podolski - postawy a mass miedia (uni rzeszowski).pdf - Pozostałe materiały, fragmenty książek, opracowania - archaii

137

Adam PODOLSKI

Uniwersytet Rzeszowski

POSTAWY A MASS MEDIA

W XX wieku nastąpił niezwykły rozwój mediów służących ludziom do komunikacji

masowej. Mass media stały się nieodłączną częścią współczesnej rzeczywistości. Ta

wszechobecność ma wpływ na jednostki i określone społeczności, nie tylko organizując

życie, ale prowadząc też do powstawania zmian w sferze intelektualnej, emocjonalnej i

społecznej. Rodzi to zainteresowanie pedagogów i wyzwanie do podjęcia próby poznania

mechanizmów oddziaływania środków masowego przekazu i wypracowania metod

pozwalających korzystać z nich w sposób racjonalny.

Papież Paweł VI w liście apostolskim Octogesima adveniens z 14 maja 1971 roku

stwierdził: „Mówiąc o doniosłych przemianach, jakie zachodzą w naszych czasach, nie

możemy pominąć wciąż wzrastającego znaczenia środków komunikacji społecznej i ich

wpływu, tak pozytywnego, jak i negatywnego na zmianę mentalności, poglądów, instytucji

i samego społeczeństwa. We współczesnym świecie trudno sobie wyobrazić wzajemną

komunikację międzyludzką bez środków masowego przekazu, popularnie zwanych mass

mediami ” . 1

„Cywilizacja” komunikowania, narastająca kultura mediów, „żyje”, zmienia się,

rozwija, rozszerza dosłownie z każdą chwilą, dlatego warto ją zaprezentować taką, jaką

jest. Należy zauważyć, że istnieje istotna różnica między komunikowaniem się, a środkami

komunikowania. Słowo „komunikowanie” pochodzi od łacińskiego „ communicare ” -

rozmawiać, naradzać się, konsultować z kimś drugim za pomocą znaków. 2 Komunikowanie

jest procesem, oznaczającym świadome lub nieświadome zachowanie symboliczne. Polega

ono na nawiązaniu łączności, a zatem aby można było mówić o zaistnieniu tego procesu,

potrzeba przynajmniej dwóch osób, tj. nadawcy i odbiorcy oraz podstawowego składnika

procesu, którym jest komunikat . 3

Komunikat to wyodrębnione, zakodowane lub podane w formie symbolu wydarzenie

społeczne, umożliwiające innym wnioskowanie o stanach, relacjach, procesach nie

obserwowanych bezpośrednio. 4 Jest to nic innego jak informacja zredagowana w danym

języku z wykorzystaniem określonego kodu. Aby tę informację przekazać innym w

procesie komunikacji interpersonalnej bądź utrwalić, należy wykorzystać pewien nośnik,

np.: głos, druk, obraz fotograficzny, a następnie wybraną informację zakodować nadając jej

kształt komunikatu, np.: artykułu prasowego, audycji radiowej, programu telewizyjnego.

Każdy komunikat powinien być maksymalnie dostępny, dokładny, zrozumiały dla

użytkownika, ponieważ to gwarantuje jego właściwe odebranie. Dlatego nadawca - osoba

przekazująca komunikat, chcąc go wytworzyć, musi posiadać wiedzę o zdarzeniu, poznać

zdarzenie i zawrzeć je w komunikacie. Osobą, do której komunikat trafia i która go

odczytuje, jest odbiorca.

Środki komunikowania przeszły długą drogę ewolucji, jest niewątpliwe, że ich rozwój

podążał tropem drobnych usprawnień i milionowych wynalazków, a w pewnym etapie nie

1 Ks. A. Zwoliński: Media - nadzieje i obawy . „Wychowawca” 2001, nr 11, s. 9

2 T. Goban-Klas: Komunikowanie masowe w nowoczesnym społeczeństwie . Warszawa-Kraków 1973, s. 5

3 Ibidem, s. 13

4 F. Januszkiewicz, W. Skrzydlewski: Edukacyjne zastosowanie telewizji . Warszawa 1985, s. 20

138

byłby możliwy bez odwołania się do dobrodziejstw rewolucji naukowo-technicznej . 5 One

to przekształcają obecny świat, zastępując od wieków trwającą kulturę - kulturą

audiowizualną, sam zaś proces przemian to rodzaj rewolucji zmieniającej oblicze

wszystkich cywilizacji. Rozprzestrzeniające się komunikowanie masowe powoduje daleko

idące zmiany właściwie wszystkich aspektów życia ludzkiego.

Komunikowanie masowe to jedna z form komunikowania, tj. porozumiewania się za

pomocą znaków, polegająca na przekazywaniu przy pomocy urządzeń technicznych

(środków komunikowania masowego) jednolitych treści skierowanych do liczebnie

wielkich, zróżnicowanych i anonimowych rzesz odbiorców. 6 Komunikowanie masowe

charakteryzują pewne cechy, a mianowicie:

- masowość odbioru - związana z faktem przesyłania treści różnej, rozproszonej

oraz liczebnej grupie użytkowników,

- jednokierunkowość przekazu - dotycząca braku symetryczności przekazu z

jednoczesnym docieraniem z tym przekazem do wielu odbiorców, a

niemożliwością sytuacji odwrotnej,

- masowość produkcji i dystrybucji przekazów - odbywa się w ramach specjalnie

powstałych organizacji, występujących jako nadawca zbiorowy,

- periodyczność i schematyczność - poszczególne pakiety przekazów docierają do

odbiorców z ustaloną częstotliwością, a w ich obrębie istnieje określony porządek.

Środki komunikowania masowego zwane są inaczej środkami masowego przekazu,

jak również mass mediami. Termin ten pojawił się w latach czterdziestych minionego

wieku, w Stanach Zjednoczonych, które jako pierwsze wkroczyły w erę masowego

komunikowania. Pojęcie „mass media” to połączenie łacińskiego terminu media (środki) z

określeniem masowe , w celu podkreślenia, że ich główną cechą jest masowość produkcji i

odbioru . 7 Mass media to instytucje oraz urządzenia techniczne służące do szerokiego i

szybkiego przekazywania informacji wielkim, zróżnicowanym i anonimowym grupom

ludzi. Wśród nich wyróżnia się media tradycyjne: książkę, prasę, radio, telewizję, film;

media alternatywne: bezpośrednią telewizję satelitarną i kablową, magnetowidy, płyty

kompaktowe, teletekst, wideotekst, komputery multimedialne . 8 Odgrywają one ogromną

rolę w życiu jednostek i społeczeństw. Znaczenie mass mediów wynika z kilku przesłanek : 9

- stanowią rozwijający się przemysł oferujący różnorodne dobra i usługi,

zapewniający rosnące zatrudnienie oraz stymulujący rozwój innych sektorów

przemysłu,

- tworzą zasoby wiedzy stanowiąc instrument kontroli i zarządzania w

społeczeństwie oraz arenę, na której rozgrywa się coraz więcej spraw życia

publicznego,

- stały się dominującym źródłem definicji, wyobrażeń i ocen dotyczących

rzeczywistości społecznej.

Na podstawie przeprowadzonych badań można wysunąć hipotezy odnoszące się do

oddziaływania środków komunikowania masowego na odbiorców. Można stwierdzić, że

komunikowanie masowe zazwyczaj nie stanowi koniecznej i wystarczającej przyczyny

5 Ibidem, s. 25

6 T. Goban-Klas, op. cit., s. 21

7 T. Goban-Klas: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu . Warszawa-

Kraków 1999, s. 112

8 J. Skrzypczak (red.): Aktualizacje Encyklopedyczne. Suplement do Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii

Powszechnej Wydawnictwa Gutenberga. Media, tom 11 . Poznań 1998, s. 130

9 Ibidem

139

zmian w świadomości odbiorców, a raczej działa przez splot czynników i wpływów

pośredniczących . 10 Owe czynniki czynią komunikowanie masowe środkiem

współdziałającym, a nie przyczyną w procesie wzmacniania istniejących nastawień

odbiorców. Środki komunikowania masowego raczej wzmacniają niż zmieniają istniejące

nastawienia. Jeśli masowe komunikowanie powoduje zmiany, to zwykle zachodzi jeden z

warunków: czynniki pośredniczące nie działają i wpływ komunikowania masowego jest

bezpośredni, bądź czynniki te wywierają nacisk w kierunku zmiany . 11

Na podstawie innych badań ustalono, że środki masowego przekazu powodują zmiany

w opiniach ich użytkowników, tak pozytywne, jak i negatywne. Dzieje się to w sytuacji,

gdy: odbiorcy nie uważają przekazywanych treści za szczególnie ważne; przekazują oni

innym, zwłaszcza publicznie, opinie, z którymi początkowo sami się nie zgadzają;

spotykają się z treściami, które nie godzą bezpośrednio w ważne dla nich przekonania, lecz

powoli dostarczają danych sprzecznych z tymi przekonaniami oraz pragną należeć do grup,

w których panują inne poglądy, niż te, do których aktualnie należą . 12

Mass media oddziałują na jednostkę, zaspokajając jej potrzebę poznawczą

(uzyskiwanie informacji i wiedzy na temat świata oraz wyjaśnień dotyczących różnych

zagadnień i problemów); afektywną (dostarczanie nowych, emocjonalnych oraz

estetycznych doświadczeń); osobistej integracji (rozszerzanie kontaktu z innymi członkami

społeczeństwa); redukcji napięcia (dostarczanie rozrywki i umożliwienie miłego spędzania

wolnego czasu). Możemy, więc przyjąć, że nie ma obecnie wątpliwości, co do samego

wpływu mediów na odbiorców, jednak zasięg i stopień intensywności tego wpływu jest

różny . 13 Istnieją dwa rodzaje wpływu komunikowania masowego: bezpośrednie

oddziaływanie na opinie, postawy, poglądy, zachowania oraz pośrednie , które jest bardziej

ogólne, długofalowe i trudniej uchwytne. Oddziaływanie środków masowego przekazu na

jednostkę może ukazywać brak efektu komunikowania masowego tj. takie działanie

środków tego komunikowania, które nie spowodowało dostrzeganych zmian masowych,

lub sytuację odwrotną, a więc określone efekty komunikowania masowego. 14

Pisząc na temat oddziaływania środków masowego komunikowania na odbiorcę, nie

sposób pominąć tematu związanego z użytkownikiem mass mediów. Wszystkie osoby,

które uczestniczą w odbiorze, jako czytelnicy, słuchacze, widzowie przekazów mass

mediów są w całości traktowani jako odbiorcy środków masowego przekazu. Istnieją

różnorodne sposoby opisywania odbiorców. Można, więc wyróżnić:

- rzeczywistych odbiorców - odbierających przekaz,

- potencjalnych odbiorców - maksymalna liczba widzów lub słuchaczy, którzy

teoretycznie mogą zwrócić uwagę na dany program,

- szczególnych odbiorców - klasyfikowanych ze względu na takie cechy jak: wiek,

dochód, płeć, rasa, religia, region zamieszkania, zainteresowania itp . 15

W teorii mass mediów wyodrębniono trzy typy odbiorców: potencjalni - wszystkie

osoby, które potencjalnie mogą się stać widzami (słuchaczami, czytelnikami); „płacący” -

10 T. Goban-Klas: Komunikowanie masowe w nowoczesnym społeczeństwie , op. cit., s. 30

11 Ibidem

12 Ibidem, s. 31

13 W. Sonczyk: Media w Polsce . Warszawa 1999, s. 146

14 T. Goban-Klas: Komunikowanie masowe. Zarys problematyki socjologicznej . Kraków 1978, s. 266

15 J. Skrzypczak (red.), op. cit., s. 179

140

osoby, które zakupują kopie (np.: filmów wideo lub CD); „zdobyci” - osoby, które

rzeczywiście czytają daną gazetę lub oglądają dany program telewizyjny . 16

Należałoby podkreślić fakt, że mass media poruszają aspekt pedagogiczny ich

odbioru. Publiczność traktują jako zbiorowość aktywną, tzn. korzystającą w znacznej

mierze w sposób celowy ze środków masowego przekazu i podchodzą do niej w sposób

podmiotowy. Wybór środków i treści należy do publiczności, stąd trudno mówić o istnieniu

bezpośredniego wpływu przekazów na postawy i zachowania. To nie mass media używają

odbiorców, ale oni używają ich do własnych celów . 17 Sposób użytkowania środków

masowej komunikacji poznają pytając o niego samych odbiorców, ponieważ wychodzą z

założenia, że ludzie są świadomi własnych motywacji. Analizując nastawienia odbiorcze

starają się abstrahować od artystycznej wartości przekazów masowych . 18

Postawa należy do najważniejszych pojęć w psychologii społecznej. Wskazuje to na

wielość i różnorodność definicji postawy. W definicji eksponuje się najważniejsze

składniki budujące strukturę postawy i decydujące o jej funkcjonowaniu. Są to przede

wszystkim: osoba, będąca podmiotem postawy, pewna wartość, jako przedmiot postawy,

oraz składniki osobowości zaangażowane w postawie. Postawę można określić najprościej

jako względnie trwałe, pozytywne lub negatywne ustosunkowanie się człowieka do

konkretnego przedmiotu (osoby, idei, rzeczy, zjawiska itp.) angażując w nim intelekt, wolę,

uczucia i aktywność. Aktualność definicji wynika z tego, że w postawie wyraża się cały

człowiek. Dzięki temu postawa może być „względnie trwała”, a ponadto w jej

zewnętrznych przejawach ujawnia się osobowość jednostki.

Treść, zakres, kierunek i trwałość - to czynniki, które warunkują skuteczność postawy.

Treścią postawy może być np. telewizja jako środek komunikowania masowego albo

występujący w niej prezenter. Różnicę w zakresie postawy widać, gdy porówna się postawę

wobec radia z postawą do wszystkich dostępnych mass mediów. Kierunek wyraża się w

skali ustosunkowania się (np. wobec prasy), począwszy od pełnej akceptacji, przez

obojętność aż do postawy wrogości. Różna może być trwałość postawy. I tak postawa

krytyczna wobec mass mediów może być epizodyczna, krótkotrwała albo trwająca długie

lata.

Skuteczność postawy warunkują także czynniki zewnętrzne np. atmosfera panująca w

danym środowisku sprzyjająca danej postawie lub odrzucająca ją, wpływ innych osób

reprezentujących identyczne lub przeciwstawne postawy.

Postawy ujawniają dwa podstawowe „oblicza”: pozytywne i negatywne. Widać to

najwyraźniej na przykładzie postaw przeciwstawnych sobie, jak np. miłość - nienawiść,

hojność - skąpstwo, ofiarność - egoizm. Ze względu na treść wymienia się postawy:

religijne, moralne, społeczne, estetyczne, jak też rodzicielskie, macierzyńskie, ojcowskie,

synowskie itp. W zależności od przedmiotu wyodrębnia się postawy personalne (wobec

Boga, jednostki, grupy) oraz postawy rzeczowe (np. wobec sztuki, idei, doktryny, kariery,

pieniędzy). Kierunek postaw pozwala dzielić ogół postaw na pozytywne i negatywne;

niekiedy wyodrębniane są także postawy neutralne. Gdy podstawą podziału jest siła,

wyróżnia się postawy: słabe, przeciętne i silne. Trwałość postaw pozwala wyodrębnić

postawy bardzo trwałe, trwałe i nietrwałe.

Należy podkreślić, że cztery składniki osobowości (intelekt, wola, uczucia i

aktywność) są obecne w konkretnej postawie w zróżnicowanym stopniu. Jest to

16 Ibidem

17 Ibidem, s. 132

18 Ibidem

141

uzależnione od zaangażowania się osobowości w daną postawę, a więc od rodzaju postawy,

od jej przedmiotu i od kierunku oddziaływań wychowawczych. Dlatego np. w postawie

krytycznej wobec mass mediów dominuje intelekt.

Mass media i postawy pozytywne

Wpływ mass mediów na postawy człowieka nie jest dziś kwestionowany. Wpływ ten

kształtuje w jednostce postawy pozytywne i negatywne. Niestety, nadal mało się mówi o

postawach pozytywnych kształtowanych przez media, ponieważ postawy negatywne

majoryzują postawy negatywne. Mówi się zasadniczo o pozytywnym wpływie mass

mediów na człowieka podkreślając powstałe tą drogą cechy osobowe (wrażliwość na

piękno, pogłębiona wiedza ogólna, znajomość świata, polityki), a nie postawy. Postawy

pozytywne kształtowane przez mass media są dość liczne, spośród nich omówimy trzy:

postawę dialogu, postawę szerokich horyzontów oraz postawę tolerancji.

Postawa dialogu

Mass media są ze swej natury dialogiczne. Niektóre z mediów mają charakter bardzo

wyrazisty, np. radio, telewizja i Internet. Komunikowanie poprzez mass media ma

charakter dwukierunkowy. Angażuje ono odbiorcę, który staje się partnerem dialogu z

nadawcą.

Postawa dialogu polega na budowaniu przez jednostkę względnie trwałych relacji o

charakterze partnerskim z innymi ludźmi, opartych na wzajemnym zrozumieniu i szacunku,

prowadzących do współdziałania. Podstawowym narzędziem dialogu jest komunikowanie

werbalne, w którym w szczególny sposób zaangażowane są intelekt i wola. Gdy dialog

prowadzi do współdziałania, angażują się emocje i pewne formy aktywności. Media

kształtują postawę dialogu w różnoraki sposób, m.in. ukazując pozytywne wzorce ludzi,

którzy w sposób szczególny odznaczają się tą postawą. Media wzmacniając je sprawiają, że

stają się one atrakcyjne i godne naśladowania (pozytywne skutki dialogu).

Postawy dialogu można uczyć w mediach poprzez odpowiednie ukazywanie postawy

antydialogicznej ze szczególnym uwzględnieniem jej skutków negatywnych. Prowadzone

np. w mediach dyskusje uczą kultury przekonywania, sztuki kompromisu i szacunku do

rozmówcy. Postawę dialogu ujawniają konkretne symptomy:

- ukierunkowanie na partnera (ja-ty) - eliminowany jest egoistyczny monolog;

- nacisk na to, co ludzi łączy, choć nie zamyka się oczu na to, co ludzi dzieli;

- twórcza krytyka;

- cierpliwość i wielkoduszność;

- empatia (wspomaga prawidłowy odbiór partnera);

- rozległy przedmiot (reprezentacja ludzi z różnych nacji, kultur, religii, opcji

politycznych);

- asertywność (docenienie swojej osoby i innych osób) - zachowanie poczucia

tożsamości własnej i partnera; gdy jedno z nich zanika, ustaje dialog;

- dyskretne wymagania wobec partnera dialogu;

- odrzucenie oportunizmu i kunktatorstwa (wysoki stopień poczucia godności

osobistej).

Postawa szerokich horyzontów

W kształtowaniu postawy szerokich horyzontów uczestniczą dwie funkcje mass

mediów: informacyjna i wychowawcza.

Postawa szerokich horyzontów polega na rozległym i pogłębionym obejmowaniu

przez jednostkę otaczającej ją rzeczywistości oraz na pozytywnym ustosunkowaniu się do

niej. Jest przejawem dojrzałej osobowości, co widać najwyraźniej w relacji jednostki do

podolski - postawy a mass miedia (uni rzeszowski).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: