pamięć i uczenie się
cwiczenie 12
Hall, Lindzey, Campbell
„Teorie osobowości”
W 1969 Bandura opublikował pracę Zasady modyfikacji zachowania, w której omawia zastosowanie do modyfikacji zachowania technik behawioralnych opartych na zasadach uczenia się.
Teoria uczenia się oparta jest na założeniu, że zachowanie człowieka jest w dużej mierze nabyte, i że zasady uczenia się wystarczą do wyjaśnienia, w jaki sposób zachowanie takie jest kształtowanie i podtrzymywane. Człowiek uczy się zachowań w sposób „zastępczy”- obserwując zachowanie innych osób uczy się naśladować to zachowanie.
Bandura rozszerza definicje wzmocnienia. Konsekwencje zachowania, zamiast działać w sposób mechaniczny zmieniają późniejsze zachowanie dzięki, temu że dostarczają informacji. Kiedy ludzie obserwują rezultaty swojego, i innych, zachowania formułują hipotezy dotyczące prawdopodobnych konsekwencji zachowania się w taki sposób w przyszłości. Informacja ta służy jako wskazówka dla późniejszego zachowania.
Bodźce wzmacniające dostarczają informacji o tym, co dana osoba musi zrobić, aby uzyskać rezultaty pożądane i uniknąć negatywnych; wzmocnienie może mieć miejsce tylko wtedy, gdy dana osoba zdaje sobie sprawę z tych zbieżności.
Czynnik wzmacniający funkcjonuje przede wszystkim jako „operacja informująca i motywująca, a nie jako mechaniczny wzmacniacz reakcji”. Bandura uważa, „regulację” za termin bardziej odpowiedni niż wzmocnienie.
Bandura dodał dwa typy wzmocnienia:
- „samowzmocnienie”- dana jednostka porównuje swoje zachowanie ze standardami wewnętrznymi, jeśli zachowanie spełnia te standardy, dana osoba może doświadczyć satysfakcji lub dumy.
- Wzmocnienie zastępcze- jednostka jest świadkiem tego jak inni doświadczają wzmacniających lub karzących konsekwencji pewnych zachowań, i spodziewa się podobnych konsekwencji, jeśli sama zachowa się w ten sposób.
Procesy składowe odgrywające główną rolę w uczeniu się obserwacyjnym:
- procesy uwagi- ludzie nie mogą nauczyć się niczego, jeśli nie zwracają uwagi na zachowanie, które ma być modelowane, i nie spostrzegają dokładnie ważnych cech tego zachowania; zachowania powinny być wyraziste, proste i posiadać pewną wartość funkcjonalną
- procesy przechowywania- zakodowanie informacji w formie symbolicznej
- procesy wytwarzania- osoba musi być zdolna do odtworzenia zachowanie, które zaobserwowała
- procesy motywacyjne
Eksperyment: dzieci, które oglądały agresywnego dorosłego, same wykonywały więcej działań agresywnych, niż dzieci z grupy kontrolnej; dzieci obserwujące nieagresywnego dorosłego, wykonywały jeszcze mniej agresywnych reakcji niż dzieci z grupy kontrolnej.
Determinizm wzajemny- czynniki osobiste, siły środowiskowe i samo zachowanie funkcjonują jako wzajemnie uzależnione od siebie, a nie autonomiczne determinanty.
W teorii uczenia się społecznego Ja nie jest czynnikiem psychicznym, który kontroluje zachowanie. Termin ten odnosi się raczej do struktur poznawczych, które dostarczają mechanizmów odniesienia, oraz zbioru funkcji składowych percepcji, oceniania i regulacji zachowania
Procesy składowe biorące udział w autoregulacji zachowania:
- samoobserwacja- obserwacja własnego zachowania
- proces oceniania- miedzy zachowaniem a własnymi standardami
- reakcja na samego siebie- korzystne oceny wywołują nagradzające reakcje, a niekorzystne karzące
komponenty systemu Ja nie funkcjonują jako autonomiczne regulatory zachowania, lecz odgrywają pewną rolę w determinacji wzajemnej zachowania.
Zastosowanie do terapii
- oglądanie modela wchodzącego w interakcje z obiektem budzącym lęk
- ćwiczenie zachowań modela w nie zagrażającej sytuacji
Dwa komponenty poczucia skuteczności:
- oczekiwanie dotyczące skuteczności- osoba sama potrafi z powodzeniem wytworzyć zachowanie potrzebne do uzyskania danego wyniku
- oczekiwanie dotyczące wyniku- przekonanie osoby, że dane zachowanie doprowadzi do określonego wyniki
Główne źródła informacji o skuteczności:
- osiągnięcia w wykonaniu
- doświadczenia zastępcze
- perswazja słowna
- pobudzenie emocjonalne
Szmigielska
SPOŁECZNO- UCZENIOWA TEORIA OSOBOWOŚCI ROTTERA
Teoria obejmuje znaczną liczbę czynników determinujących zachowanie, uwzględnia nie tylko czynniki interindywidualne, lecz także wpływy środowiskowe
Opiera się na dwóch przesłankach
1. wzmocnienie nie jest związane z redukcją popędu fizjologicznego
2. zachowanie innych ludzi jest najważniejszym czynnikiem determinującym zachowanie jednostki
Założenia teorii Rottera:
1) interakcja człowieka z otoczeniem, mającym dla niego określony sens
2) wyjaśnienie wykorzystujące konstrukty osobowościowe jest niezależne od wyjaśnień za pomocą konstruktów, którymi posługują się inne dziedziny wiedzy
3) zachowanie jest takim je opisują konstrukty osobowościowe, zachodzi w czasie i w przestrzeni
4) nie wszystkie zachowania można opisać w sposób zadowalający za pomocą konstruktów osobowościowych
5) doświadczenia jednostki wzajemnie na siebie wpływają
6) zachowanie ma aspekt kierunkowości, jest ukierunkowane na cel
7) pojawienie się określonego zachowania jest wyznaczone nie tylko przez naturę lub hierarchie celów czy wzmocnień, ale także oczekiwanie, że cele te zostaną osiągnięte
· potrzeba uznania statusu jednostki
· potrzeba dominacji
· potrzeba niezależności
· potrzeba ochrony
· potrzeba miłości i uczuć
· potrzeba komfortu fizycznego
Zmienne pozwalające przewidywać rezultaty społecznego uczenia się:
® potencjał zachowania- w każdej sytuacji jednostka ma możliwość zachowania się na wiele różnych sposobów; im wyższy potencjał danego zachowania, tym większe prawdopodobieństwo, że zachowanie to rzeczywiście wystapi
® oczekiwania- dwa rodzaje oczekiwań: konkretne (dotyczą prawdopodobieństwa osiągnięcia danego celu w określonej sytuacji) i uogólnione (odnoszą się do klasy sytuacji)
® wartość wzmocnienia- preferencja związana z wystąpieniem określonego wzmocnienia, gdy inne, konkurencyjne wzmocnienia mają taka samą szansę wystąpienia
® sytuacja psychologiczna- złożony układ wzajemnie powiązanych bodźców działających na jednostkę przez określony czas
Poczucie kontroli jest indywidualną właściwością człowieka, którą można traktować jako wymiar osobowościowy dający się przedstawiać na kontinuum od poczucia kontroli zewnętrznej do poczucia kontroli wewnętrznej.
Skala do pomiaru poczucia kontroli (Rotter), skala I-E przeznaczona jest do badania poczucia kontroli u osób dorosłych, z co najmniej średnim wykształceniem. Składa się z 29 par zdań z wymuszonym wyborem, z których 6 to pozycje buforowe. Za wybór świadczący o poczuciu kontroli zewnętrznej badany otrzymuje 1 punkt, co oznacza, że maksymalny wynik wynosi 23 punkty. Wysoki wynik w skali wskazuje na poczucie kontroli zewnętrznej, a niski na poczucie kontroli wewnętrznej.
Lawrence i Winschel opisali stadia wg których przebiega rozwój poczucia kontroli:
- stadium I- zewnętrzne poczucie kontroli w odniesieniu do sytuacji zakończonych zarówno sukcesem jak i niepowodzeniem
- stadium II- zewnętrzne poczucie kontroli w stosunku do sytuacji zakończonych niepowodzeniem oraz wewnętrzne poczucie kontroli w sytuacjach zakończonych sukcesem
- stadium III- względna równowaga poczucia kontroli w stosunku do sukcesów i niepowodzeń i ukształtowanie się zgeneralizowanego poczucia kontroli, typowego dla jednostki
Implikacje teorii Rottera dla praktyki:
1) terapia jest w swojej istocie procesem uczenia, w trakcie którego terapeuta pomaga pacjentowi osiągnąć zamierzone zmiany w zachowaniu i w myśleniu
2) na trudności, jakie przezywa pacjent, najlepiej jest spojrzeć jako na wysiłki podejmowane w celu rozwiązania trudnych problemów
3) terapeuta powinien tak kierować procesem terapii, aby eliminować niepożądane zachowanie i postawy, a wzmacniać te, które są dla pacjenta pożądane
4) terapeuta powinien zwrócić szczególną uwagę na sposób, w jaki powstały niewłaściwe zachowania i oczekiwanie, a także na to, w jaki sposób pacjent dokonuje niewłaściwej generalizacji swoich dotychczasowych doświadczeń
5) nowe doświadczenia w realnych sytuacjach życiowych stanowią często bardzo skuteczną drogę do zmian w zachowaniu dlatego są one ważniejsze niż to, co dzieje się podczas sesji terapeutycznej
6) na proces terapii należy patrzeć jak na proces społecznej interakcji
Psychologia. Podejścia i koncepcje.
U człowieka procesy uczenia się mają charakter społeczny, polegają na obserwacji innych ludzi.
Teorie społecznego uczenia się są związane ze swymi behawiorystycznymi źródłami przez wpływ bezpośredniego środowiska na zachowanie człowieka. Ponieważ kary i nagrody są różne w różnych okolicznościach, dlatego ludzie będą zmieniać swoje postępowanie zależnie od warunków.
Teoretycy społecznego uczenia się różnią się od radykalnych behawiorystów, gdyż twierdzą, że uwarunkowania środowiska nie są jedynymi czynnikami wpływającymi na zachowanie, ludzie często dokonują samodzielnego wyboru sytuacji, w które chcą się angażować.
Nie można oddzielić zachowania od jego psychologicznego znaczenia, ludzie przenoszą na wszystkie sytuacje swoje niepowtarzalne spostrzeżenia i oczekiwania.
Podejścia społecznego uczenia się różnią się od behawioryzmu podkreślaniem interakcji pomiędzy jednostkami a ich środowiskiem. Radykalni behawioryści przedstawiają stosunek środowiska do zachowania zasadniczo jako linię prostą. Natomiast teoretycy społecznego uczenia się twierdzą, że środowisko, cechy osobowości oraz zachowanie tworzą koło, którego wszystkie elementy wzajemnie na siebie oddziałują.
Nowoczesne teorie społecznego uczenia się wyznaczają trzy kierunki badań, które odróżniają je od tradycyjnego behawioryzmu:
1. uczenie się przez obserwacje i rola modeli
2. procesy poznawcze takie jak spostrzeganie i interpretacja zdarzeń
3. przekonania motywujące
Uczenie się przez obserwacje, czyli uczenie się przez oglądanie, co inni robią i cos się dzieje, kiedy to robią.
Uczenie się przez obserwacje zaczyna się bardzo wcześnie, dzieci, które jeszcze nie umieją mówić, posługują się mimiką, której uczą się przez obserwację i naśladowanie innych.
Uczenie się utajone, czyli uczenie nie ujawnione natychmiast w zachowaniu.
Mapa poznawcza, czyli psychiczna reprezentacja środowiska.
Przedmiotem uczenia się przez obserwacje oraz uczenia utajonego nie jest reakcja, lecz wiedza o reakcji i jej skutkach.
Indywidualne różnice w spostrzeganiu i interpretacji pomaga zrozumieć, dlaczego uczenie się przez obserwacje nie prowadzi do takich samych rezultatów u wszystkich obserwatorów.
Wg Bandury motywacja i ocena własnych osiągnięć odbywa się poprzez wyznaczanie celów, wykorzystywanie rezultatów i planowanie kierunków działania. Najważniejsze przekonania, które kształtują i motywują zachowanie, to z punktu widzenia społecznego uczenia się: poczucie kontroli nad własnym życiem, poziom optymizmu lub pesymizmu oraz wiara we własne siły.
Utrwalone oczekiwanie tworzą samospełniające się przepowiednie wówczas, gdy człowiek przewidując swoje szanse, zachowuje się tak, żeby przewidywania się spełniły.
Lokalizacja kontroli to ogólne przekonanie, że skutki własnego postępowania są przez nas kontrolowane lub znajdują się poza naszą kontrolą. Osoby charakteryzujące się wewnętrznym umiejscowieniem kontroli są zwykle przekonane, że ponoszą odpowiedzialność za to, co się im przydarza. Natomiast osoby charakteryzujące się zewnętrznym umiejscowieniem kontroli sądzą zazwyczaj, że są ofiarami losu lub innych ludzi.
Seligman połączył w swej teorii wyuczoną bezradność z lokalizacją kontroli i nazwał to stylem wyjaśniania, uwzględniając typowe sposoby uzasadniania nieoczekiwanych przykrych wydarzeń. Osoby przyjmujące pesymistyczny, bezradny styl wyjaśniania interpretują zdarzenia jako wewnętrzne, trwałe i globalne. Osoby przyjmujące optymistyczny, pogodny styl wyjaśniania uważają te same wydarzenia za zewnętrzne, przejściowe i o ograniczonym zasięgu.
Birdosz