socjologia_opracowanie.doc

Socjologia – opracowanie zagadnień egzaminacyjnych

Wykaz zagadnień egzaminacyjnych z Socjologii

1.      Definicja socjologii i jej przedmiot.

2.      Podział socjologii (socjologia ogólna i szczegółowa).

3.      Funkcje socjologii.

4.      Tak zwana socjologia praktyczna.

5.      Etapy rozwoju socjologii, podstawowe kierunki.

6.      Pojęcie osobowości społecznej, elementy składowe.

7.      Jaźń.

8.      Rola społeczna.

9.      Kształtowanie się więzi społecznej - ogólna charakterystyka.

10.  Styczności.

11.  Stosunki i zależności społeczne.

12.  Instytucje społeczne.

13.  Kontrola społeczna

14.  Zbiór, kategoria społeczna, zbiorowości społeczne.

15.  Rodzaje zbiorowości społecznych.

16.  Grupa.

17.  Typologie grup

18.  Zbiorowości lokalne.

19.  Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań.

20.  Socjologiczna problematyka rodziny.

21.  Pojęcie procesów społecznych, rodzaje.

22.  Ruchliwość społeczna.

23.  Konflikty społeczne.

24.  Rozwój społeczny i jego czynniki.

25.  Metodologiczna problematyka uprawiania socjologii.

26.  Podstawowe zasady prowadzenia badań socjologicznych.

27.  Ogólna charakterystyka technik badawczych stosowanych w socjologii.

28.  Obserwacja.

29.  Ankieta i wywiad.

30.  Badanie materiałów urzędowych.

31.  Badanie biograficzne.

32.  Eksperyment w socjologii.

33.  Badania sondażowe.

34.  Statystyka w badaniach socjologicznych.

35.  Podstawowe obszary badań socjologicznych prowadzonych w Polsce

36.  Socjologiczna analiza życia społecznego (przykłady w oparciu o badania prowadzone w Polsce)

37.  Socjologia prawa - podstawowe zagadnienia

28

1. DEFINICJA SOCJOLOGII I JEJ PRZEDMIOT

Słowo „socjologia" pochodzi od łacińskiego socius (zbiorowość, społeczeństwo) oraz greckiego logos (wiedza, mądrość). Termin ten po raz pierwszy został użyty przez Augusta Comte w 1837 r. w dziele ”Kurs filozofii pozytywnej”. Wcześniej używano takich terminów jak: „filozofia społeczna" i „fizyka społeczna".

Comte w swoim dziele, poza nadaniem nazwy określił m.in. przedmiot badań i metody badawcze, aparat pojęciowy. A ponieważ są to podstawowe warunki, które musi spełniać każda dyscyplina by ją można było uważać za naukę, to w zasadzie od tego czasu można mówić o socjologii jako o nauce.

Socjologia- jest to:

-  nauka o zjawiskach, procesach społecznych i społeczeństwie, czyli zbiorowości ludzkiej znajdującej się na ograniczonej przestrzeni, współpracującej ze sobą w taki sposób, by zapewnić swym członkom istnienie i rozwój.

-  nauka całościowa, badająca prawa współzależności między różnymi dziedzinami życia społecznego
i uogólniająca wszelkie aspekty wiedzy o społeczeństwie.

-  to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian.

Przedmiotem badań nauki o społeczeństwie jest grupa społeczna ujęta w kategoriach stanu i zmiany. Socjologowie badają zarówno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i międzyludzkie relacje (np. rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia itp.). Relacje międzyludzkie ujęte w społecznej dynamice mogą ludzi łączyć tworząc grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa, lub dzielić przez społeczne podziały.

Socjologowie badają jednostki o tyle o ile są one w jakiś wewnętrznych relacjach między sobą. Jednostka jako indywiduum nie jest przedmiotem badań socjologii, a zajmuje się nią nauka zwana psychologią. Przedmiotem badań socjologii są również nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

Przedmiotem socjologii są więc:

1. Społeczne uwarunkowania człowieka, cechy osobowości społecznej,

2. Społeczne działania (oddziaływania) ludzi:

-      stosunki społeczne pomiędzy ludźmi

-      stosunki społeczne pomiędzy grupami, zbiorowościami

-      stosunki społeczne wewnątrz nich

-      konflikty, walka, współpraca, współdziałanie

3. Rozwój współżycia społecznego - procesy społeczne

4. Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne)

5.         Formy współżycia (struktura społeczna)

W innym ujęciu można powiedzieć, że socjologia zajmuje się:

·         instytucjami (wychowawczymi, prawnymi, religijnymi, artystycznymi, politycznymi)

·         zbiorowościami : grupami społecznymi, zawodowymi, zbiorowościami terytorialnymi; tłumem, publicznością czyli grupami trwale lub przypadkowo wyodrębnionymi i zorganizowanymi

·         procesami: industrializacją, urbanizacją, ruchliwością społeczną, migracjami, masową kulturą i masową komunikacją

·         patologiami: alkoholizmem, przestępczością, rozwodami narkomanią

·         stosunkami: działaniami społecznymi, interakcjami, więzią społeczną, konfliktami

·         zjawiskami kulturowymi: normy, wartości, cele kulturowe, ideologie, konsumologie itp.

·         ruchami społecznymi: zawodowymi, religijnymi, politycznymi

·         świadomością społeczną: przekonaniami, autorytetemi, samoidentyfikacją

2. PODZIAŁ SOCJOLOGII (SOCJOLOGIA OGÓLNA I SZCZEGÓŁOWA)

Socjologia ogólna (teoretyczna) - tworzy teorie obejmujące ogół zjawisk, występujących w całych społeczeństwach, które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego. Dostarcza socjologii szczegółowej i naukom pokrewnym teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych.

Główne teorie socjologii ogólnej:

1.           Teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa - statyka społeczna) - uogólniając wyniki badań wskazuje ogólne zasady i prawidłowości budowy grup i innych zbiorowości oraz ich wzajemne powiązania. Poszukuje odpowiedzi na pytanie, jak jest zbudowane społeczeństwo, które z warstw społecznych są w hierarchii wyżej, które niżej.

2.           Teoria zmian społecznych (dynamika społeczna) - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach, opisuje przebieg procesów i wskazuje prawidłowości tworzenia się i rozpadu grup; poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy społeczeństwo zmienia się i rozwija, w jaki sposób te zmiany przejawiają się, co jest źródłem tych zmian.

3.           Teoria zachowania społecznego jednostki

4.           Teoria zachowania społecznego zbiorowości

Socjologia szczegółowa (empiryczna) - zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk. Bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną - poszczególne dziedziny życia społecznego ludzi, np. praca, kultura, religia, polityka, władza. Ma powiązania z socjologią ogólną, weryfikuje jej założenia teoretyczne w badaniach praktycznych wzbogacając ogólną teorię socjologiczną poprzez wyprowadzenie uogólnień.

Socjologia szczegółowa dzieli się na tzw. subdyscypliny odpowiadające wybranym segmentom rzeczywistości społecznej. Subdyscypliny zaczęły kształtować się w końcu XIX wieku. Obecnie w Polsce istnieje ponad 30 (m.in. socjologia pracy i przemysłu, miasta, wsi i rolnictwa).

Socjologia szczegółowa korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych socjologii ogólnej, a socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.

Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania.

3. SPOŁECZNE FUNKCJE SOCJOLOGII.

Podstawowe funkcje społeczne:

1.      humanistyczno – poznawcza – realizowana przez wzbogacenie wiedzy o społeczeństwie
i o człowieku jako istocie psychospołecznej.

2.   inżynieryjno – organizatorską – przejawia się w praktycznych działaniach, opierających się na wiedzy socjologicznej, mających na celu modyfikację zachowań jednostek i zbiorowości.

Funkcje socjologii wg koncepcji Malewskiego (rozwijał teorią zachowań społecznych na gruncie polskiej socjologii):

1.              Diagnostyczna - polega na dostarczaniu praktykom wiedzy o sytuacji, w obrębie której zamierzają działać. Badacz dostarcza wiedzy celem:

-        usunięcie niepożądanego stanu rzeczy

-        oceny skuteczności określonej akcji

-        zebrania danych ogólnych

2.              Ideologiczna - uwidocznia się wpływem na cele stawianym przez działające jednostki.
Środki realizacji funkcji:

-        wprowadzenie do prac naukowych norm i ocen oraz terminów zabarwionych emocjonalnie, które służą do opisu faktów bądź wyrażenia wobec nich postaw emocjonalnych.

-        plastyczne i sugestywne opisy badanych faktów, zjawisk, postaci historycznych, instytucji bądź kategorii zawodowych.

-        powtarzanie odpowiednich twierdzeń w celu wywołania poczucia zagrożenia, niepewności, zniechęcenia lub dodania otuchy.

3.      Prognostyczna - polega na wykazaniu, że określone warunki wywołują odpowiednie następstwa.

Istotą funkcji prognostycznej jest znajomość praw warunkowych. Aby ją stosować należy formułować swe prawa jasno i jednoznacznie. Prawa sprzeczne z rzeczywistością należy doskonalić podobnie jak doskonalona jest rzeczywistość.

Funkcje  socjologii  wg  A.   Podgóreckiego  (zwolennik behawioralnego traktowania socjologii, akcentuje praktyczną rolę socjologii):

1.      Diagnostyczna - badacz śledząc określone zjawisko i procesy społeczne stara się określić czasowo - przestrzenny zasięg ich występowania i ustalić rządzące nimi prawidłowości.

2.      Apologetyczna - badacz zbierając dane celowo pomija niektóre, aby zgromadzić tylko te z nich, które mogą stanowić empiryczną podstawą do wychwalania określonych celów, sytuacji itp.

3.      Demaskatorska - polega na wykrywaniu i ukazywaniu zakonspirowanych cech lub aspektów badanej rzeczywistości oraz ustalaniu faktycznych motywacji ludzkiej aktywności lub jej braku. Demaskowanie działań pozornych i instrumentalnych sposobów traktowania wartości.

4.      Teoretyczna - polega na konstruowaniu koncepcji i modeli teoretycznych niezbędnych do uporządkowania i wzajemnego powiązania danych empirycznych oraz do wyjaśnienia opisywanych zależności występujących w wielokierunkowych układach życia społecznego.

5.      Socjotechniczna - badacz wykorzystuje teorie socjologiczne do formułowania zaleceń podsuwanych praktykom profesjonalnie zajmujących się kształtowaniem i modyfikacją postaw i zachowań.

4. TAK ZWANA SOCJOLOGIA PRAKTYCZNA

Socjologia praktyczna -jest to funkcjonująca w społeczeństwie nienaukowa wiedza dotycząca tych kwestii, którymi socjologia jako nauka naukowo się zajmuje.

Socjologia praktyczna jest oparta na zdrowym rozsądku, na uogólnieniu codziennych doświadczeń w sposób często emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany. Ogarnia tylko wycinek rzeczywistości. Subiektywne jej wyobrażenia praktyka np. administratora lub polityka, uznaje za fakty a skuteczność interweniowania traktuje jak podstawę prawdziwości swoich przekonań. Porażki w działaniu na daną zbiorowość traktuje jak wyjątki i ignoruje je.

W odróżnieniu od socjologii praktycznej socjologia naukowa opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i twierdzeń. Różnice między nimi mogą być nieraz uderzające.

W.I. Thomas i F. Znaniecki wskazali, że socjologia praktyczna przyjmuje trzy mylne założenia:

-  Pierwszy błąd to założenie, że znamy rzeczywistość, ponieważ w niej żyjemy, i że na tej podstawie możemy przyjąć jako pewne nasze wiadomości o stosunkach społecznych. Jednakże praktyk zna tylko pewną niewielką część rzeczywistości społecznej, a o selekcji tych fragmentów, które zna, decydują względy przypadkowe i jego cechy subiektywne (jak zainteresowania itp.).

-  ...