Przysadka mózgowa - gruczoł dokrewny o masie 0,7 g, którego funkcją jest wytwarzanie i wydzielanie hormonów. Jest ona zlokalizowana wewnątrz czaszki w okolicy kostnego zagłębienia nazywanego siodłem tureckim (łac. sella turcica). Przysadka jest ściśle funkcjonalnie związana z częścią mózgu – podwzgórzem. Przysadka dzieli się na trzy części: przednią (adenohypophysis), środkową i tylną. Część przednia i środkowa powstały z nabłonka wyścielającego podniebienie wtórne, natomiast część tylna powstała z podwzgórza i funkcjonalnie jest jego częścią: nie wytwarza ona własnych hormonów, a jedynie magazynuje i wydziela oksytocynę i wazopresynę (hormon antydiuretyczny). Niedoczynność przysadki powoduje karłowatość i upośledzenie rozwoju biologicznego. Nadczynność natomiast objawia się gigantyzmem i przedwczesną dojrzałością płciową (w wieku dziecięcym) albo akromegalią (u dorosłych).
Część przednia (gruczołowa) wydziela:
· hormon wzrostu (GH) odpowiedzialny za rozrost organizmu, transport aminokwasów i syntezę białek, wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów zapasowych oraz zatrzymanie jonów wapniowych i fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości;
· prolaktynę (PRL) - u kobiet zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka (laktacja), a u kobiet karmiących hamuje wydzielanie estrogenu blokując menstruację i owulację;
· hormon adrenokortykotropowy ACTH wzmaga wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy;
· hormon tyreotropowy TSH;
· hormon folikulotropowy FSH - u kobiet pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz wydzielanie estrogenu, u mężczyzn pobudza spermatogenezę;
· hormon luteinizujący LH - u kobiet podtrzymuje jajeczkowanie i produkcję progesteronu, a u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu;
· endorfiny PEA.
Część środkowa wydziela:
· hormon melanoforowy MSH - pobudza komórki barwnikowe skóry do syntezy melaniny.
Część tylna (nerwowa) magazynuje:
· oksytocynę - wspomaga zapłodnienie oraz powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej;
· wazopresynę ADH (hormon antydiuretyczny).
Hormony części tylnej przysadki są syntetyzowane w podwzgórzu.
Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne (łac. glandulae parathyroideae, ang. parathyroid glands) - dwie pary gruczołów produkujących parathormon. Jest on odpowiedzialny za zwiększanie poziomu wapnia we krwi obniżając tym samym zawartość w kościach. Poza tym obniża ilość jonów fosforanowych we krwi. Niedobór powoduje tężyczkę objawiającą się nadpobudliwością mięśni i nerwów. Nadmiar natomiast powoduje zbyt dużą ilość wapnia we krwi co przyczynia się do tego, że kości są słabe i łatwo ulegają urazom. Gruczoły przytarczyczne osadzone są w masie tkanki łącznej otaczającej gruczoł tarczycowy pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy. Wydzielają one parathormon odpowiedzialny za regulację poziomu wapnia we krwi i płynie tkankowym. Stymuluje on uwalnianie wapnia z kości i resorpcję wapnia z kanalików nerkowych. Aktywuje witaminę D, która zwiększa ilość wapnia wchłanianego w jelicie. Wydzielana przez tarczycę kalcytonina działa antagonistycznie w stosunku do parathormonu. Gdy stężenie wapnia wzrasta ponad normę, wytwarzana w tarczycy kalcytonina hamuje uwalnianie wapnia z kości. Znajdują się pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy.
Nadczynność przytarczyc
· pierwotna nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus primarius)
· wtórna nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus secundarius)
· trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus tertiarius)
Niedoczynność przytarczyc- jest główną z możliwych przyczyną wystąpienia hipokalcemii.
· uwarunkowana brakiem parathormonu
o pierwotna niedoczynność przytarczyc (hypoparathyroidismus primarius)
o wtórna niedoczynność przytarczyc (hypoparathyroidismus secundarius)
· rzekoma niedoczynność przytarczyc (pseudohypoparathyroidismus)
Przytarczyce produkują parathormon, nawet więcej niż zwykle, jednak receptor dla parathormonu nie funkcjonuje prawidłowo. Spowodowane jest to defektem białka G.
Tarczyca (łac. glandula thyroidea)
Budowa anatomiczna i położenie - Nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego umiejscowiony u ssaków w przednio-dolnej części szyi. Zbudowany jest z dwóch płatów bocznych połączonych wąską cieśnią (węziną). Czasami występuje także trzeci płat – piramidowy.
Boczne płaty tarczycy sięgają:
· ku górze – do połowy wysokości chrząstki tarczowatej krtani,
· ku dołowi – piąta chrząstka tchawicy,
· bocznie – pęczek naczyniowo-nerwowy szyi,
· ku tyłowi – powięź przedkręgowa.
Węzina tarczycy (łac. isthmus glandulae thyroideae) łączy ze sobą oba płaty boczne. Zlokalizowana jest ona na przedniej ścianie górnego odcinka tchawicy. Niekiedy (w przypadku wola) węzina może zachodzić na przednią ścianę krtani. Płaty boczne są przykryte przez mięśnie podgnykowe. Niestały płat piramidowy ciągnie się w górę od cieśni i może sięgać wyżej niż płaty boczne. Częściej położony nieco po lewej stronie niż pośrodkowo. Jest on pozostałością dolnego odcinka przewodu tarczowo-językowego, z którego rozwija się ten gruczoł.
Tarczyca należy do dużych gruczołów człowieka, ważąc od 30 do 60 g. Może się powiększać w trakcie ciąży. Jej wielkość zmienia się także w zależności od cyklu miesiączkowego. Przez 1 g tkanki tarczycowej przepływa w ciągu 1 min. około 5 l krwi
Gruczoł ten produkuje hormony trijodotyroninę/trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu.
Budowa histologiczna i czynność - Tarczyca otoczona jest dwuwarstwową łącznotkankową torebką. Warstwa wewnętrzna jest połączona bezpośrednio z miąższem gruczołu za pośrednictwem łącznotkankowych beleczek, które wnikają do jej wnętrza, tworząc w ten sposób zrąb narządu. Druga, zewnętrzna blaszka (tzw. powięź tarczowa), obejmuje także przytarczyce. Miąższ gruczołu stanowią głównie pęcherzyki, których wielkość waha się od 20 do 900 µm. Są one główną masą tego gruczołu. Ich ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka, najczęściej sześciennego, choć może być on także płaski. Zależy to od stanu czynnościowego gruczołu. Nabłonek płaski jest formą spoczynkową – hormony (T3-trójjodotyronina i T4-tyroksyna) nie są wydzielane.
Nabłonek sześcienny jest z kolei formą aktywną – hormony są syntetyzowane. Zmiana wielkości komórek wiąże się z tym, że tarczyca jako jedyny gruczoł człowieka tak obficie magazynuje produkowane przez siebie hormony, zanim zostaną one uwolnione do krwi. Są one przechowywane w postaci jodowanej tyreoglobuliny w żelu wewnątrzpęcherzykowym. Stężenie T3 w tarczycy wynosi około 0,02-0,3 µmol/g, a T4 15-200 µmol/g. Duży zapas, a zatem duża objętość żelu, powoduje, że komórki leżące na brzegach są uciskane. Jednocześnie nie ma potrzeby produkcji dodatkowych ilości hormonów. W przypadku gdy tarczyca zaczyna wydzielać hormony pod wpływem TSH, ilość zapasów, a także ich objętość, zmniejsza się. Komórki na powrót stają się sześcienne, mają bowiem teraz więcej miejsca. Dodatkowo, dążąc do stanu spoczynkowego, zaczynają produkować hormony. Komórki pęcherzykowe tarczycy magazynują również sam jod i jego zawartość wynosi około 600 µg/g tkanki. Oprócz komórek nabłonkowych w miąższu tarczycy znajdują się także komórki C (przypęcherzykowe). Pochodzą one z grzebienia nerwowego. Są to duże komórki o owalnych jądrach, najczęściej leżące na obwodzie pęcherzyków, czasem także pomiędzy nimi. Należą do układu komórkowego APUD. Produkują one hormon – kalcytoninę oraz somatostatynę i serotoninę.
Unaczynienie i unerwienie
· Unaczynienie:
o tętnica tarczowa górna (od tętnicy szyjnej zewnętrznej),
o tętnica tarczowa dolna (od pnia tarczowo-szyjnego - od tętnicy podobojczykowej),
o tętnica tarczowa najniższa - wśród 5-10% populacji (od łuku aorty)[potrzebne źródło].
· Odpływ krwi żylnej:
o żyła tarczowa górna (do żyły szyjnej wewnętrznej),
o żyła tarczowa dolna (do żyły szyjnej wewnętrznej)'
o żyła tarczowa najniższa (zwykle większa od pozostałych) (do żyły ramienno-głowowej lewej).
· Odpływ chłonki:
o do węzłów chłonnych szyjnych głębokich (z dolnej części poprzez węzły chłonne przed- i przytchawicze)
· Unerwienie (współczulne i przywspółczulne):
o nerwy tarczowe górne,
o nerwy tarczowe środkowe,
o nerwy tarczowe dolne,
o sploty tarczowe górne,
o sploty tarczowe dolne,
Regulacja pracy tarczycy - Praca tarczycy jest regulowana dwojako. Produkcja i wydzielanie hormonów metabolicznych jest pod kontrolą układu podwzgórze-przysadka i działającego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego (wydzielanie hormonów tarczycy wpływa ujemnie na wydzielanie TSH, hormonu układu podwzgórze-przysadka, pobudzającego tarczycę). Wydzielanie i produkcja tych hormonów może także zachodzić na skutek pobudzenia układu współczulnego, którego zakończenia adrenergiczne dochodzą do komórek pęcherzykowych tworząc z nimi synapsy chemiczne. Stanowi to istotny element w reakcji obronnej organizmu, mobilizując zapasy. Regulacja produkcji kalcytoniny zależy tylko od stężenia wapnia we krwi. U samic mogą wystąpić zaburzenia w pracy tarczycy podczas ciąży, co wynika ze zmiany w regulacji hormonalnej u kobiet ciężarnych.Wydzielanie trijodotyroniny i tyroksyny przez tarczycę jest regulowane bezpośrednio i pośrednio. Wydzielanie hormonów tarczycy zwiększają:
· - hormon tyreotropowy TSH (wzmaga wychwytywanie jodu przez gruczoł tarczowy i wiązanie jodu z białkiem oraz przyspiesza proteolizę tyreoglobuliny),
· - TRH tyreoliberyna działa na gruczoł tarczycy pośrednio przez tyreotropinę TSH,
· - zimno (pod wpływem termodetektorów w ośrodku termoregulacji podwzgórze wydziela TRH działając pośrednio na gruczoł tarczowy),
· - wazopresyna, adrenalina (zwiększają wydzielanie hormonów tarczycy do krwi).
Prawidłowa czynność hormonalna tarczycy jest nazywana eutyreozą.
Rozwój tarczycy - Tarczyca powstaje z endodermalnego nabłonka dna pierwotnej jamy ustnej, w pobliżu otworu ślepego. Rozwój rozpoczyna się w 4. tygodniu życia prenatalnego. Tarczyca wędruje, by ok. 7. tygodnia osiągnąć pozycję ostateczną - przednią powierzchnię tchawicy. Komórki C tarczycy mają odmienne pochodzenie - V wewnętrzna kieszonka skrzelowa.
Ewolucja tarczycy - Filogenetycznie tarczyca pochodzi od endostylu, który u niższych strunowców (bezczaszkowców, osłonic) służył do pobierania pokarmu.
Działanie hormonów tarczycy - Hormony tarczycy posiadają liczne funkcje. Regulują metabolizmu oraz regulacja gospodarki wapniowo-fosforowej. Jednym z nich jest tyroksyna, która przyśpiesza przemianę materii.
Choroby związane z zaburzeniem pracy tarczycy
1. Nad- i niedoczynności
1. Niedoczynność tarczycy
1. Wole niedoczynne
2. Niedorozwój umysłowy
3. Hashimoto
2. Nadczynność tarczycy
1. Choroba Gravesa-Basedowa
2. Wole nadczynne (wole guzkowe),
2. Warianty anatomiczne i anomalie rozwojowe
3. Nowotwory
Trzustka (łac. pancreas) - gruczoł położony w górnej części jamy brzusznej składający się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej ...
kasica171