Komisja Edukacji Narodowej(KEN) przeprowadziła następujące reformy w szkolnictwie:
o gruntowna reformacja Akademii Krakowskiej i Wileńskiej
o podjęcie prób założenia uniwersytetu w Warszawie
o przejęcie zwierzchnictwa nad szkołami średnimi oraz przygotowywanie kadry nauczycielskiej
o rozbudowanie badań matematyczno - przyrodniczych
o sekularyzacja programów nauczania oraz grona pedagogicznego
o wprowadzenie jako języka wykładowego - języka polskiego
Za panowania KEN- u istniały 74 szkoły średnie, które uległy podziałowi na 10 szkół wydziałowych wraz z podlegającymi im szkołami podwydziałowymi, dla których zostały opracowane nowe programy nauczania. Komisja inicjowała również zakładanie kolejnych szkół elementarnych (parafialnych) które dostępne były dla dzieci chłopskich, organizowała seminaria nauczycielskie oraz opracowywała nowoczesne podręczniki.
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych (TKE) pod przewodnictwem Potockiego zostało powołane, gdyż w składzie KEN- u nie można było znaleźć zawodowych nauczycieli. Jego członkowie pracowali nad programem oraz planami nauczania, nad metodami i podręcznikami, a w krótkim czasie zajmowali się również sferą działań administracyjnych, takich jak wizytowanie szkół czy badanie sprawozdań. Ponieważ realizacja nowych programów nauczania była niemożliwa bez odpowiednich podręczników szkolnych, ich opracowanie Komisja zleciła właśnie Towarzystwu, które w sumie opracowało 27 książek.
Podręczniki były opracowywane przez polskich i zagranicznych uczonych, którzy brali udział w konkursie na napisanie podręcznika, w którym to dla zachęty wyznaczono atrakcyjne nagrody. Jedną z najważniejszych pozycji w dorobku Towarzystwa był Elementarz dla szkół parafialnych narodowych, gdzie mieściła się nauka pisania oraz czytania, katechizm, nauka obyczajowa oraz nauka liczenia. Kolejną ciekawą książką był podręcznik przeznaczony dla nauczycieli szkół parafialnych, pt. Powinności nauczyciela.
J. J. Rousseaubył przeciwnikiem racjonalizmu i materializmu, swoje poglądy pedagogiczne - oparte na zmysłach i uczuciach zamiast na rozumie - zawarł w dziele pt. Emil czyli o wychowaniu, które to ówczesne duchowieństwo uznało za zagrażające wierze chrześcijańskiej oraz zakazane. Zasadniczą tezą, jaką postawił ten pedagog było twierdzenie, iż wszystko ze swej natury jest dobre, a złe staje się dopiero będąc w rękach ludzi; tym samym okazał się on przeciwny tezom oświecenia pragnąc zatrzymać jego wpływ na społeczeństwo i kulturę.
Rousseau był zdania, iż każde dziecko przychodzi na ten świat wolne, bez wrodzonej skłonności do zła, a demoralizacji ulega ono dopiero pod wpływem otaczających go ludzi. Zatem ustrzeżenie go przez tymi negatywnymi czynnikami wymaga wychowywania jak najbliżej natury i przyrody. Stanowi to zasadę wychowania negatywnego, polegającego na swobodnym (szczególnie w początkach wychowania) i spontanicznym rozwoju dziecka. Celem wychowania naturalnego jest początkowo wyćwiczenie zmysłów stanowiących główne narzędzie poznania dziecka, przy czym nie ma tu miejsca proces wpajania dziecku jakichkolwiek cnót, lecz jedynie zapobieganie ewentualnym występkom; nie należy również uczyć prawdy, a jedynie strzec od błędów. Konsekwencją takiego postępowania było ogólne ukształtowanie człowieka jako istoty ludzkiej nie związanej z żadnym zawodem, zajęciem czy też grupą społeczną. Rousseau był zdania, iż wychowanie powinno mieć charakter progresywny, a więc powinno uwzględniać cechy właściwe poszczególnym etapom rozwoju dziecka, w związku z czym wyróżnił on cztery okresy w psychofizycznym rozwoju dziecka:
Rousseau jako pierwszy zwrócił uwagę na konieczność uwzględniania w wychowywaniu indywidualnych cech dziecka podkreślając, jak istotną rolę w rozwoju odgrywają specyficzne prawa oraz dostrzegając wielkie znaczenie w okresie dojrzewania. Poprzez łączenie pedagogicznych kwestii z dziedzina psychologii, stał się on prekursorem pedagogiki psychologicznej. Należy zaznaczyć, iż swój program wychowania adresował on wyłącznie do dzieci pochodzących z zamożnych rodzin i elit gdyż uważał, że warstwom niższym wychowanie naturalne zapewniają warunki w jakich żyją. Wychowanie kobiet uważał on jako zbędne, gdyż mijało się z ich rolę w społeczeństwie (rolą żony i matki).
J. H. Pestalozzibył zwolennikiem naturalizmu, uważał, iż wychowanie powinno uwzględniać indywidualne cechy dziecka oraz to, co posiada ono w zarodku. Jedyną rolę wychowawcy jaką przewidywał to ożywianie i poznawanie natury. Należy zaspakajać potrzeby biologiczne, zaś duchowe realizują się przez zaspokajanie tych biologicznych, należy jednak zaznaczyć, iż przesadne zaspokajanie niszczy sprzyjający wychowaniu spokój oraz prowadzi do powstawania zła, zmysłowego podniecenia, którego skutkiem jest nieufność oraz chęć przemocy. Z drugiej strony, opóźnione zaspokajanie skutkuje zdenerwowaniem.
Pestalozzi postulował zapoznawanie dzieci już od wczesnych lat z jak największą liczbą przedmiotów oraz zjawisk, co wykształci w nich cechę spostrzegawczości; starał się on również wprowadzić do kształcenia metody analizy i syntezy. Jako podstawę wszelkiego poznania uważał on świadomość takich pojęć jak liczba, kształt i słowo, co według niego dowodziło temu, iż poznawanie świata zaczyna się procesem wyodrębniania wszelkich przedmiotów spośród pozostałych oraz uświadamiania sobie ich kształtu wraz z nadawaniem odpowiedniej nazwy. Według Pestalozziego nauczanie początkowe musi być zorganizowane w taki sposób, że uczeń będzie przechodził od jednego elementu do drugiego aż do zapoznania się z całością. Nauczanie powinno być ponadto adekwatne do sił oraz możliwości umysłowych dziecka oraz mieć charakter przyjemnej zabawy. Kształcenie odbywać się miało w sposób progresywny, prowadząc stopniowo i bez pośpiechu ucznia naprzód tak, by wiadomości nowe stanowiły jedynie nieduży dodatek do tych już utrwalonych.
Pestalozzi jako jeden z pierwszych wskazał na zalety opieki oraz wychowania w rodzinie, przez co stał się prekursorem w tej dziedzinie; twierdził on, iż wychowanie zakładowe musi naśladować wychowanie odbywające się w rodzinie, a jego celem powinien być rozwój oraz wykształcenie wewnętrznych sił ludzkiej natury. Zatem podstawą wychowania miała być rodzina.
Herbert Spencer był autorem książki pt. O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym, starał się wykazać, iż jedyną wartość dla wychowania mają nauki ścisłe oraz przyrodnicze, a celem wychowania jest przygotowanie dziecka do jego pełnego życia składającego się z następujących sfer:
· życie fizyczne
· życie zawodowe (zarobek dający pośrednio egzystencję)
· życie rodzinne (utrzymuje rozwój gatunku)
· życie obywatelskie w społeczności
· życie estetyczne (jest uprzyjemnieniem pracy)
Tylko wiedza stanowi podstawę dla odpowiedniego rozwoju wszystkich tych sfer człowieka, np. znajomość higieny i fizjologii pomaga utrzymać zdrowie, nauka fizyki, chemii, matematyki itd. stanowią z kolei podstawę wszelkiego dobrobytu. Wychowanie obywatelskie nie czerpie żadnych korzyści historii, gdyż stanowi ona jedynie zbiór bezużytecznych faktów, dlatego opiera się ono na rozwoju oraz budowie społeczeństwa, czyli na socjologii. Jak wskazywał Spencer, nie istnieje wychowanie idealne, takie same dla wszystkich ludzi i społeczeństw, gdyż każda epoka wykazuje swoiste potrzeby pedagogiczne związane z całokształtem życia społecznego.
Spencer nie przywiązywał żadnej wagi do wychowania moralnego, o którą to sferę jego zdaniem dbała sama przyroda dająca człowiekowi wewnętrzny imperatyw słusznego postępowania. Rola wychowawcy ograniczała się tutaj do karności niesionej przez samą naturę, czyli wychowawca nie miał karać ucznia, tylko pouczać w taki sposób, by sam ponosił konsekwencje własnych zachowań, co miało doprowadzić w rezultacie do naturalnej reakcji w postaci poczucia moralności. Wiele uwagi poświęcał on wychowaniu fizycznemu, gdzie uważał, że dziecko powinno jeść dużo i dobrze, na co tylko ma ochotę.
W 1900 roku została wprowadzona nauka religii oraz śpiewu kościelnego w języku niemieckim, z którego powodu wybuchł strajk; uczniowie oddali niemieckie katechizmy stawiając bierny opór nie godziły się na udzielanie odpowiedzi w języku niemieckim. Starający się przemocą złamać ten opór Niemcy, doprowadzili do stosowania masowych kar, w wyniku czego doszło do demonstracji a w konsekwencji - do sądowego oskarżenia dzieci i rodziców z Gniezna. Strajk ten szeroko opisywany w prasie, bardzo poruszył opinię publiczną z wielu krajów oraz wpłynął na kolejne strajki wybuchające w pobliskich miasteczkach takich jak: Pleszewo, Poznań czy Gostyń.
W 1906 roku wprowadzono obowiązek nauki w języku niemieckim w kolejnych szkołach znajdujących się Poznańskim oraz na Pomorzu Gdańskim, a usunięcie języka polskiego wywoływało kolejne konflikty, gdzie w wybuchających strajkach brały udział dzieci z rodzin robotniczych i chłopskich, które walkę o wyzwolenie łączyły z walką z kapitalizmem i wyzyskiem. Wykorzystywani przez Niemców robotnicy i chłopi połączyli swoje siły; w odnotowanych strajkach brało ogółem 100 tysięcy dzieci uczących się w szkołach elementarnych, przy czym najdłużej trwającym strajkiem był zorganizowany przez dzieci w Poznańskiem, który trwał aż 13 miesięcy. W wyniku tych wydarzeń rozwijała się idea tajnego nauczania takich przedmiotów jak: język polski, historia, czy geografia oraz przekazywano wiadomości z zakresu negatywnej opinii światowej dotyczącej niemieckiego imperializmu, co wpłynęło na wzrost świadomości narodowej wśród mas ludu.
Sejm Nauczycielski (1919 rok)
Manifest rządu zapowiedział stworzenie powszechnych szkół, które by były bezpłatne i dostępne dla wszystkich dzieci. Ksawery Prauss będący ówczesnym Ministrem Oświaty opracował projekt programu w którym, gdzie jako podstawowe zadania wyłonił:
o zjednoczenie pod jednym rządem szkolnictwa we wszystkich dzielnicach Polski
o opracowanie ustaw szkolnych, które miałyby obowiązywać na całym obszarze ziem polskich
Stworzono siedmioklasową szkołę powszechną, do której uczęszczać miały dzieci pochodzące ze wszystkich warstw społecznych. Reforma ogólnokształcących szkół średnich polegała miała po pierwsze na oddzieleniu w nich klas niższych oraz połączeniu ze szkołami powszechnymi, a po drugie - na utworzeniu klas wyższych, czyli pięcioletnich gimnazjów. Szczególnie akcentowana i przestrzegana w tym projekcie była zasada jedności szkolnictwa; pomiędzy szkołami powszechnymi, średnimi i wyższymi zachowana miała zostać pewna ciągłość programowa, co umożliwiało zdolniejszym dzieciom z rodzin robotniczych i chłopskim łatwe przechodzenie od szkół niższych stopni aż do tych najwyższych. Religia nie była przedmiotem obowiązkowym.
Ogólnopolski Zjazd Nauczycielski (nazwany Sejmem Nauczycielskim) miał miejsce w Warszawie 1919 roku, został on zwołany przez Ministerstwo, którego celem było omówienie istotnych problemów szkolnictwa odrodzonej Polski. Głównym postawionym przed nauczycielami zadaniem był projekt unarodowienia szkolnictwa, co miało służyć zintegrowaniu się narodu polskiego, przy jednoczesnym uszanowaniu kulturowych odmienności poszczególnych dzielnic. Na zjeździe została wysunięta zasada powszechności, obowiązkowości oraz bezpłatności szkolnictwa. Obowiązek szkolny dotyczył dzieci od ukończenia 7 lat, a szkoła obejmowała 7 klas i miała jednolity charakter. Najmniejszą jednostką organizacyjną była szkoła powszechna z dwoma nauczycielami na etacie, każda gminie miała posiadać przynajmniej jedną, 7 - klasową szkołę. Szkoła powszechna stanowiła podstawę dla szkoły średniej ogólnokształcącej oraz zawodowej. Szkoły średnie były 5-letnie, przyjmowały one bez egzaminów wstępnych absolwentów 7-klasowej szkoły powszechnej. Dla tych, którzy swoją naukę kończyli na szkole powszechnej, stworzone zostały szkoły uzupełniające. Ukończenie szkoły średniej otwierało furtkę na studia.
Pedagogika kultury
Wśród przedstawicieli tego kierunku w Polsce wymienić należy między innymi:
· Bogdan Nawroczyński był autorem dzieł dydaktycznych, takich jak:
o Swoboda i przymus w wychowaniu
o Uczeń i klasa
o Zasady nauczania
Zawarł w nich swoje poglądy dotyczące pedagogiki kultury; wychowanie oraz nauczanie traktował ona w kategorii procesów społecznych, zmierzających do ukształtowania wychowanków w taki sposób, by mogli stanowić pełnoprawnych członków społeczeństwa kulturalnego; ideałem wychowania była wg niego harmonijna oraz twórcza osobowość, którą można osiągnąć jedynie przy wspólnym trudzie nauczyciela i wychowanka
· Sergiusz Hessenbył autorem takich dzieł jak:
o O sprzecznościach i jedności wychowania
o Podstawy pedagogiki
o Zagadnienia pedagogiki personalistycznej
Pedagogika stanowiła dla Hessena filozofię stosowaną, gdzie wychowanie miało wielowarstwową strukturę oraz stanowiło proces dialektyczny; głównym celem wychowania miało być kształtowanie osobowości wychowanków poprzez wprowadzanie ich w świat wartości kulturalnych; wyróżnił on 4 podstawowe warstwy struktury wychowania:
· Bogdan Suchodolskinapisał następujące rozprawy:
o Ideały kultury a prądy społeczne
o Kultura i osobowość
o Kultura współczesna a wychowanie młodzieży
o Wychowanie moralno-społeczne
Suchodolski był zdania, iż wychowanie powinno obejmować wszystkie procesy życiowe, wywołując pełnię przeżyć i życia, zachęcając jednostki do samodzielnej twórczości kulturalnej, poszerzając oraz pogłębiając ich psychiczne życie; wychowanie stanowi więc proces obejmujący całą osobowość, której kształtowanie jednak nie zachodzi tylko poprzez nabywanie wiedzy; najwyższym celem wychowania było wzbudzanie wśród młodzieży entuzjazmu do celów i zadań twórczych, gdyż tylko stanowią o pełni życia; zatem głównym zadaniem szkoły powinien być rozwój duchowy uczniów poprzez wytwarzanie w nich czynnego stosunku do świata wartości duchowych, społecznych i osobistych
· Janusz Korczakjako pierwszy na gruncie pedagogiki stanowczo żądał przestrzegania praw dziecka:
o prawo do współdecydowania o swoim losie
o prawo do szacunku
o prawo do radosnego dzieciństwa
o prawo do posiadania własnych rzeczy oraz tajemnic
o prawo do bycia tym kim jest
o prawa do niepowodzeń i łez
Myślą przewodnia pedagogicznej koncepcji Korczaka była jego troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży, wyrażającej się w różnego rodzaju formach aktywności; rozwój samorządności przebiegał prawidłowo, gdy odbywał się przy odpowiednim funkcjonowaniu samorządu zakładowego czy szkolnego, do którego podstawowych organów zaliczał:
o sąd koleżeńskiskładał się z pięciu wychowanków, którzy tworzyli razem zespół sędziowski oraz z wychowawcy pełniącego rolę sekretarza; sąd ten funkcjonował w oparciu o specjalny kodeks opracowany przez samego Korczaka
o rada samorządowastanowiła organ wykonawczy; zajmowała się różnymi problemami wychowanków, w tym zaspokajaniem ich życiowych oraz kulturalnych potrzeb; rada zbierała się raz na tydzień, składała się z 10 wychowanków oraz wychowawcy pełniącego rolę przewodniczącego i sekretarza
o sejm dziecięcybył najwyższą instancją samorządową, organem ustawodawczym; w jego skład wchodziło 20 posłów, którzy zajmowali się sprawami, które wykraczały poza kompetencje sądu koleżeńskiego oraz rady samorządowej
o plebiscyt "życzliwości i niechęci" polegał na wzajemnym ocenianiu się wychowanków, wybierano następujące oceny:
o "+" oznaczał "lubię go"
o "-" oznaczał "nie lubię go"
o "0" oznaczało "nie znam go"
· Helena Radlińska stworzyła dział pedagogiki społecznej, traktujący wychowanie w kategoriach proces integralnego, obejmującego całe życie jednostki; wiele wagi przywiązywała do pracy społecznej, życia kulturalnego oraz poradnictwa i wypoczynku, która to rozległość zagadnień spowodowała wyodrębnienie się następujących dziedzin pedagogiki społecznej:
Radlińska akcentowała również potrzebę kształcenia pracowników bibliotek, przez co stworzyła ona Studium Kształcenia Bibliotekarzy o wyższym poziomie, które wdrażało swoich słuchaczy w zagadnienia pedagogiki bibliotecznej, u podstaw których leżały takie dziedziny jak psychologia, socjologia i statystyka
nutka_ciszy00