznie), w które wpuszczali spodni (buksy), przeważnie białe sukienne. Białą koszulę wiązano pod szyją tasiemką koloru czerwonego. Na koszulę nakładano zwykłą kamizelkę (liwk) lub kamizelkę z rękawami (węps). Na wierzch jeszcze rodzaj sukmany (sëknia) granatowej, czarnej lub brązowej, podbitej czerwoną podszewką. Miała ona wyłogi, mankiety, po bokach lekkie fałdy i drobne ozdoby. Głowę okrywano czarnym filcowym kapeluszem, a zimą futrzaną czapą (muca).
Dziś jako że duża część ich pracy wykonywana jest w polu, potrzebują stroju luźniejszego, i bardziej odpornego na zabrudzenia. Dlatego też mają wysokie kozaki. W stroju dominuje kolor ciemny-niebieski, jednak można spotkac też stroje brązowe i zielone. To wszystko zależy od tego w jakim miejscu Kaszub się znajdujemy i jakie tradycje dana rodzina kultywuje. Do typowego stroju męskiego należą również jasne spodnie, płaszcz z wyszywanymi haftami, do tego wszystkiego koszula z kołnieżem, a na głowie kapelusz ze wstążką.
Świąteczny i weselny strój: kidel - czarny kaftan bez fałd, podszyty czerwoną tkaniną widoczną na brzegach, ozdobiony sznurowaniem i pętlami, spodnie płócienne białe, kołpak - czerwona czapka z czarnym otokiem lub bardziej elegancka futrzana czapka z czerwonym denkiem, grube wełniane, jednopalcowe rękawice, białe do połowy dłoni, pozostała część zdobiona kolorową włóczką i frędzlami.
Strój codzienny dziecięcy: czarny kaftan z tkaniny tkanej w domach z lnu i wełny, obiory chłopców i dziewcząt różniły się tylko nakryciem głowy.
W wieku 6-7 lat chłopcy przywdziewali prawdziwy strój kaszubski: harneja - kurtka z białego płótna przetykanego wełną, liwk - kamizelka z tego samego materiału (zarówno harneja jak i liwk zapinane były na haftki), spodnie płócienne do kolan, wełniane pończochy oraz korki - drewniane pantofle, które zamieniane są po osiągnięciu pełnoletności na skórzane buty bez obcasów na grubych podeszwach oraz białe pięciopalcowe rękawiczki z ozdobą na przegubach w postaci skręconych frędzli.
Zimowy strój Kaszuba: szuba - kożuch sięgający kolan ze zszytych ze sobą rzemieniem dwóch wygarbowanych skór owczych ze zwisającymi w dół ogonami, zapinany na piersi na 4-5 skórzanych guzików i rękawami (doszywanymi w domowym zaciszu) z białego płótna przetykanego wełną podszywanymi suknem.
Nakrycie głowy kobiet: gładko uczesane włosy kobiet utrzymuje czarna taśma własnej roboty, która splata dwa warkocze okręcone wokół głowy ułożone tak by odsłonięta pozostała skroń. Na warkocze nakładana była bina (zwana też spodnóżk) - przepaska z białego płótna zarzucana do tyłu głowy, a na to zaglówk (lub puster) - właściwa przepaska z czarnego rasza z czerwoną wypustką wystającą z przodu, z tyłu zaś zwiniętą w trójkąt i zeszytą. Takie nakrycie głowy nosiły tylko dziewice. Po utracie dziewictwa lub po mariażu pod czarną przepaską noszą huwa - biały czepek zakrywający skroń.
Wzór męskiego stroju rybackiego, roboczego opracowany został na podstawie ubioru starych rybaków z terenu powiatu kartuskiego oraz Pucka. Po porównaniu stroj w rybaków z rejonu Kartuz oraz rejonu Pucka stwierdzono, że nie ma między nimi większych różnic. Rybak na głowę wsadzał czapkę z podniesioną z przodu krawędzią. Rybacy nakładali je głównie podczas połowów, aby uchronić się przed deszczem, wiatrem i sztormem. Kurtkę tak samo jak czapkę ubierano w celu obrony ciała przed zimnem i zmoczeniem odzieży. Rybackie spodnie robocze koloru białego były obcisłe przy kolanach, a szersze u góry. Najpospolitsze były buty z surowej, niefarbowanej skóry. Rybacy jeziorni moczyli buty w rybim tłuszczu, aby skórę uodpornić na działanie wody. Buty rybackie są dłuższe od tych, które noszą rolnicy.
Na Kaszubach typowym nakryciem głowy była czapka z nausznikami i długim okryciem karku. Oprócz niej bardzo popularną czapką była gromówka. Starzy Kaszubi wychodząc z domu ubierali się w kaftan (marynarkę) barwy ciemnozielonej lub granatowej. W tym stroju spodnie białe zmieniono na czarne, które wkładano do butów. Noszono buty długie identyczne jak w stroju rybackim roboczym. Dodatek do stroju stanowił pas.
BIBLIOGRAFIA:
1. Aleksander Hilferding, „Resztki Słowian na południowym brzegu Morza Bałtyckiego”, 1990, Gdańsk
2. Bożena Stelmachowska, „Strój kaszubski" (1959)
lezynski1