Kaligrafia chińska
Chińczycy zawsze przykładali wielką wagę do eleganckiego wyglądu pisma; zawsze też uznawali kaligrafię za jedną ze sztuk na równi z malarstwem. Choć samo pismo chińskie ma 3500 lat, sztuka kaligrafii została ukształtowana i rozwinięta około III-IV roku n.e. Sztuka kaligrafii rozpowszechniła się do sąsiednich krajów wraz z pismem chińskim. Korea, Japonia oraz Wietnam wykształciły swoje własne szkoły kaligraficzne.
Często kaligrafia miesza się z poezją i malunkiem, czego rezultatem może być wiersz wkomponowany w malunek łączący się z jego treścią.
Wang Xizhi (王羲之)
słynny mistrz kaligrafii (321-379 lub 303-361)
Jego twórczość ukształtowała sztukę kaligrafii w Chinach. Jego dzieła opisywano jako "smok skaczący ponad niebiańską bramą i tygrys spoczywający w strażnicy feniksa"
Kunszt i talent wywarł tak przemożny wpływ na rozwój sztuki kaligrafii, że każdy nowy styl była zawsze w jakimś stosunku do Wang Xizhi - był albo kontynuacją, albo świadomym odejściem od tradycji.
Techniki pisarskie.
Rodzaj materiału używanego jako podłoże miał duże znaczenie przy tworzeniu i kształtowaniu się technik utrwalania znaków. Najstarszym sposobem pisania było rycie znaków, na tzw. kościach wróżebnych, i naczyniach liturgicznych. Mniej sakralne teksty zamieszczano na bambusowych deszczułkach.
Po reformie pisma przeprowadzonej w czasie dynastii Han, znaki chińskie znormalizowano nadając im ściśle kwadratowy kształt. Ponieważ pisano je na jedwabiach, aby zapobiec marszczeniu tkaniny wypracowano zaokrąglone kształty i proste pociągnięcia, które łączyły też w sobie elegancję i klarowność.
Po wynalezieniu papieru upowszechniła się metoda pisania tuszem, za pomocą pędzla sporządzonego z bambusowego patyczka i włosia rozmaitych zwierząt - najczęściej końskiego.
Style kaligrafii
Istnieje kilka klasycznych stylów kaligrafii. Różnice między nimi sprowadzają się do stopnia zaokrąglania linii, zamaszystości oraz abstrakcyjności uproszczeń. Często znaki upraszcza się poprzez malowanie kilku kresek jednym pociągnięciem pędzla.
kǎishū (楷書) [楷书]
Styl wzorcowy
Za czasów Wanga ukształtowały się w tradycji trzy style kaligrafii. Podstawowym był Styl Wzorowy, rozwinięty z pisma starokancelaryjnego w końcu dynastii Han. W stylu kaishu uładzono proporcje znaków, które zostały wpisane w kształt kwadratu, ustaliła się też grubość kresek.
Poziome kreski są cienkie z delikatnym dociśnięciem pędzla na końcu i często też na początku;
pionowe linie są równomiernie grube, skośne linie prowadzone z góry na dół w lewą stronę zwężają się, a skośne linie prowadzone w prawo i na dół rozszerzają się.
Każdy znak składa się z określonej liczby pociągnięć pędzla. Należy także przestrzegać kolejności stawiania poszczególnych kresek, oraz kierunku ruchu pędzla. W piśmie wzorcowym po wykonaniu każdej kreski należy oderwać pędzel od podłoża, nim się zacznie wykonywać następną. Poziome kreski pisane są z lewa na prawo, wszystkie kreski pionowe z góry na dół.
Lìshū (隸書) [隶书]
Styl oficjalny
xíngshū(行書) [行书]
Styl biegnący, lub styl biegnącej ręki
Styl biegnący (zwane też pismem płynnym) to pismo szybkich gestów, nasycone żywiołowym, pełnym emocji podejściem do kaligrafowania znaków. Reguły dotyczące ilości kresek, ruchu pędzla, oraz proporcje znaku są takie same jak w kaishu, jednak grubość malowanych linii jest dowolna. Dopuszczane jest łączenie kresek, a także zaokrąglanie rogów
cǎoshū (草書) [草书]
Styl trawiasty
Czwartym rodzajem pisma jest caoshu, czyli styl trawiasty. W tylu tym króluje dowolność w grubości stawianych kresek, a także ich ilości i kierunku pociągnięć pędzla. W związku z tym zdarza się, że skomplikowane grupy kresek pisma wzorcowego kreślone są jednym pociągnięciem pędzla.
Pierwsze zachowane fragmenty tego stylu pochodzą z czasów dynastii Han. Większość badaczy przychyla się do twierdzenia, że styl ten rozwinął się z zapotrzebowania na szybkie sporządzanie dużych ilości dokumentów urzędowych. Powolna kaligrafia kashu była nieefektywna i spowalniała pisanie dokumentów. Niektóre uproszczenia stylu trawiastego wykorzystano przy reformowaniu pisma chińskiego w XX wieku.
Ilustracja przedstawiająca różnice czterech stylów:
pierwszy rząd: styl kaishu (wzorcowy)
drugi rząd: styl lishu (oficjalny)
trzeci rząd: styl xingshu (biegnący)
czwarty rząd: styl caoshu (trawiasty)
Przybory do kaligrafii
Papier, tusz (walec sadzy), pędzel i kamień (do rozcierania tuszu) to cztery podstawowe przybory do kaligrafii, zwane w Chinach czterema skarbami do nauki.
Papier
Jako podłoże do kaligrafii używano jedwabiu, lub po prostu wykuwano znaki w kamieniu, na kościach bądź skorupach żółwi. Po upowszechnieniu się techniki produkcji papieru, ze względu na jego niski koszt, większość prac tworzono na papierze.
Współcześnie jest to bardzo cienki, półprzezroczysty papier, który po namalowaniu kaligrafii przykleja się do ozdobnego pasa papieru, jedwabiu bądź innej, bardziej juz cennej oprawy.
Tusz
W dawnych czasach posługiwano się utwardzoną w kształt walca sadzą. Walec taki wcierano wraz z wodą używając do tego specjalnych kamieni, aż do uzyskania pożądanej konsystencji. Obecnie stosuje się butelkowane tusze wytworzone chemicznie.
Ze względu na tendencje do blaknięcia z czasem, do wykonywania ozdobnych kaligrafii nadal stosuje się tradycyjne tusze. Umiejętność przygotowania tuszu jest jedną z podstawowych czynności, jakich muszą wyuczyć się adepci kaligrafii. Oczywiście kolor tuszu jest czarny, jednak niektóre osoby (niezmiernie rzadko) używają tuszy innych kolorów. Nauczyciele zwyczajowo używają tuszu pomarańczowego do poprawiania prac studentów.
Pędzel
To podstawowe narzędzie pracy kaligrafa. Trzon pędzla wykonany jest najczęściej z bambusa, jednak czasami spotyka się pędzle z drzewa sandałowego, kości słoniowej, a nawet srebra i złota.
Włosie pędzla może pochodzić niemal z każdego zwierzęcia, wliczając w to ptaki. Najczęściej używane są pędzle z włosia końskiego.
Współcześnie do kaligrafii można używać specjalnego pióra, jednak tak wykonane kaligrafie nie cieszą się dużym prestiżem.
Kamień do tuszu
Kamienna bądź ceramiczna podstawka służąca do ścierania sadzy utwardzonej w postać walca, aż uzyska się konsystencję płynu. Kamienie te są cenione na równi z dziełami sztuki i mogą osiągać wysoką wartość - także pieniężną.
Przycisk do papieru
Używane są do dociskania materiału, na którym zamieszcza się kaligrafie. Są to przeważnie bogato zdobione kawałki drewna bądź kamienia.
Płyta wzorcowa
Jest to rodzaj płyty - najczęściej papierowej lub drewnianej. Często wymalowane są na niej linie pomocnicze, służące do precyzyjnego malowania znaków. Takie "podkładki" używane są przez uczących się kaligrafii. Obecnie prowadnice drukowane są bezpośrednio na papierze
Pieczęć
Ukończoną kaligrafię należy podpisać i popieczętować. Służą do tego specjalne pieczęcie, większe i bardziej zdobne niż te używane w życiu codziennym. Sztuka rzeźbienia pieczęci jest bardzo rozpowszechniona wśród ludzi praktykujących kaligrafię.
Gotowe dzieło namalowane na papierze, który następnie został doklejony do arkusza ozdobnego papieru większej grubości. Kaligrafie pisane są w kolumnach od prawej do lewej. Na końcu znajduje się podpis, data i miejsce powstania oraz pieczęć twórcy.
Nauka kaligrafii
Dawniej piękne pisanie ćwiczono na posypywanych piaskiem powierzchniach. Obecnie stosuje się specjalnie impregnowany papier z dodatkiem tworzyw sztucznych, który zmienia kolor z jasnego na bardzo ciemny pod wpływem wody, której używa się zamiast tuszu.
Kopiowanie dzieł słynnych mistrzów
Kopie najsłynniejszych dzieł sporządzano z wielkim zaangażowaniem. Wpierw kopiowany je na cienkim, półprzezroczystym papierze, obrysowując delikatną linią kontur każdego znaku. Następnie kontur wypełniano atramentem.
Uważa się, że do dzisiejszych czasów nie zachowało się żadne dzieło pisane ręką Wang Xizhi - najstarsze kopie pochodzą z czasów dynastii Tang. Problem utrwalenia dzieł mistrza rozwiązano w czasach dynastii Song, kiedy to cesarz nakazał skopiować zachowane rękopisy, wykuć w kamieniu a następnie wydać odbitki z białymi znakami na czarnym tle (w kontrze). Tak stworzony zbiór stał się wzorcem do nauki dla kolejnych pokoleń adeptów kaligrafii.
foger