Łysiak Waldemar - Dobry.pdf - Klasyka - silver000

WALDEMAR ýYSIAK

DOBRY

Notawydawnicza

Powieśćtazostałanapisanawlatach198486,początkowozprzeznaczeniemdopublikacjiw

rodzimym„drugimobiegu".PełnomocnikiemautorawtejsprawiebyłmłodypoetaJacekKozik

(laureatNagrodyLiterackiejim.St.Piętakawroku1986zatomik„Tegoniekupisz").JednakŜe

dwajprzyjacieleautora(drAndrzejKoryńzPolskiejAkademiiNaukidrWładysławGajowniczek

zKlinikiChirurgiiOnkologicznejSzpitalaGrochowskiego)poprzeczytaniumaszynopisuzwrócili

Łysiakowiuwagę,ŜezewzględunamoŜliwąinfiltracjęwydawnictwdrugoobiegowychprzezSB

lepiejbyłobynajpierwwydać„Dobrego"naZachodzie.WefekcieŁysiakzdecydowałsięna

wydawnictwokanadyjskie.GdyzKanadyprzyjechałpo„Dobrego"przedstawicielwydawnictwa,

LitwinRamunasWierzbicki,igdyŁysiakotworzyłkomodę,wktórejkilkamiesięcywcześniej

zamknął„Dobrego"okazałosię,Ŝepo„Dobrym"niemaśladu:zniknąłrękopis,maszynopis,

obiekopieinawetteczkaznotatkami.Fakt,Ŝebezpośrednimsprawcą„dematerializacji"ksiąŜki

był członek najbliŜszej rodziny Łysiaka, sprawił autorowi większy ból niŜ utrata plonu jego

kilkuletniejpracy.Wroku1989ktośtrzeci(„nieznajomydobroczyńca")zaproponowałŁysiakowi

sekretnekupno„Dobrego"iautorzaduŜąsumękupiłjednąkopięmaszynopisuswojejwłasnej

powieści(takwięcwobec„Dobrego"tytułtomikuJackaKozika„Tegoniekupisz"okazałsię

jedynąnieprawdąwtym,znakomitymskądinąd,zbiorkupoetyckim).Dziękitemu„Dobry"mógł

sięterazukazaćdrukiem.To,ŜemógłsięukazaćdrukiemwPolsce,jestjuŜnastępstwemefektów

zupełnieinnejgry.

Takichludzijak„KsiąŜę"pokazująwkinach.Potemopuszczaszsalę,marząc,iŜjesteś„Księciem",

aŜdoprzystanku,naktórympragniesztylko,bynadjechałtramwaj.WŜyciuniemapodobnychludzi,

takjakniemaspełnionychmarzeń.Wszystkojestkłamstwem,wspomnieniemlubsnem.

Długi czas byłem przy nim i muszę to opowiedzieć. MoŜe opowiem źle, ale opowiem, co

widziałem,aniktniewidziałwięcej,niŜja.Tylkojednegoniemogłemzobaczyć.Zawszechciałem

ujrzeć,comawśrodku,leczjakmoŜnatozrobić?

Tobyłfacetopionowym starcie;gdy karuzeladaławcug,innioglądalimupodeszwy, zostając

corazniŜej,próczkilkuuczepionychjegonogawek.Ciągnąłichdogóryjaksamolot,któryholujeszy

bowce. Załapałem się w ten rejs, ale inną modą trzymał mnie na ręku, niby własnego dzieciaka.

Mówił,Ŝemojaobecnośćprzynosimufart.Robiłemzamaskotkę.

Byłtakcharakterny,ŜebardziejniemoŜna.Twardyispokojny,nienarywałsięobylecoinabyle

co,nieznalazłbyśwnimśladupozerstwa,frajerskiegopieprzenia,wydziwianiaistrojeniamin.Kiedy

ktośgowkurzył,woczachzapalałamusięcichaśmierć,bezŜadnegogrymasu,itobyłotakstraszne,

Ŝebalisięnawetci,którzybyliniewinni.

Pewnego razu, gdy juŜ kaŜdy kozak w Warszawie mówił o nim z szacunkiem, chciałem się

przypochlebićipowiedziałemmu,Ŝejestsławny.Odpowiedział,niepatrzącnamnie,szeptem,który

niebyłpodobnydoŜadnegoinnegoszeptu:

Lepiejbyćszczęśliwym,niŜsławnym,„Fokstrot".

Bomojepseudojest„Fokstrot",odtego,Ŝeklawotańczę.Zrozumiałem,comiałnamyśli,chociaŜ

niezawszemisięudawało,ainnymjeszczerzadziej(tylko„Petro"rozumiałkaŜdytekst„Księcia",bo

sammiałidentycznystyl).Zapytałem:

Jaktozrobić?

Tobardzotrudnemruknąłpochwili.Trzebaalboznaleźćkogoś...albomyślećkaŜdegodnia

kategoriamiwieczności,zamiasttylkootym,comaszjeszczedzisiajdozrobieniaicozrobilitobie

inni.

Tego nie skapowałem od razu, chociaŜ było proste. Ale czym miałem chwytać w lot od razu

wszystkoja,którysłowokategorieznałemtylkodowagiwringu?„KsiąŜę"nadawałtylefrajerskich

wyrazów, Ŝe z początku niektóre jego teksty były dla nas równie zrozumiałe jak nasza kmina dla

frajerówześródmieścia.UczyłemsięprzynimiŜyciaitychwyrazów,ajak.czegośniekojarzyłem,

to szukałem w takim słowniku, gdzie napakowano same słowa z uniwersyteckiej kminy. Wtedy u

kaŜdego innego, ktoby mi zapodawa profesorskim bełgotem, wnerwiałoby mnie, lecz nie u niego.

Jemubyłoztymdotwarzy.Jemubyłodotwarzyzewszystkim,corobiimówił.

Kminęigrypseręznałniegorzejodprzeciętnegochłopakaz„Dołu",Pragi,TargówkaiGrochowa,

ale nigdy się nie posługiwał. To są gadki róŜne jak kurwa, co regularnie chodzi w miasto i cicho

dajka,takajestodległośćkminyodgrypsery;pierwsząnadająurkowiespodcel,Ŝebypsyiklawisze

niemogłytrafić,cojestgrane;grypseratopotocznyjęzyktakzwanegomarginesu,dalekiodszyfru

kminy, zrozumiały nawet dla drewniaków. Kminę sprzedano milicji w sześćdziesiątym trzecim czy

czwartym(kapusiom,którzytozrobili,utopionołbywkiblach),alegdybymjachciałpisaćkminą,nie

zrozumielibyścieniczego.GrypserateŜtylkozpoczątkubyłobytoklawe,potembyściesięzmęczyli.

Czasamiwrzucamjakiśfant,Ŝebyfrajer(przecieŜdlanichpiszę)miałubaw,aletokiwkawieszam

cokilkazdańgównianąbombkęnachoince.Jakbymwśródchłopakówpowiedział,Ŝe„Fokstrot"to

mójpseudonim,poszedłbympodfleki,bopseudatomielitowarzyszezlasuzaSzwaba,amymamy

ksywy.

Tylko„KsiąŜę"niebyłoksywkąwymawialiśmytojakdewociimięPanaizawszemiędzysobą

lubonim,bodoniegozwracaliśmysiępoprostu:szefie.

Kiedy powiedział mi o szczęściu, zabrzmiało jak gdyby nie miał szczęścia, a przecieŜ je miał.

MoŜenietakiez„kategoriami",lecztozwykłe,oddnia,kiedypojawiłsięnabazarze.Miałcholerny

fart.

Mojej matce fart kojarzył się zawsze z Opatrznością Boską, ale „KsiąŜę" myślał inaczej.

Duchownychiświętycholewał,taksięprzynajmniejzdawało,bojakmówiłonich,touŜywałsłowa

„klecha",akiedyś,gdyjechaliśmynaulicęŚwiętegoStanisławai„śbik"zacząłsiękłócićzPólkiem

odktóregoStanisławawzięłasiętanazwa,odtego,cogozwaliKostka,czyodtego,cogostuknął

król,ispytali„Księcia",którywaŜniejszy,„KsiąŜę"wzruszyłramionamiiburknął:

Niewiem.Wieluświętychkanonizowanotylkozato,ŜebylidobrymiŜebrakami.

Poleki„śbik"zbaranieiiiprzestalisiękłócić.

Zemnąwyciąłlepszynumer.OddzieciakanielubiłemksięŜy,najbardziejodWielkiejNocy,kiedy

zcałąrodzinąizkoszykiemposzliśmydokościołaświęcićjajo.Miałemsześćalbosiedemlatijak

proboszczmachnąłwnasząstronękropidłem,tosięwnerwiłemiwrzasnąłem:

Czegochlapiesz,gnoju!

OjciectakmizerŜnąłtyłek,ŜeprzestałemchodzićnamszęiwkaŜdąniedzielę,odstawionyjakdo

komunii,maszerowałemnadWisłęprzyglądaćsięwędkarzom.Pogodziniewracałemdodomuzminą

świętego,wstawiałemfarmazonotym,co mówiłksiądznakazaniuiwszystkobyłocacy.Tosamo

robiłem później, jak dorosłem, tylko juŜ nie urywałem się nad Wisłę. AŜ którejś niedzieli matka

zobaczyła,Ŝeidęulicąz„Księciem",wtedy,kiedymiałembyćnamszy.Podbiegła:

Cotyturobisz?!Miałeśbyćwkościele!

Sczerwieniałemjakdziabniętyfrajerizacząłemfarmazonić:

Mamuśka,ja...japójdęnapierwszą,bowłaśniemam waŜnąsprawę...ja...tojestwłaśniemój

szef,panStefan.

„KsiąŜę"ukłoniłsięmamiezfasonem,ucałowałjąwdłońipowiedział:

Bardzopaniąprzepraszam,tomojawina.Józekopierwszejbędzienamszy,dopilnujętego.

Mamie zrobiło się jakoś głupio, coś wymamrotała i odeszła, a „KsiąŜę" spojrzał na sikor (nosił

zawsze staromodną „Doxę", czniał te szpanerskie z cyferkami, za którymi wszyscy wariowali) i

powiedziałkrótko:

ZdąŜysz.Gdziechodzisz,naSkaryszewskączydoŚwiętegoFloriana?

DoŜadnegoodpowiedziałem.

Długotakokłamujeszmatkę?

Długo,szefie.JuŜnawetniepamiętamodkiedy.Muszętorobić,bozapłakałabysięnaśmierć...

Przerwałmi:

Od dzisiaj będziesz pamiętał, Ŝe w kaŜdą niedzielę jesteś na mszy i to na tej samej, co twoja

matka.Zrobiszjejtymprzyjemność.

Kurczęblade,szefie,onachodzinasumę,totrwatyleczasu,ŜemoŜnawykorkować!

Zrobisz,cokazałem!

Szefie, ja w to wszystko nie wierzę, mam się zgrywać przed ołtarzem?! Lepiej, Ŝebym dalej

udawał,iŜchodzęrano!

Pofilowałnamnietak,ŜemiciaryzjechałypokrzyŜuiwycedził(przedtemwyjąłzustzapałkę

niepalił,tylkowieczniegryzłzapałki):

Maszudawaćtak,ŜebysamPanBógwtouwierzył!Zrozumiałeś,„Fokstrot"?

Zrozumiałem,aleznówniewszystko.Uniegonicniebyłojasnenablachę;myślałeś,Ŝejesttak,a

pojakimśczasiewychodziło,Ŝeśsiękropnął,bojestnietak,tylkoprawietak,albozupełnieinaczej.

NibyniewierzyłwBoga,ato„PanBóg"powiedziałtakimtonem,jakbymówiłokimś,zkimrobisię

interesy. MoŜna nie wierzyć facetowi, z którym się je robi, lecz trudno nie wierzyć, Ŝe on istnieje.

Tylko,jakitointeres,kiedyniechodzisiędodomutegofacetainiezapraszagodosiebie,bowogóle

niechcesięznimrozmawiać?

Dopiero po śmierci „Księcia" zrozumiałem wiele rzeczy, których nie pojmowałem, kiedy Ŝył.

Zrozumiałem,ŜeBógbyłwnim,takjakwdrzewach,gwiazdach,kamieniach,wbydlętachiwwodzie

ze źródła, więc nie musiał szukać Boga i klepać o nim, jak inni, ci, co uczenie przekręcają Pismo

Święte,icitakgłupi,jakwiejskiebaby,którepiejąwprocesji,powtarzającbezmyślnieześpiewnika:

„OMaryjooooitedeee!".

Podobnie było z księŜmi ten obciach zaliczyli wszyscy, którzy (jak ja na początku) złapali

„Księcia" za słowo i z tego słowa wygłówkowali prawdę, co wcale nie była prawdą, lecz zmyłką

próbującychmyślećbaranów.

KiedyLucek„Półton"dostałzczyjejśrękitrzysztukikosąprzygazowninaPowiśluizesztywniał,

księŜazaŜądaliodjegomatkiforsynapogrzeb.Aleonabyłapusta,zezbieraniaflakonówpogołdzie

ledwojejnamichęstarczało.Wzakrystiibezszmaluniechcieligadać.„KsiąŜę",jakotymusłyszał,

powiedziałspokojnie:

Toichzawód,szewcbierzezabuty,dlaczegoonimająsięmodlićzadarmo?

I pojechaliśmy w dwa wozy do kościoła, nim nastał dzień. Dwóch chłopaków obudziło

kościelnego,trzechwskoczyłodomieszkaniaproboszcza,wyjęłogozbetówitakjakstał,wgaciachi

na bosaka, przyprowadziło do przedsionka, gdzie obok miski z wodą święconą czekał „KsiąŜę".

Proboszczpodrodzewyrywałsięigroził,alejakdostałkopa,toprzestałszczekaćitylkosiętrząsł.

„KsiąŜę"wyjąłzportfeladziesięć,czerwonychpapierówiwrzuciłjedoświęconejwody.

TozapogrzebLucjanaKusia,bierz!rozkazał.

Proboszczsięnieruszył,aleszturchniętywbok,wyciągnąłgrabę.

Zębami,klecho!dodał„KsiąŜę".

„DŜek" i ja przygięliśmy gawronowi łeb; wyciągnął próchnem tych kilka stów, parskając jak

pławionykundel.NieopiłsięzaduŜo,bopływałypowierzchu.

Staraj się przy tym pogrzebie, jeśli nie chcesz, Ŝebym wrzucił tu trzy razy więcej i kazał ci

połknąćrazemztąwodą,równieświętą,jakwywszyscy!rzucił„KsiąŜę"naodchodnym.

Myśleliśmyodtąd,Ŝedlaniegoksiądztotrefniakiszlus!Aonznowurozbełtałnampodczaszką,

innympogrzebem!

Przed szkołą na Zwycięzców codziennie łaził emerytowany ksiądz i czekał, aŜ dzieciarnia

wybiegnie z budy. Gadano, Ŝe ma zajoba, bo kiedy jeszcze spowiadał w kościele, za pokutę kazał

sadzićdrzewka.PotemwidziałosięgotylkonaplacykuprzedSiódemką.Karmiłgołębieiczekałna

dzieci, które pokazywały mu dzienniczki i zeszyty, a on za piątkę dawał pięć złotych, za czwórkę

cztery,zatrójkętrzy,azadwójkęcukierka(„śebyciniebyłoprzykro.Postarajsięjutro,todostaniesz

itypięćzłotych").Bachoryszłydokioskuzlodamiiwyśmiewałyprzygłupa.Zeszłejzimystaruszek

odwaliłkitęiktośdoniósł„Księciu",ŜeŜadnegoztychszczeniakóworazichwapnaniemanamszy

Ŝałobnej,zatrumnąpójdątylkoksiądzidwiezakonnice.Ponadstuludzizferajnydostałorakietowy

cynk:dwadzieściaminutnaogoleniesięiprzebranie!Wtrzykwadransepotem,gdykarawanzajechał

naBródno,uwrótcmentarzaczekałodstawionytłum, zwieńcami, którychniepowstydziłbysięna

swejtrumniepierwszysekretarzpartii.Dzwonybiły,ptakifruwały,frajerzywytrzeszczalipatrzałki,a

myśmydeptalibłotozatrumnądowtóruChopinarŜniętegoprzezorkiestrę,którąprzysłał„KsiąŜę".

Dlajednegokopniętegoklechy!

„Księciu" zawdzięczam wszystko: i to, Ŝe mam ułoŜone pod czapką, i to, Ŝe nie kibluję w

recydywie,iodwyk,izawód.PosłałmnienatermindointroligatoraBiruka,korymiałwarsztatprzy

Radzymińskiej, a przed wojną był uczniem samego Radziszewskiego. Biruk nie ćpał grzbietów

kolorowymiskórkamiwkwiatkijakRadziszewski,bonatodzisiajnikogoniestaćiniewyrobiłbyna

kieliszek chleba, pieprząc się z jedną knigą przez dwa tygodnie, „nie te czasy mówił kiedy pan

mistrz(tooRadziszewskim)walnąłwskóręzezłotymiorłamitrzytomy«Polska,jejdziejeikultura»,

a one kosztowały tyle, Ŝe za cztery komplety moŜna było kupić sanacyjnego fiata i na światowej

wystawiewParyŜuŜabojadydalinamzatomedajdor,skubani!".DladobrychklientówBirukrobił

solidnie, w półskórki z bindami na grzbietach i z git kaszerowaniem; ciapciakom, zamawiającym

najtańszepłótno,kleiłpicerkęstylowąjakkatanaszytautandeciarza.Ajamupomagałemitomnie

rajcowało, bo knigi zawsze mi podchodziły i belfer nie musiał mnie gonić do Trylogii, czy „Pana

Tadeusza". Jak skończyłem termin, „KsiąŜę" zaczął mi dawać swoje knigi do oprawy i za tę fuchę

płaciłmiosobno(stałąpensjębrałemzaszoferowanie).

Kurdemol,aleŜonmiałknigi!Szyłemjeiczytałemnaraz.Kojarzę,iŜpotowłaśniekazałmije

lepić,anietylkonato,Ŝebymzafarciłwięcejgrosza.Niektórebyłyfilozoficzne,albowobcym,tonie

dlamnie.Inne,kornikjetrącał!starerzęchy,pisanezakrólaĆwieka,polskim,aletak,Ŝenicnie

mogłem wyrozumieć. Zdarzały się draczne, albo o dracznych tytułach, jak ta Lombroso i Ferrero:

„Kobietajakozbrodniarkaiprostytutkastudiaantropologicznepoprzedzonebiologiąipsychologią

kobiety normalnej" (nie zasuwam z pamięci, jego biblioteka została u mnie). „KsiąŜę", kiedy

oddawałem tę knigę, śmiejąc się z jej tytułu, powiedział, Ŝe owszem, dwa ostatnie wyrazy są do

śmiechu,alesięnieroześmiał;tylkorazwŜyciuwidziałemgośmiejącegosię,wsekundępotemjuŜ

nieŜył.

ZpoczątkudalekomibyłodoBiruka,lecz„KsiąŜę"wiedział,corobi.Najpierwkazałmioprawiać

DumasaAleksandra.Jawaskręcę,tobyłMeksyk?Zwariowałem,takmipodeszło.„Muszkieterowie",

„Hrabia", przestałem kimać, matka gasiła światło, a ja pod kołdrą dusiłem paluchową latarkę, jak

wygłodzona panienka druta, podniecając się kaŜdym zdaniem. Potem przyszedł London, Gołubiew,

Twain, „Faraon", „Na wschód od Edenu", „Komu bije dzwon" gites knigi! Cwanie to było

wykombinowane,budowałmidrabinęzcoraztrudniejszychszczebli.AlekiedyzasunąłFaulknerai

Dostojewskiego,pękłemjakniemabigluwakcji,tomniemałobierze.„Idiota",niepowiem,ładnie

Łysiak Waldemar - Dobry.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: