Hlasko Marek - Listy z Ameryki.pdf - Hlasko Marek - mcetlin

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

Listy z Ameryki

Sąsiedzi

Manager domu (w Stanach każdy człowiek ma jakiś tytuł; w najgorszym wypadku jest

się Vice Presidentem lub Officerem) wprowadził mnie na podwórko domu i powiedział:

- Pański apartament będzie dwadzieścia dziewięć. Jeśli Pan usłyszy jakieś krzyki z

apartamentu dwadzieścia siedem, proszę nie zwracać uwagi. To samo spod dziewiętnastego;

jeśli zaczną się kłócić, to niech pan udaje, iż pan nie słyszy. Natomiast dwadzieścia siedem

to problem. Gdyby się zaczęli kotłować, proszę zawołać mnie lub połączyć się przez

operatora z policją. Ta samotna starsza pani, mieszkająca na dole, będzie mówić czasem do

pana, ale proszę nie zwracać uwagi. Jest chora umysłowo i mówi tylko do siebie. Ten gość,

którego pan tam widzi, będzie chciał od pana pożyczyć pieniądze. Niech pan mu nie daje.

Pańskim sąsiadem będzie irlandzki policjant, który mieszka z matką. On jest spokojny przez

cały tydzień; w niedzielę lepiej...

Nie dokończył; potężny blondyn w mundurze oficera policji przeszedł podwórkiem

obrzuciwszy nas bacznym spojrzeniem i uśmiechnął się sadystycznie. W ten sposób

zostałem mieszkańcem domu w dzielnicy ludzi mało zarabiających.

Najbliższym moim sąsiadem jest Bob. Bob pracował niegdyś jako agent reklamowy;

pewnego dnia pijany kierowca samochodu poturbował go tak dotkliwie, iż Bob poszedł do

szpitala na długie miesiące. Dzień ten, jakkolwiek pełen bólu, okazał się jednak

najradośniejszym w jego monotonnym dotąd życiu; Bob po wyjściu ze szpitala otrzymał

kilkadziesiąt tysięcy dolarów odszkodowania jak również zaświadczenie, że jest niezdolny

do pracy. Bob raźno zabrał się do dzieła: szybko przepił część pieniędzy w Down-Town;

resztę przegrał w Las Vegas. Od tego czasu Bob szwenda się po barach opowiadając o sobie

różne historie, a kiedy nie ma pieniędzy na picie, staje na skraju ulicy i tęsknym wzrokiem

wpatruje się w mijające go samochody. Treść jego marzeń jest dla wszystkich oczywista.

Bob jest myślicielem, filozofem i wnikliwym obserwatorem życia codziennego. Jest

najkoszmarniejszym typem alkoholika; jest bowiem alkoholikiem-entuzjastą; alkoholikiem

piejącym hymny na cześć życia. O ile pamiętam, spotkałem się tylko raz z podobnym typem

pijaka w literaturze; bodajże w „Pojedynku” Kuprina spotykamy postać pijącą nałogowo i

wygłaszającą entuzjastyczne monologi na cześć życia. Bob ma po temu zresztą pełne

podstawy; otrzymuje dwieście dolarów miesięcznie jako niezdolny do pracy, a to starcza mu

na mieszkanie i na picie. Ponieważ jednak jego nogi zostały pogruchotane, Bob posuwa się

zygzakami i nazywany jest „skaczący Bob”.

Bob nie dysponuje również własnym uzębieniem. Po miesiącach starań otrzymał

nareszcie sztuczną szczękę i wybrał się na przejażdżkę do rodziny samochodem przyjaciół.

Jadąc w kierunku Santa Monica, Bob uległ czarowi krajobrazu i otworzywszy okno,

wychylił się, a wtedy wiatr wydmuchnął mu szczękę. O tym opowiadał mi wieczorem,

przekonując mnie, iż powinienem koniecznie pożyczyć mu czterdzieści dolarów na zakup

nowej szczęki; w końcu zadowolił się dwudziestoma pięcioma centami i poszedł.

Bob należy do kategorii „Rummys”. „Rummys" chodzą tylko po pewnych ulicach nie

zapuszczając się nigdy w dzielnice zamieszkane przez ludzi lepiej zarabiających. „Rummys"

wchodzą do baru i w milczeniu kładą przed sobą na lado

dwadzieścia pięć centów; tyle płaci się tutaj za kiepskie piwo. „Rummys" kładą

pieniądze i rzadko kiedy mówią o co im chodzi; są znani, barmani znają ich upodobania i

możliwości. Pijaństwo odbywa się tutaj w milczeniu; nikt do nikogo nie mówi; wszyscy

obserwują ekran telewizyjny komentując z rzadka dramat miłosny lub obyczajowy; częściej

komentują tutaj walki bokserskie czy zmagania zapaśników, a w niedzielę zawody

piłkarskie. Mało widzi się awantur; jak powiedziałem, pijaństwo odbywa się w milczeniu;

tego rodzaju niezbędne akcesoria, jakimi dysponuje alkoholik w Polsce, jak na przykład nóż

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

sprężynowy, szpadryna czy bicz do łamania kręgosłupa, są tutaj mało popularne w kręgach

dojrzałych uczuciowo alkoholików. Na tym szarym raczej tle korzystnie odbijają się

długowłosi młodzieńcy zręcznie operujący kozikami. Grasują oni w okolicach Sunset

Boulevard i nie zapuszczają się w naszą ponurą dzielnicę.

Bob jest również entuzjastą życia erotycznego i rewolucji seksualnej. Pewnego dnia

zjawił się w towarzystwie Davida; David właśnie wyszedł ze szpitala dla wariatów po

czteroletniej kuracji odwykowej; teraz razem z Bobem zabrali się do dzieła, podkreślając w

czasie pijaństwa konieczność znalezienia dla Davida ukochanej; ten bowiem pozbawiony był

możliwości korzystania z wdzięków kobiecych przez ostatnie cztery lata.

Bob-David. Dialog przy barze

Bob: - Ja ci znajdę dziewczynę.

David: - Ja przez cztery lata nie pierdoliłem. Pauza. Milczenie.

Bob (po chwili pełnej napięcia): - Ja mógłbym wytrzymać jeszcze jeden kieliszek.

David: - Ale to ostatni. Potem pójdziemy i poszukamy jakiejś dziewczyny.

Piją.

Bob: - Prawdę powiedziawszy, to o tej porze nie ma tu nikogo. Trzeba będzie poczekać

do wieczora.

David: - Dobrze. Ale pamiętaj, że ja cztery lata nie pierdoliłem.

Opowieść o Bobie i Davidzie zakończę morałem: David wrócił do domu dla wariatów

dla odbycia powtórnej kuracji nie przespawszy się z nikim. Morał: alkohol... i tak dalej.

William

William jest moim najbliższym przyjacielem; jest on również przedstawicielem

kierunku filozoficznego, o którym mówi się „Amerykański sen". Tak więc William, który

jest chwilowo bez grosza przy duszy i nie może znaleźć pracy, wierzy głęboko, iż pewnego

dnia wszystko się ułoży; znajdzie pracę, zarobi mnóstwo pieniędzy i tak dalej. W jaki jednak

sposób to może się stać? Nikt tego nie wie.

I ja również tego nie wiem. Ktoś podobno powiedział, iż pisanie o jakimś kraju jest

rzeczą możliwą tylko albo po dwudziestoczterogodzinnym pobycie, albo po

dwudziestoczteroletnim. Stwierdzenie to, jakkolwiek efektowne, nie wydaje się prawdziwe.

W Stanach Zjednoczonych każda drobna obserwacja stanowi w sumie olbrzymie zjawisko

społeczne, nad którym pracuje tysiące ludzi i któremu poświęcone są tysiące publikacji.

Wchodząc do drugstore'u i patrząc na okładki książek, widzimy obok książek kryminalnych

lub magazynów typu „Poświęciłam małżeństwo dla przygody miłosnej" książki związane z

psychiatrią i problemami erotycznymi, napisane przez lekarzy specjalistów. Laikowi trudno

zorientować się w wartości tych publikacji; na mnie osobiście duże wrażenie zrobiły książki

,,Samotny tłum" i „Bunt człowieka w wieku średnim". Jesteśmy świadkami fenomenalnego

zjawiska, polegającego na wzajemnym mijaniu się ludzi; na nieumiejętności nawiązania

kontaktu; nieumiejętności spędzania wolnego czasu.

William, który interesuje się literaturą, nie od rzeczy mówi, że gdyby byt pisarzem,

najważniejszą sceną dla niego byłoby pierwsze spotkanie między kochankami. To jest

według Williama sprawa zasadnicza dla dobrego opowiadania. Ludzie spotykają się,

powiada William, i pierwszymi wrażeniami są zazwyczaj: nieufność i nadzieja. Jeśli ładna

dwudziestoparoletnia kobieta spotka mężczyznę w tym samym wieku i powiedzą sobie w

rozmowie, że oboje są ludźmi samotnymi, z miejsca zaczynają działać w atmosferze klęski;

zaczynają grać z pozycji straconych. Cóż działo się z nimi przez tyle lat; dlaczego są

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

samotni; dlaczego nie udało im się założenie rodziny czy nawiązanie trwałych związków

przez tyle czasu; i czy to, co oni sami o tym mają do powiedzenia, stanowi prawdę?

William powiada, iż film i telewizja wytworzyły pewne schematy, które oddziałały na

ludzi. W filmach zazwyczaj spotykamy samotnego mężczyznę, który wchodzi do nocnego

lokalu; tam spotyka piękną dziewczynę i ratuje ją z kłopotów. Widzimy to codziennie

obserwując serię telewizyjną Tighrope, której bohater (glina w cywilu) wchodzi do baru,

przez sekundę obserwuje siedzącą tam samotną dziewczynę, nawiązuje na jej temat

rozmowę z barmanem; podchodzi do niej; bije innego mężczyznę w zęby i odchodzi z nią.

Od miesięcy obserwuję dzielnego agenta i każdy film o nim zaczyna się w ten, i tylko w ten

właśnie sposób. Tak samo zresztą dzieje się niemalże w każdym filmie przygodowym;

mężczyzna spotykający kobietę, z miejsca ma okazję zademonstrowania swej odwagi,

determinacji i lekceważenia obyczajów, których obejście, jakkolwiek przynosi innym klęskę,

dla niego i dla niej okazuje się zbawienne.

Książki poświęcone przypadkom histerii, alkoholizmu i rozpaczy, pisane przez lekarzy,

przynoszą zupełnie inny obraz od obrazu stwarzanego przez film i telewizję. Ludzie są

samotni; boją się jednak zdradzania swych uczuć i swego poczucia klęski. W końcu znajduje

jedynego i prawdziwego przyjaciela, którym jest psychoanalityk. Analityk nie podejmuje

jednak decyzji w imieniu swego pacjenta; stara się raczej zwrócić mu uwagę i skierować

jego energię we właściwym kierunku. Przyjaciółka Williama jest od siedmiu lat pacjentką

lekarza analityka i chodzi do niego codziennie, przy czym godzina psychoterapii

indywidualnej kosztuje dwadzieścia pięć dolarów. Ponieważ przyjaciółka Williama jest

idiotką, kuracja przeciągnąć się może na najbliższe kilka milionów lat świetlnych. I ona

również nie spotkała nikogo; i ona również obserwuje Tighrope patrząc na przystojnego

agenta policji odchodzącego co wieczór z inną dziewczyną.

William jest z urodzenia pesymistą, do czego przyznaje się niechętnie, gdyż na co dzień

reprezentuje kierunek „Amerykańskiego snu". William twierdzi, iż z chwilą kiedy państwo

troszczy się o obywateli tak bardzo jak to dzieje się w Stanach, wytwarza się obojętność

człowieka wobec człowieka i człowieka wobec bólu i cierpienia. Człowiek rodzi się, działa,

żyje i umiera nie umiejąc zainteresować swoim losem innych ludzi. Nikt tu nie jest głodny i

w każdego wpajane jest przekonanie, iż własną energią i pomysłowością można zdobyć

wszystko. Ten schemat myślenia jest obowiązujący dla wszystkich, powiada William, i

człowiek rzadko wyzwala się z tego przed ukończeniem trzydziestu lat życia. A przecież nie

wszyscy ludzie są pomysłowi, energiczni; i nie wszyscy poza tym pragną zdobywania

fortun, pałaców i luksusowych jachtów. W naszym społeczeństwie istnieje minimalna

możliwość kompromisu. Najgorszym tego wszystkiego wynikiem jest, według Williama,

obojętność. Dzieci mało troszczą się o starych rodziców wiedząc, że jest im wypłacana renta;

że rodzice mają samochód, aparat telewizyjny i telefon. Święta dzieci spędzają z

rówieśnikami, a potem - kiedy wstępują w związki małżeńskie - z własnymi dziećmi.

William powiada: człowiek czeka, aby go ktoś odwiedził, a pewnego dnia idzie odwiedzić

własne dzieci; i to jest już właśnie starość.

William jest kimś, o kim mówi się loser. William jest inteligentny, oczytany, dobry i

dostatecznie sceptyczny, aby zachować zimną głowę. William potrafi wszystko: mówić

mądrze o przeczytanej książce, wyśmiać zły film, krytykować wybory i kandydaturę

gubernatora; William potrafi mówić o armii, o wojnie w Wietnamie, i o wielu innych

rzeczach. Nie potrafi tylko jednej rzeczy: nie potrafi pozbyć się wiary, iż pewnego dnia w

jego życiu zaistnieje wyjątkowa sytuacja, wyjątkowe spotkanie; pewnego dnia zjawi się

wyjątkowy człowiek, a wtedy życie Williama ułoży się inaczej.

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

Judy i Kira

Judy jest tak śliczna, iż z punktu widzenia opowiadania nie nadaje się na nic; nie nadaje

się poza tym do niczego z każdego innego punktu widzenia, ponieważ ma dwadzieścia sześć

lat, troje dzieci i trzy nieudane małżeństwa za sobą; jest ponadto wiecznie na gazie. Judy

stanowi wspólne zmartwienie moje, Williama i wszystkich mieszkańców domu.

Judy otrzymuje od rządu sześćdziesiąt dolarów tygodniowo. Ta suma musi starczyć jej i

dzieciom. Nie starcza, gdyż Judy pije jak smok, a butelka whisky kosztuje jednak sześć

dolarów. Tak więc dzieci Judy latają głodne i bose; czasami karmi je żona Williama,

czasami inni ludzie. Teraz Judy usiłowała popełnić samobójstwo; odratowano ją jednak i jest

już z powrotem w świetnym humorze.

Patrząc czasem na nią i myśląc o jej nieudanym samobójstwie, myślę o opowiadaniu

Adolfa Rudnickiego „Pył", którego bohaterka, Kira, również usiłuje popełnić samobójstwo

po szeregu nieudanych afer miłosnych. Kira jest młoda, ładna, uganiają się za nią

mężczyźni; dziewictwo straciła będąc jeszcze właściwie dzieckiem; jako dojrzała kobieta

jedzie w noc wigilijną pociągiem z Warszawy do Łodzi, aby popatrzyć na choinkę, która jej

przypomina dzieciństwo.

W filmie włoskiego reżysera Blow-up, uznanego za arcydzieło i monument myśli

ludzkiej widzimy bohatera, długowłosego młodzieńca, mającego doświadczenie erotyczne

rozpustnego i bogatego starca; młodzieniec ten pewnego dnia kupuje w antykwariacie

drewniane śmigło samolotu; symbol czy też rekwizyt epoki, której nie może pamiętać; do

której odnosi się z pogardą i z którą nic go nie sączy. Nie potrafi przy tym wytłumaczyć, po

co potrzebne mu jest to śmigło.

W filmie francuskiego reżysera, „Oszuści" widzimy młodzieńca, który ryzykuje życie,

aby wybawić kota z opresji, po czym oświadcza zgromadzonym i struchlałym widzom: „Nie

cierpię kotów".

Dramat długowłosych ludzi nie jest rzeczą łatwą do zrozumienia. Dramaty młodych

ludzi zawsze uderzmy ostrością. Dwudziestoczteroletni Iwan Karamazow prowadził

rozmowy z diabłem; młody Werther zastrzelił się z miłości; Fabrycy del Dongo postanowił

zamknąć się w klasztorze, aby w ascezie i ciszy znaleźć ukojenie w rozpaczy; Adolf latami

nie umiał zdobyć się na zerwanie z kobietą, gdyż nie chciał sprawiać jej bólu; bohater

powieści Faulknera odrzuca karierę, stanowisko, następnie możliwość ucieczki przed karą i

możliwość samobójstwa, wybierając smutek, który pomoże mu zachować w pamięci

ukochaną kobietę; młody Raskolnikow popełnia morderstwo snując asocjację między sobą a

osobą Cesarza Francji; Robert Jordan, bohater powieści Hemingwaya, postanawia przed

śmiercią polatać trochę z karabinem po polu, wysadzić parę mostów w powietrze i to

wszystko po to, aby nie będąc ani komunistą, ani monarchistą, zginąć jak mężczyzna. Dra-

maty tych wszystkich młodych ludzi mogą nam wydawać się wyjątkowe, nawet

sentymentalne, prawdziwe lub nie, lecz uderzają one ostrością. Na czym jednak polega

dramat długowłosych? Jest to niewątpliwie dramat ludzi zagadkowych. Kazimierz Brandys

napisał kiedyś: „Powiedziano mi, abym poszedł do kabaretu STODOŁA, gdyż tańczy tam

zagadkowa młodzież. Nie pójdę. Ja też kiedyś byłem zagadkowy i nikt nie podglądał mnie

w czasie tańca".

Judy i Kira należą do jednego pokolenia. Zapoznały się szybko z seksem; mają nawet

pewne pojęcia na temat Freuda i wiedzą, iż sen, w którym natrętnie powtarza się motyw

wieży Eiffla nie zawiera w sobie elementów religijnych; obie wiedzą, jak zażywać pigułki

pozwalające uniknąć zajścia w ciążę; ta cała wiedza nie przydała im się jednak na wiele.

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

Adolf Rudnicki kończy swoje opowiadanie słowami: „Zabiło ją poczucie winy". William

odwożący nieprzytomną Judy do szpitala powiedział to samo. I to jest prawda.

Zabiło je obie poczucie winy. Jednakże nie wobec społeczeństwa; nie wobec ludzi

żonatych, z którymi nawiązywały romanse; nie wobec dzieci, którym odbierały ojców; nie

wobec rodziców, którym ich postępowanie przynosiło wstyd. Zabiło je poczucie winy wobec

siebie samych: poczucie, że straciły najlepsze lata swego życia w poszukiwaniu przygód,

które okazały się w rezultacie mało ciekawe; rozbijały małżeństwa innych ludzi, lecz nie

udało im się samym wyjść dobrze za mąż; straciły dużo czasu, pieniędzy i zdrowia nie

myśląc o tym, iż w tym samym czasie dojrzewały inne młode kobiety równie głupie,

egoistyczne i zimne jak i one, lecz mające nad nimi nieznaczną przewagę młodości.

William powiada, że dla niego najpiękniejszą ze wszystkich książek Faulknera jest

książka „Dzikie palmy. William powiada, iż jest to książka prorocza; książka o umiejętności

wytwarzania w sobie napięć uczuciowych. Dzisiaj, powiada William, seks jest sprawą

wątłego schematu obyczajowego: Ty spotykasz kobietę, opowiadasz jej o swoim nieudanym

małżeństwie; ona opowiada ci o nieudanym swoim; idziecie na kolację, idziecie do lóżka -

co dalej? Seks był kiedyś ostatnią stacją w pewnej sytuacji; dziś jest początkiem. Seks

stanowił „owoc namiętności", poświęcenia, odwagi; człowiek żonaty wiążący się z inną

kobietą występował przeciw społeczeństwu, rodzinie i religii. Dzisiaj, powiada William,

seks nie zawiera w sobie tych napięć uczuciowych, jakie zawierał niegdyś. Chciałbym dziś

zobaczyć autora, który napisałby książkę o człowieku, który po prostu umarł z miłości tak jak

Lucjan, tak jak Eleonora. Dlatego „Dzikie palmy" są w jakimś sensie książką proroczą.

Być może jest tak istotnie. Jestem szczęśliwy widząc od czasu do czasu nowe tytuły

książek poświęconych Faulknerowi. William Faulkner, którego książki w roku 1944 nie były

już wznawiane, jest dzisiaj przedmiotem setek publikacji. W książce Faulkner: Te Major

Years autor podaje w indeksie, iż przy pracy nad tą książką o autorze „Dzikich palm"

korzystał z pomocy 34 książek poświęconych Faulknerowi oraz z kilkuset artykułów

krytycznych. Zwycięstwo Faulknera wydaje się całkowite. Myślę, iż najciekawszą książką,

jaką czytałem w roku ubiegłym, jest „Faulkner na uniwersytecie". Książka „Papa

Hemingway" opowiadająca o ostatnich kilkunastu latach autora ”Śniegów Kilimandżaro”

wydaje się zbiorem płaskich anegdot o starzejącym się gadule mówiącym w stylu: „Jedna z

moich weneckich dziewczyn", lub opowiadającym o swym wyimaginowanym stosunku z

Matą Hari: „Pewnej nocy, jak zwykle, wypierdoliłem ją porządnie..:'

O tym wszystkim mówiliśmy z Williamem do późnej nocy, Głębię i powagę naszych

rozmyślań przerwał wesoły śpiew: Roll me over and do it again... To Judy, która dziś rano

opuściła szpital po nieudanej próbie pozbawienia się życia, wróciła właśnie do domu z

nowym narzeczonym. Patrząc na jego brudne długie włosy mam ochotę mordować i wyć. I

mnie również zabija poczucie winy; i również wyłącznie wobec mnie samego. Widzę siebie

sprzed lat dziesięciu, ale nie powiem tego Judy. Niech i ona przejdzie sama swoją drogę.

Dramat długowłosych jest reakcją na dramat Williama, który głęboko wierzy, iż spełni

się pewnego dnia jego sen; tak mi to przynajmniej tłumaczyła jego żona. Być może jest tak;

być może jest zupełnie inaczej. Dramaty ludzi, których twarzy nie można dojrzeć, wydają się

chyba każdemu mało ciekawe. Stanowią oni odsetek i trudno rzeczywiście zrozumieć o co

im chodzi, ponieważ oni sami tego nie wiedzą. W Polsce, po wojnie, patrzyliśmy wszyscy

na dramat ludzi z AK, i to było dla nas zrozumiałe; to pobudzało naszą wyobraźnię; wywoły-

wało w nas uczucia gniewu, miłosierdzia i rozpaczy. W dziesięć lat później patrzyliśmy na

dramat rozczarowanych komunistów. Tutaj patrzymy na dramat, co do którego

autentyczności ogarniają nas zastrzeżenia. Jest tu bunt przeciw społeczeństwu; lecz bunt

wygodny; bunt nie grożący konsekwencjami, i w tym tylko przypomina mi to dramat

młodych komunistów, postanawiających zerwać z Partią wtedy, kiedy Partia sama wezwała

ludzi do złożenia legitymacji partyjnych.

Hlasko Marek - Listy z Ameryki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: