UMYSŁ A NASZA WIEDZA.pdf

Umysł, my±lenie i wiedza ﬁzyczna. Czy nasz umysł

wyprzedza nasz¡ wiedz¦?

Patrycja Krzysztoﬁk

I Liceum Ogólnokształc¡ce im. Jarosława D¡browskiego

w Tomaszowie Mazowieckim

„Bezu»yteczn¡rzecz¡jestuczy¢si¦,leczniemy±le¢,

aniebezpieczn¡my±le¢,anieuczy¢si¦.”

przysłowie chi«skie

Wiele milionów lat zaj¦ło, by mózg współczesnego człowieka wyewoluował do posiadanych

rozmiarów. Wa»y on około półtora kilograma i jest znacznie wi¦kszy od mózgów pozostałych

naczelnych. Najwa»niejsz¡ warstw¦ mózgu emocjonalnego, wygl¡daj¡c¡ jak pier±cie« otacza-

j¡cy pie« mózgu, sk¡d te» jej nazwa od łaci«skiego wyrazu „ limbus ” oznaczaj¡cego pier±cie«

– nazywamy układem limbicznym lub r¡bkowym. To wła±nie układ limbiczny odpowiada za

wszelkie nasze zachowania dotycz¡ce pierwotnych instynktów, takich jak ogarniaj¡ca furia

czy parali»uj¡cy ciało strach.

Niesamowita droga, jak¡ przeszedł nasz mózg w procesie ewolucji, doprowadziła do wy-

tworzenia w trakcie dalszego rozwoju układu limbicznego dwóch pot¦»nych cech, a mowa tu o

uczeniu si¦ i pami¦ci. Mo»na by rzec rewolucyjne zdobycze, które otworzyły zwierz¦ciu drog¦

do podboju ziemi poprzez doskonalenie umiej¦tno±ci przetrwania z pokolenia na pokolenie,

wła±ciwe reakcje na zmienne potrzeby ±rodowiska i sytuacje, w których nale»y wykaza¢ si¦

czym± ponad standardowymi odruchami.

Prawdziwy przełom nast¡pił jakie± sto milionów lat temu, kiedy mózg ssaków wykonał

krok milowy w rozwoju i z pierwotnej, dwuwarstwowej kory mózgowej, obejmuj¡cej okolice

kieruj¡ce planowaniem, odbieraniem wra»e« czuciowych i koordynacj¦ ruchów, powstała na

koniec nowa kora mózgowa. Była nowa, zapewne wi¦c stworzyła nowe mo»liwo±ci. Tak te» by-

ło. Kolejny skok naprzód w ewolucji intelektualnej pozwolił na rozumny i logiczny stosunek do

okoliczno±ci. Prawdopodobie«stwo przetrwania ponownie wzrosło, głównie przez mo»liwo±¢

dziedziczenia przez potomstwo schematu obwodów i tych samych poł¡cze« nerwowych, co

sprawiało, »e praca nad rozwojem jednego pokolenia zostawała zmagazynowana w kolejnym.

Nie bez przyczyny mówi si¦, »e dzieci s¡ pul¡ genetyczn¡ swoich rodziców. Zawdzi¦czamy

to talentowi nowej kory do strategicznego i długookresowego planowania. Analizuj¡c drze-

wo ﬁlogenetyczne, poczynaj¡c od gadów do człowieka, zauwa»amy geometryczny przyrost

wzajemnych poł¡cze« odwodów mózgowych co jest widoczne na podstawie zwi¦kszaj¡cej si¦

masy nowej kory mózgowej.

Dziecko, po narodzeniu ma nikłe wiadomo±ci o tym ±wiecie. Kiedy zaczyna si¦ ono uczy¢?

Ju» od chwili przyj±cia na ±wiat nasłuchuje, obserwuje, po prostu zbiera informacje. Wa»ne

jest »eby zbierało ich jak najwi¦cej, bo w jego mózgu przepływaj¡ kolejne informacje, które

powtarzane, tworz¡ stałe poł¡czenie nerwowe stanowi¡ce o posiadanej wiedzy, pami¦ci. Młody

organizm zaczyna dopasowywa¢ si¦ do społecze«stwa i jest podatny na wszelk¡ inicjatyw¦ w

swoim otoczeniu. Nawet najmniejsze szczegóły maj¡ wpływ na pojmowanie ±wiata. Dziecko

uczy si¦ wła±ciwych zachowa« i reakcji głównie od swoich rodziców, zapami¦tuj¡c wszystko.

Cały jego ±wiatopogl¡d zale»y od otocznia. Z czasem zaczyna my±le¢ samodzielnie, najpierw

chwilami, pó¹niej coraz cz¦±ciej, a» wreszcie my±lenie staje si¦ nawykiem, wr¦cz nałogiem.

W umy±le tworz¡ si¦ pewne stałe wyobra»enia, mi¦dzy innymi to co jest przydatne a

co nie, co gro¹ne a co bezpieczne. Człowiek wpada w pewien nałogowy schemat oceniania

wszystkiego. W niemal ka»dej okoliczno±ci korzystamy z mo»liwo±ci otaksowania, najcz¦±ciej

zagro»enia, ale i nie tylko. My±li nawiedzaj¡ nas ot, tak, automatycznie, chciałoby si¦ po-

wiedzie¢, »e wr¦cz bezmy±lnie. Jeste±my pochłoni¦ci tym, całkowicie dla nas naturalnym,

procesem. O czym napisał Paweł Godlewski w swoim „Momencie Bosko±ci”: Umysłci¡gle

pracujewstaniebeta(stanaktywno±ci).W»yciuspołecznymodmy±lenianiemaodpoczynku

(...)Nieustannieprowadziwewn¦trznydialog,analizuje,przelicza,przygotowuje,przewiduje.

My±lenie staje si¦ konieczne do przetrwania w społecze«stwie. A trzeba zauwa»y¢, »e

system stworzony przez ludzi jest najbardziej skomplikowanym systemem w ±wiecie przyro-

dy. Człowiek radzi sobie poprzez stworzenie pewnego schematu wyuczonego, ale to wła±nie

nieskr¦powanie umysłu gwarantuje sukces. Z deﬁnicji nauki: forma±wiadomo±cispołecznej,

którejzadaniemjestobiektywneiadekwatneodzwierciedlenierzeczywisto±ciwcelukiero-

waniaizawłaszczeniajej . Dzi¦ki temu wyuczonemu schematowi dziecko uczy si¦ kontroli i

podporz¡dkowywania sobie ±wiata.

Laura Smokowicz w swojej ksi¡»ce pt. „Mo»liwo±ci twojego umysłu” pisze, »e otaczaj¡cy

nas wszech±wiat poznajemy za pomoc¡ umysłu. Co jednak zaskakuj¡ce, to wła±nie ludzki

umysł jest najbardziej niepoznan¡ i nieprzeniknion¡ cz¦±ci¡ tego ±wiata. Autorka zastanawia

si¦ nad mo»liwo±ciami ludzkiego umysłu i stawia sobie pytanie, czy jeste±my gotowi posłu»y¢

si¦ w pełni moc¡ naszego umysłu, czy mo»e wykorzystujemy j¡, ale nie±wiadomie?

Mo»na by dalej prowadzi¢ te ezoteryczne dysputy nad tajnikami ludzkiego umysłu, lecz

ja zatrzymam si¦ przy stwierdzeniu, »e człowiek potraﬁ kontrolowa¢, bynajmniej w pewien

sposób, ±wiat, który jak wiemy, rz¡dzi si¦ licznymi prawami, mi¦dzy innymi ﬁzycznymi, o

które mi tu szczególnie chodzi. Uczymy si¦ ﬁzyki, najpierw w gimnazjum, pó¹niej w liceum,

ale czy nie jest tak, »e jest ona nam potrzebna znacznie wcze±niej? Czy nie jeste±my zmuszeni

by dokonywa¢ pewnych wyborów czy oblicze« nie znaj¡c podstaw z jakich one wynikaj¡, ale

b¦d¡c ±wiadomym jakie konsekwencje mog¡ ze sob¡ nie±¢?

Pami¦tam jak mama zawsze powtarzała: „Tylko uwa»aj na jad¡ce samochody, kiedy prze-

chodzisz przez drog¦.”. Na szcz¦±cie zawsze uwa»ałam, ale teraz zadaj¦ sobie pytanie: jak

dziecko o±mio – czy dziesi¦cioletnie, które nie zna warto±ci pr¦dko±ci jad¡cego samochodu,

nie zna odległo±ci, mo»e wiedzie¢ czy zd¡»y przej±¢ przez ulic¦ czy nie? Powie si¦: z do-

±wiadczenia, z tego, »e nie pierwszy raz to robi. Lecz spójrzmy na to z innej strony: w klasie

pierwszej poznajemy podstawowe wzory do obliczania zjawisk kinematycznych, przed spraw-

dzianem rozwi¡zujemy kilkana±cie czy kilkadziesi¡t podobnych zada«, a i tak na sprawdzianie

podobny przypadek, tylko z wiadomymi warto±ciami, zajmuje przeci¦tnemu uczniowi do kilku

minut rozwi¡zania, pomimo do±wiadczenia. Czy to dziecko w wi¦kszym stopniu zawładn¦ło

rzeczywisto±ci¡ ni» ucze« liceum, czy mo»e znacznie lepiej wykonuje obliczenia. Otó» wykonu-

j¡ oni t¦ sam¡ prac¦ z t¡ tylko ró»nic¡, »e ucze« widzi te dane na papierze i dopiero przesyła

do mózgu i interpretuje. W przypadku dziecka na chodniku te same informacje traﬁaj¡ do

jego mózgu, potraﬁ je poprawnie przeanalizowa¢ i oceni¢, lecz dzieje si¦ to w ułamku sekundy

i jakby poza jego umysłem. Nie potraﬁ powiedzie¢ ile czasu ma na przekroczenie ulicy, ani

sk¡d ma takie informacje. Jak gdyby wykorzystywało wy»sze partie swojego umysłu zupełnie

nie±wiadome, jakby instynkt pobudzał to, co niezbadane do ujawnienia si¦ w tak codziennej

czynno±ci.

Trudniejszym zadaniem dla sprawdzenia umysłu b¦dzie, w ﬁzyce tak zwany rzut uko±ny.

Ucze« i nie – ucze« maj¡ obliczy¢ sił¦ i k¡t pod jakim trzeba rzuci¢ pewien przedmiot, aby

traﬁ¢ do kosza. Ucze« zapyta o dane (odległo±¢ od kosza, mas¦ itp.) a nie – ucze« dostanie

przedmiot do r¦ki i ustawi si¦ przed nim kosz. Kto pierwszy wykona zadanie? Ucze«, zna-

j¡c wszystkie konieczne wzory, b¦dzie musiał obliczy¢ funkcje trygonometryczne i podnosi¢

warto±ci do kwadratu. Co na to nie – ucze«? We¹mie przedmiot, zwa»y w dłoni, oceni odle-

gło±¢ i rzuci. . . Je±li odległo±¢ od kosza i masa przedmiotu jest w zasi¦gu człowieka z punktu

widzenia jego siły ﬁzycznej i wykluczymy brak pełnej harmonii pomi¦dzy umysłem i ciałem

rzucaj¡cego to wiemy, »e traﬁ. Czy musi zna¢ wzory? Nie. Czy musi mie¢ dane? Nie. A wi¦c

co musi? W zasadzie umysł potraﬁ oceni¢ wszystko na podstawie zmysłów jakimi jeste±my

obdarzeni, a liczby s¡ tylko obiektywnymiadekwatnymodzwierciedleniem tego czego umysł

nie musi opisywa¢ znakami czy my±lami. Po raz kolejny wykonuje pewne (dla niektórych bar-

dzo skomplikowane) obliczenia bez udziału ±wiadomo±ci rzucaj¡cego. Człowiek stawia tylko

zadanie swojemu umysłowi: rzuci¢ i traﬁ¢, a reszt¦ wykonuje mózg.

Tylko sk¡d to wszystko si¦ bierze? Czy mo»liwe jest całkowite odblokowanie umysłu, czy

jednak to wła±nie, »e my±limy o odblokowaniu jeszcze bardziej nas zamyka we własnych

domysłach. Coraz bardziej ulegamy nałogowi my±lenia. Ale czy» społecze«stwo tego nie wy-

maga?

Przykłady wskazuj¡, »e nasze umysły lepiej znaj¡ ﬁzyk¦ (t¦ codzienn¡, powiem przyziem-

n¡) ni» my sami. Ale czy to oznacza, »e osi¡gn¦ły szczyt wiedzy – wszechwiedz¦? Jak wielk¡

cz¦±¢ tej wszechwiedzy potraﬁmy opisa¢? Cogitoergosum–My±l¦,wi¦cjestem , my±lenie jest

podstaw¡ naszej egzystencji, dzi¦ki niemu „ jako tako” ogarniamy ±wiat. W przeci¡gu ułamka

sekundy z »ycia naszej planety istota ±rednich rozmiarów, której jedyn¡ broni¡ był sprawny

umysł, który potraﬁł odczyta¢ wiele zjawisk (głownie tych ﬁzycznych), stała si¦ dominuj¡c¡

na naszej Ziemi. Dzi¦ki umysłowi opracował bro«, druk, komputer czy sond¦ kosmiczn¡ i na

tym nie poprzestaje. Ale czy to wszystko, co zostało osi¡gni¦te, pochodzi z samej dedukcji i

ci¦»kiej pracy człowieka, czy ju» od zawsze trwało w naszej ±wiadomo±ci? Podobno najwi¦ksze

odkrycia bior¡ si¦ z przypadku, by¢ mo»e dlatego, »e instynkt zachowawczy ka»e nad porcjo-

wa¢ nowo±ci, uczy¢ si¦ powoli. Wiadomo, »e posiadamy wiedz¦ znacznie ograniczon¡ od tej,

która nas okre±la. St¡d ja nie jestem moj¡wiedz¡ , gdy» wtedy nie musieliby±my si¦ uczy¢,

»eby wiedzie¢. Nigdy nic by±my nie zapomnieli i wszystko byłoby oczywiste. Wiedzieliby±my

nawet czym jest wszystko i nic . Lecz czy kolejny my±liciel, Sokrates, nie powiedział: Wiem,»e

nicniewiem . Mamy tylko ogólne, bardzo mgliste poj¦cie czym jest człowiek. Ale czy nie jest

lepiej tak jak jest? Wiadomo, »e jest jeszcze wiele do odkrycia, ﬁzyka daje szerokie pole do

popisu dla młodych poszukiwaczy. Bo czy» nie ciekawsze jest szukanie prawdy z ciekawo±ci

jej poznania od samego faktu poznania prawdy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: