Conrad Joseph - Wśród prądów.pdf - Conrad Joseph - mcetlin

JOSEPH CONRAD

WŚRÓD PRĄDÓW

Tytuł oryginału: Within the Tides

Przełożyła: Teresa Tatarkiewiczowa

OD AUTORA

Opowiadania zebrane w tej książce dały powód do dwóch wypowiedzi, które

stanowiły jakby komentarz do nich, a także formułowały pewien krytyczny zarzut.

Jeden z recenzentów zauważył, że lubię pisać o ludziach, którzy pędzą życie na

morzu lub na samotnych wyspach, gdzie nie są skrępowani wymogami życia

towarzyskiego, takie bowiem postacie pobudzają grę mej wyobraźni stosującą się

wtedy już tylko do praw natury i konwencji ludzkich. Uwaga ta jest do pewnego

stopnia słuszna, ale nie uwzględnia mej wolności wyboru. Wybierając postacie i

tematy nie szukałem takich, które by dawały pole dla swobody wyobraźni. Rodzaj

wiadomości, sugestii czy wskazówek, z których robiłem użytek w mych dziełach, brał

się bezpośrednio z doświadczeń mego czynnego życia. Był to wynik raczej

kontaktów, i to bardzo powierzchownych, niż rzeczywistych zdarzeń, gdyż życie

moje nie było awanturnicze. Nawet teraz, gdy z pewnym żalem (a któż nie żałuje

młodości?), a także z głębokim wzruszeniem spoglądam w przeszłość, widzę ją w

surowych barwach ciężkiego trudu i poważnych obowiązków, które same przez się

nie budzą romantycznych skojarzeń. Jeśli mnie nawet pociągają, gdy sięgam myślą w

przeszłość, sądzę, że wynika to z wrodzonego mi romantycznego spojrzenia na

rzeczywistość. Stanowisko takie samo przez się może stanowić pewną przeszkodę,

ale gdy jest podporządkowane poczuciu odpowiedzialności i uznaniu twardej

rzeczywistości, wspólnej nam wszystkim, wtedy staje się punktem widzenia, z

którego nawet ciemne strony życia widać opromienione blaskiem wewnętrznym. A

taki romantyzm nie jest błędem. Nie jest też przeszkodą w poznawaniu prawdy. Stara

się wybrnąć z tego, jak może, choć nie jest to łatwą sprawą, ale wśród tych trudności

może nawet odkryć pewien rodzaj piękna.

Mówię tu o romantyzmie w życiu, a nie o romantyzmie w literaturze, który w

swych początkach związany był z tematyką sredniowieczną lub w każdym razie z

czymś - co w owej zamierzchłej przeszłości za taką było uważane. Tematów mych

nie czerpałem z średniowiecza i mam do nich niezaprzeczalne prawo, gdyż przeszłość

moja do mnie tylko należy. Jeśli tematy te zbaczają z utartych ścieżek

zorganizowanego życia społecznego, to dlatego, że ja sam we wczesnej mej młodości

wyłamałem się z tego życia pod nakazem impulsu, który musiał być chyba bardzo

szczery, gdyż nie opuścił mnie mimo grożącego mi rozczarowania. Lecz to źródło

literackiej twórczości nie przyczyniło się do rozbujania mej fantazji. Przeciwnie, fakt,

że miałem do czynienia ze sprawami wychodzącymi poza codzienny bieg wypadków,

zmuszał mnie do skrupulatniejszego liczenia się z prawdą mych doznań. Problemem

dla mnie było tylko, jak opisać rzeczy niezwykłe, by uczynić je wiarogodnymi. W

tym celu musiałem odtworzyć ich własną, realną atmosferę i nią je otoczyć. To było

najtrudniejszym i najważniejszym zadaniem w świadomym wysiłku ukazania prawdy

o myślach i faktach, do czego zawsze dążyłem.

Druga wypowiedź, spośród dwóch powyżej przeze mnie wzmiankowanych,

podkreślała, że w tej książce całość była rzeczą ważniejszą od poszczególnych części.

Tu odwołuję się do sądu czytelników, zaznaczając tylko, że jeśli jest tak istotnie,

muszę to przyjąć jako wyraz uznania dla siebie. Opowiadania te bowiem, które wedle

tego poglądu zdają się tak do siebie pasować, że należy je rozpatrywać jako całość i

jako wytwór jednego nastroju, powstały w rozmaitych czasach, pod różnymi

wpływami, i jako próby znalezienia rozmaitych sposobów pisania nowel. Sugestie i

pomysły do nich zbierane były w różnych chwilach życia i w odległych od siebie

stronach świata. Książka spotkała się z mnóstwem krytyk, większość z nich była

słuszna, ale w paru wypadkach zarzuty mnie zaskoczyły. Między innymi zarzut

fałszywego realizmu w odniesieniu do pierwszej noweli: Plantatora z Malaty .

Byłbym traktował ten zarzut jako poważny, gdybym czytając dalej nie przekonał się,

że znakomity jego autor oskarża mnie po prostu o to, iż nie dałem pomyślnego

zakończenia noweli na skutek pewnego rodzaju moralnego tchórzostwa, obawiając

się, by mnie nie posądzono o powierzchowny sentymentalizm. Gubię się w

przypuszczeniach, gdzie (i jakie) można by znaleźć w Plantatorze z Malaty zarodki

szczęścia, które mogłyby w końcu wydać owoce? Krytyka ta jakby nie zauważyła

celu i znaczenia tego utworu, przede wszystkim estetycznego. Starałem się w danym

wypadku zbudować opowiadanie wokół pewnej sytuacji psychologicznej. Mój dawny

i ceniony przyjaciel ustnie zrobił mi zarzut, że w scenie pod skałą, decydującej z

punktu widzenia psychologii, ani Felicja Moorsom, ani Geoffrey Renouard nie

potrafili sobie powiedzieć tego, co powinni. Wówczas nie spierałem się o to, gdyż

szczerze mówiąc nie byłem sam zupełnie zadowolony z tej sceny. Odczytując tę

nowelę dla obecnego wydania, doszedłem do przekonania, że dużo jest racji w

krytyce mego przyjaciela, iż tych dwoje uczyniłem zbyt szczerymi w wypowiadaniu

uczuć i to w pewnym stopniu zniweczyło charakterystyczny i złudny czar ich postaci.

Tej omyłki żałuję bardzo, gdyż zdawało mi się, że udało mi się stworzyć coś bardzo

trudnego. Pragnąłem, by utwór ten był, na miarę moich sił, jak najdoskonalszy.

Zważając jednak na ton i napięcie całego opowiadania, bardzo trudno wyobrazić

sobie, co tych dwoje mogło sobie powiedzieć w owym momencie i w tym właśnie

punkcie kuli ziemskiej. W nastroju, w jakim oboje byli, i wobec wyjątkowego stanu

ich uczuć mogli byli wówczas powiedzieć wszystko.

Ów wybitny krytyk, który mi zarzucał fałszywy realizm, jako objaw mej

nieśmiałości, mylił się całkowicie. Chciałbym go zapytać, jak sobie wyobraża całe

życie Felicji Moorsom spędzone, że się tak wyrażę, w ramionach Geoffrey a

Renouarda? Czyż było to w ogóle możliwe? Czyż było to prawdopodobne? Nie! Nie

napisałem tego ani przez nieśmiałość, ani przez lenistwo. W tym wypadku może

byłoby lepiej mniej ufać własnym siłom. Ale nie zrobiłem tego i jestem w tym

podobny do Geoffreya Renouarda, że kiedy wciągnie mnie jakaś przygoda, nie mogę

znieść myśli, że mógłbym się cofnąć. Nadeszła dla nich chwila, kiedy musieli się

wypowiedzieć. Musieli. Wyrazić mową ludzką najwznioślejsze uczucia jest to

nieosiągalne zadanie. Słowa napisane będą tylko rodzajem przekładu uczuć. A jeśli

nawet ten przekład zostanie już dokonany, to ludzie uwikłani w sidła namiętności,

przez niezręczność czy z obawy, aby się nie wydać zbyt prozaicznymi, zamiast

wyjawić swe uczucia, co wkraczałoby już w dziedzinę sztuki, zdradzają tylko siebie,

co nie jest ani sztuką, ani życiem. Ani też prawdą! W każdym razie nie całą prawdą;

gdyż jest to prawda odarta ze wszystkich koniecznych i życzliwych zastrzeżeń i

obwarowań, które nadają jej nieposzlakowaną formę, właściwe proporcje i pozory

ludzkiego braterstwa.

Zaiste zadanie człowieka, który ma przełożyć uczucia na słowa, określić

należy jako „zbyt trudne”. Mimo to ze zwykłym sobie brakiem odpowiedzialności

cieszę się, że jednak spróbowałem napisać to opowiadanie, pomimo wszystkie

komplikacje i trudności, włącznie ze sceną pod szarą skałą górującą nad Malatą. Ale

nie jestem tak zadowolony z rezultatu, abym nie miał wybaczyć cierpliwemu

czytelnikowi jego rozczarowania.

Nie pozostawiłem miejsca dla omówienia trzech dalszych nowel, gdyż nie

uważam, by wymagały komentarza. W każdej z nich panuje inny nastrój i umyślnie

usiłowałem każdej z nich nadać inny ton i inną budowę zdań. Któryś recenzent pisząc

o Gospodzie pod Dwiema Wiedźmami zapytał, czy czytałem opowiadanie

zatytułowane Bardzo dziwne łóżko , które się ukazało w „Household Words” w roku

1852 czy 1854. Nie widziałem nigdy żadnego numeru tego pisma z wzmiankowanego

dziesięciolecia. Łóżko takie znaleziono w pewnym zajeździe na drodze między

Rzymem a Neapolem w końcu XVIII wieku. Gdzie ja znalazłem tę informację, nie

umiem powiedzieć, ale jestem pewien, że nie w żadnym opowiadaniu. To łóżko jest

jedynym „rzeczywistym faktem” w Gospodzie pod Dwiema Wiedźmami , Następne

dwie nowele zawierają więcej „rzeczywistych faktów”, które zawdzięczam własnemu

doświadczeniu.

1920 r.

J. C.

PLANTATOR Z MALATY

W prywatnym gabinecie redakcji naczelnego dziennika wychodzącego w

dużym kolonialnym mieście rozmawiali dwaj mężczyźni. Tęższy z nich, blondyn,

wyglądający bardziej po miejsku, był redaktorem i współwłaścicielem tej poważnej

gazety.

Drugi zwał się Renouard. Na jego śniadej, pięknej twarzy widać było, że

pochłonięty jest jakąś myślą. Był to człowiek szczupły, żywy, z pewną nłedbałością

w ruchach. Dziennikarz zapytał:

- A więc wczoraj byłeś na obiedzie u starego Dunstera?

Użył wyrazu „stary” nie z tą serdecznością, z jaką się go stosuje do bliskich,

lecz jako trzeźwe stwierdzenie faktu. Dunster, o którym tu mowa, był rzeczywiście

stary. Był to wybitny polityk kolonialny; odsunął się od czynnego życia politycznego

od czasu swej podróży do Europy i dłuższego pobytu w Anglii, kiedy to cała prasa

wyrażała się o nim bardzo przychylnie. Kolonia dumna była z niego.

- Tak, byłem tam na obiedzie - odparł Renouard. - Młody Dunster mnie

zaprosił, kiedy już wychodziłem z jego biura. Robiło to wrażenie, jakby ten pomysł

nagle mu przyszedł do głowy. Podejrzewam go jednak, że miał jakieś ukryte zamiary,

gdyż nalegał, zapewniając, że wuj rad by mnie zobaczyć. Podobno wspominał

niedawno, że udzielenie mi koncesji na Malacie było ostatnim aktem jego życia

politycznego.

- Bardzo to wzruszające. Staruszek rozczula się czasem nad swoją

przeszłością.

- Nie umiem powiedzieć, co mnie skłoniło do przyjęcia tego zaproszenia -

ciągnął dalej Renouard - gdyż niełatwo daję się powodować uczuciom. Stary Dunster

oczywiście był dla mnie uprzejmy, ale nawet nie zapytał, jak mi się wiedzie na mojej

plantacji roślin jedwabniczych. Zapomniał pewnie o jej istnieniu. Było tam znacznie

więcej osób, niż się spodziewałem, bardzo duże towarzystwo.

- I mnie zaproszono - rzekł dziennikarz - ale nie mogłem się wybrać. Kiedy

przyjechałeś z Malaty?

- Wczoraj o świcie. Rzuciłem kotwicę w zatoce przy Garden Point, a w biurze

młodego Dunstera zjawiłem się, nim zdążył przejrzeć korespondencję. Czy widziałeś

go kiedy czytającego listy? Zobaczyłem go przez otwarte drzwi: siedział, trzymając

list w obu rękach, z ramionami podniesionymi aż po same wstrętne uszy; nos i usta

Conrad Joseph - Wśród prądów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: