mniejszości narodowe i etniczne
Narodowy Spis Powszechny
W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 roku ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Jednakże, zdarzały się też przypadki zaniżania liczby osób deklarujących inną narodowość niż polską.
Polskie ustawodawstwo dotyczące mniejszości
• Konstytucja RP w art. 35 stwierdza: „Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej”.
• Ordynacja wyborcza (Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej) zwalnia komitety wyborcze utworzone przez organizacje mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia 5% progu wyborczego.
• Ustawa o systemie oświaty (Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty) stanowi, że szkoły publiczne umożliwiają podtrzymanie tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury.
• Ustawa o radiofonii i telewizji (Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji) mówi, że publiczne radio i telewizja powinny uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych.
• Ustawa o języku polskim (Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim) zawiera deklarację, że zawarte w niej przepisy nie naruszają praw mniejszości oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji przewidujące m.in., że w miejscowościach, w których występują zwarte środowiska mniejszości narodowych lub etnicznych nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język mniejszości (Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 marca 2002 r. w sprawie wypadków, w których nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język obcy).
• Kodeks karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny) przewiduje penalizację przestępstw popełnianych na tle etnicznym.
• Ustawa o ochronie danych osobowych (Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych) zabrania przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne.
• Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych (Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych, oraz o języku regionalnym):
• Definiuje mniejszości narodowe i etniczne w Polsce;
• Stwierdza, że "każda osoba należąca do mniejszości ma prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby należącej bądź też nie należącej do mniejszości, a wybór taki lub korzystanie ze związanych z tym wyborem praw nie pociąga za sobą jakichkolwiek niekorzystnych skutków";
• Stwierdza, że "nikt nie może być obowiązany, inaczej niż na podstawie ustawy, do ujawnienia informacji o własnej przynależności do mniejszości lub ujawnienia swojego pochodzenia, języka mniejszości lub religii";
• Zabrania stosowania środków mających na celu asymilację osób należących do mniejszości, jeżeli środki te są stosowane wbrew ich woli oraz zabrania stosowania środków mających na celu zmianę proporcji narodowościowych lub etnicznych na obszarach zamieszkałych przez mniejszości;
• Stwierdza, że "nikt nie może być obowiązany do udowodnienia własnej przynależności do danej mniejszości";
• Dopuszcza używanie języka mniejszościowego, w wybranych gminach, jako języka pomocniczego, w kontaktach z organami gminy oraz w postępowaniu sądowym pierwszej instancji;
• Określa, że obok ustalonych w języku polskim nazw geograficznych mogą być używane, jako nazwy dodatkowe, tradycyjne nazwy w języku mniejszości dla miejscowości, obiektów fizjograficznych oraz ulic.
Ponadto należy zauważyć, że istotną rolę w podtrzymywaniu tożsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukraińskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególności:
• miesięcznik „Przegląd Prawosławny”,
• Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego,
• Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.
Białorusini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na terenach województwa podlaskiego. Narodowość białoruską, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 47 640 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 46 041, mazowieckim - 541, warmińsko-mazurskim - 226, lubelskim - 137, pomorskim - 117, zachodniopomorskim - 117.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. Mniejszość białoruską reprezentują w Sejmie RP posłowie Eugeniusz Czykwin i Aleksander Czuż, natomiast w Senacie RP Sergiusz Plewa (wszyscy trzej SLD-UP).
Języka białoruskiego, jako języka ojczystego, uczy się w 44 placówkach oświatowych około 3700 uczniów należących do mniejszości białoruskiej.
Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Główne organizacje:
• Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,
• Związek Białoruski w RP,
• Związek Młodzieży Białoruskiej,
• Rada Programowa Tygodnika „Niwa”,
• Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża",
• Białoruskie Towarzystwo Historyczne,
• Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,
• Białoruskie Zrzeszenie Studentów.
Najważniejsze tytuły prasowe:
• "Niwa" - tygodnik,
• "Czasopis" - miesięcznik,
• "Białoruskie Zeszyty Historyczne" - półrocznik.
Największe imprezy kulturalne:
• Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza",
• Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku,
• Festiwal Poezji Śpiewanej i Piosenki Autorskiej "Jesień Bardów",
• Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,
• Święto "Kupalle" w Białowieży,
• Polsko-Białoruskie Warsztaty Literackie „Biazmieżża”,
• Konkurs Poezji i Prozy „Debiut”.
Czesi - to mniejszość narodowa, do której przynależność, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 386 obywateli RP, w tym: w województwie łódzkim - 111, śląskim - 61, dolnośląskim - 47, mazowieckim - 37. Przedstawiciele mniejszości czeskiej zamieszkują przede wszystkim rejon Kotliny Kłodzkiej i miejscowość Zelów (koło Piotrkowa Trybunalskiego).
Przodkowie obecnej mniejszości czeskiej przybyli do Polski między XVI
a XVIII w. Należeli do nich głównie ewangelicy, którzy uciekali z Czech w wyniku prześladowań na tle religijnym.
Mieszkający w Polsce Czesi tradycyjnie są ewangelikami.
Główna organizacja:
Obecnie przedstawiciele mniejszości czeskiej działają:
• w Klubie Czeskim w Gęsińcu, funkcjonującym na zasadzie członka stowarzyszonego przy Towarzystwie Słowaków w Polsce,
• przy parafii Ewangelicko-Reformowanej w Zelowie.
Litwini to mniejszość narodowa. Narodowość litewską, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 5 639 obywateli RP w tym: w województwie podlaskim - 5 097, mazowieckim - 99, warmińsko-mazurskim - 83, pomorskim - 75, zachodniopomorskim - 67, dolnośląskim - 53. Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny (województwo podlaskie).
W gminie Puńsk Litwini, stanowiący ponad 80% ludności, uzyskali dominujący udział we władzach samorządowych. Mają także swoich przedstawicieli we władzach powiatu sejneńskiego.
Nauczanie języka litewskiego i w języku litewskim zorganizowane jest na wszystkich poziomach nauczania w 17 placówkach. Do szkół tych uczęszcza łącznie około 730 uczniów należących do litewskiej mniejszości narodowej. Mniejszość litewska jest jedyną mniejszością w Polsce, która jako model nauczania wybrała nauczanie prawie wszystkich przedmiotów w swoim języku ojczystym.
W zdecydowanej większości Litwini mieszkający w Polsce należą do Kościoła Rzymskokatolickiego.
• Wspólnota Litwinów w Polsce,
• Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,
• Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej
• Fundacja Seina,
• Fundacja im. bpa. Antanasa Baranauskasa "Dom Litewski w Sejnach".
• "Aušra" - dwutygodnik,
• "Aušrelé" - miesięcznik dla dzieci.
Najważniejsze imprezy kulturalne:
• Jarmark Folklorystyczny "Żolines",
• Festiwal Teatrów Stodolanych,
• Festiwal Teatrów Dziecięcych,
• Sąskrydis - zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś,
• Noc Świętojańską w Puńsku,
• Zlot Litwinów w Pszczelniku.
Niemcy to mniejszość narodowa, do której przynależność, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 147 094 obywateli RP, zamieszkująca tereny województw: opolskiego - 104 399, śląskiego - 30 531, dolnośląskiego - 1 792, warmińsko-mazurskiego - 4 311, pomorskiego - 2 016, zachodniopomorskiego - 1 014, wielkopolskim - 820, kujawsko-pomorskim - 636, lubuskim - 513 mazowieckim - 351, łódzkie - 263.
W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanowią większość mieszkańców i w związku z tym odgrywają znaczną rolę we władzach samorządowych. W województwie tym mniejszość niemiecka uplasowała się na drugim miejscu w ostatnich wyborach samorządowych, dzięki czemu jej przedstawiciele tworzą grupę współrządzącą w ramach wojewódzkich władz samorządowych (reprezentantami mniejszości niemieckiej są wicemarszałek województwa i wicewojewoda).
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej zasiadają w polskim Parlamencie od czasu wyborów uzupełniających do Senatu w lutym 1990 roku. Po wyborach 27 września 2001 r. w Sejmie RP zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości niemieckiej: Henryk Kroll i Helmut Paździor.
Wśród szkół dla mniejszości narodowych najwięcej jest szkół z nauką języka niemieckiego. Ogólna liczba publicznych placówek oświatowych (przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów), w których nauczany jest jako ojczysty język niemiecki wynosi 368, a uczęszcza do nich 36 393 uczniów.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni deklarują protestantyzm (Kościół Ewangelicko - Augsburski).
• Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno - Kulturalnych w Polsce - reprezentuje 10 Towarzystw Społeczno – Kulturalnych w 10 województwach i ok. 600 kół terenowych; do Związku należy 10 członków (organizacji) stałych i 7 organizacji zrzeszonych,
• Niemiecka Wspólnota "Pojednanie i Przyszłość",
• Stowarzyszenie Mazurskie,
• Rada Niemców Górnośląskich,
• Konserwatorium im. Josepha von Eichendorffa,
• Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce w Bytomiu.
• "Schlesisches Wochenblatt" - tygodnik,
• "Hoffnung" - miesięcznik,
• "Masurische Storchenpost" - miesięcznik,
• "Mitteilungsblatt" - miesięcznik,
• "Zeszyty Edukacji Kulturalnej" - kwartalnik.
• Festiwal Kultury Mniejszości Niemieckiej w Polsce,
• Przegląd Chórów - Walce,
• Dożynki Diecezjalno - Regionalne na Górze św. Anny,
• Przegląd Kapel i Orkiestr Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy,
• Przegląd Twórczości Artystycznej Śląska w Dobrodzieniu i Dobrzeniu,
• Przegląd Zespołów Dziecięcych i Młodzieżowych Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy,
• Spotkania Letnie Stowarzyszenia Mazurskiego w Pieckach,
• Rozmowy Mazurskie w Mrągowie,
• Lato Artystyczne Mniejszości Narodowych w Olsztynie.
Ormianie to mniejszość narodowa, do której przynależność, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 262 obywateli RP, w tym: w województwie mazowieckim - 73, wielkopolskim - 26, śląskim - 23, małopolskim - 22, lubuskim - 20.
Kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski) weszły w skład Państwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 roku kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa ormiańskiego.
Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w ogromnej większości osiedlili się wzdłuż południowej i wschodniej granicy Polski oraz w Gdańsku i Warszawie.
Mieszkający w Polsce Ormianie są przeważnie katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego.
• Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne,
• Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa J. Teodorowicza.
• "Biuletyn OTK" - kwartalnik.
Największe imprezy:
• Obchody rocznicy ludobójstwa Ormian w 1915 r.
• Ogólnopolskie Spotkania Środowisk Ormiańskich w Krakowie.
Rosjanie to mniejszość narodowa, do której przynależność, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 3244 obywateli RP w tym: w województwie mazowieckim - 614, podlaskim - 511, dolnośląskim - 362, śląskim - 275, zachodniopomorskim - 221, pomorskim - 199, łódzkim - 179, wielkopolskim - 160, lubuskim - 124, warmińsko-mazurskim - 112, małopolskim - 106.
Rosjanie w Polsce należą w większości do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Natomiast część mniejszości rosyjskiej w Polsce to potomkowie starowierców, których od roku 1983 reprezentuje Naczelna Rada Staroobrzędowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 roku, a pod koniec XVIII wieku przybyła na Suwalszczyznę.
• Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe,
• Stowarzyszenie "Wspólnota Rosyjska",
• Związek Rosjan w Polsce,
• Stowarzyszenie Staroobrzędowców w Polsce.
Największe imprezy kultularne:
• Dni Kultury Rosyjskiej
• Konkurs Recytatorski Poezji Rosyjskiej
• Konkurs Wiedzy o Rosji
Słowacy to mniejszość narodowa, do której przynależność, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 1 710 obywateli RP w tym: w województwie małopolskim - 1 572, śląskim - 40, mazowieckim - 20.
Słowacy zajmują tradycyjnie teren Spisza i Orawy.
W 11 placówkach oświatowych języka słowackiego, jako ojczystego, uczy się 331 uczniów.
Słowacy są w większości wiernymi Kościoła Rzymskokatolickiego.
• Towarzystwo Słowaków w Polsce.
• "Život" - miesięcznik.
• Dzień Kultury Słowackiej w Jabłonce Orawskiej,
• Przegląd Krajańskich Orkiestr Dętych,
• Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach,
• konkurs recytatorski Dzień poezji i prozy słowackiej.
Ukraińcy to mniejszość narodowa, do której przynależność, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 27 172 obywateli RP w tym: w województwie warmińsko-mazurskim - 11 881, zachodniopomorskim - 3 703, podkarpackim - 2 984, pomorskim - 2 831, dolnośląskim - 1 422, podlaskim - 1 366, lubuskim - 615, mazowieckim - 579, małopolskim - 472, lubelskim - 389, śląskim - 309. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji "Wisła", ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo-wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego. Części Ukraińców udało się uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwie podkarpackim i małopolskim.
Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko-mazurskim, (przedstawiciel społeczności ukraińskiej pełni funkcję przewodniczącego sejmiku województwa).
Nauczanie języka ukraińskiego, jako języka ojczystego, prowadzone jest w 106 placówkach dla około 2 700 uczniów.
Ukraińcy w Polsce należą do dwóch Kościołów: Kościoła Katolickiego Obrządku Greckokatolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
• Związek Ukraińców w Polsce,
• Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej,
• Związek Ukraińców Podlasia,
• Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie,
• Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce,
• Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego,
• Bractwo Cerkiewne św. Włodzimierza,
• Fundacja Kultury Ukraińskiej,
• Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej.
• "Nasze Słowo" - tygodnik,
• "Svitanok" - dodatek do "Naszego Słowa" dla dzieci,
• "Nad Buhom i Narwoju" - dwumiesięcznik.
• "Festiwal Kultury Ukraińskiej" w Sopocie,
• "Młodzieżowy Jarmark" w Gdańsku,
• Festiwal Kultury Ukraińskiej UKRAINA VIVA we Wrocławiu,
• "Na Iwana, na Kupała" w Dubiczach Cerkiewnych,
• Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu "Podlaska Jesień",
• "Dni Kultury Ukraińskiej" - Giżycko, Szczecin,
• "Bytowska Watra".
Żydzi to mniejszość narodowa, do której przynależność zadeklarowało, podczas przeprowadzonego w 2002 r. narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań 1 055 obywateli RP w tym: w województwie mazowieckim - 397, dolnośląskim - 204, śląskie - 92, łódzkim - 65, małopolskim - 50. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach.
Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem, nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. II wojna światowa przyniosła nie tylko zagładę prawie 90% polskich Żydów, doprowadziła również do przerwania ciągłości żydowskiej tradycji oraz życia religijnego i kulturalnego w Polsce. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość z tych, którzy przeżyli holocaust, ale dopiero wydarzenia końca lat sześćdziesiątych (marzec 1968), kiedy użyto problemu żydowskiego do rozgrywek politycznych, przyczyniły się do rozbicia środowiska żydowskiego w Polsce.
Obecnie nie ma w Polsce szkół publicznych, w których wykładany byłby hebrajski lub jidysz jako języki ojczyste. W Warszawie i Wrocławiu funkcjonują dwie prywatne szkoły, w których prowadzona jest nauka języka hebrajskiego, a Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce oraz Fundacja „Shalom” organizują kursy języka jidysz.
Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej.
• Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce,
• Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,
• Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej,
• Polska Unia Studentów Żydowskich,
• Amerykańsko-Polsko-Izraelska Fundacja do Spraw Promocji Kultury Polsko-Żydowskiej „Shalom”,
• Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, ...
rubi666