terapia ped. up. um..pdf

Studium Doskonalenia Kadr

Radom ul. Traugutta 61,

tel. / fax (048) 340 24 40, 340 22 18

e-mail: sdk5@wp.pl www.sdk.edu.pl

N A U C Z Y C I E L S K I

B I U L E T Y N M E T O D Y C Z N Y

mgr Marta Olejarczyk - Chmielewska

Terapia pedagogiczna jako rodzaj

oddziaływa ı wychowawczych i dydaktycznych

w pedagogice dzieci upo Ļ ledzonych umysłowo.

W pedagogice specjalnej terapia pedagogiczna bywa traktowana jako jedna z form walki

z upo Ļ ledzeniem. Polega ona na wykorzystywaniu specjalnych metod i organizacji post ħ powania

pedagogicznego, a tak Ň e specjalnie stworzonych warunków do przygotowania dzieci i młodzie Ň y

upo Ļ ledzonej umysłowo do u Ň ytecznej pracy i Ň ycia w społecze ı stwie.

Jednym z rodzajów w pedagogice specjalnej jest terapia pedagogiczna czyli

oddziaływanie za pomoc Ģ Ļ rodków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych)

na osob ħ niepełnosprawn Ģ umysłowo.

Terapia pedagogiczna stanowi interwencj ħ wychowawcz Ģ , maj Ģ c Ģ na celu spowodowanie

pozytywnych zmian w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno - motywacyjnej.

Terapia pedagogiczna bliska jest poj ħ ciu – rewalidacja, która odnosi si ħ do kształcenia

i wychowywania dzieci i młodzie Ň y z odchyleniami od normy.

W ramach rewalidacji stosuje si ħ obok innych form oddziaływania wła Ļ nie terapi ħ

pedagogiczn Ģ . Zdaniem Kirejczyka ,, …terapia pedagogiczna, specjalne wychowanie i nauczanie

upo Ļ ledzonych, zajmuje si ħ tym jednostkami, u których mimo ró Ň norodnych form zapobiegania

wyst Ģ piło upo Ļ ledzenie i których nie udało si ħ w drodze leczenia przywróci ę do grona ludzi

normalnych” (Kirejczyk 1977).

Podmiotem terapii pedagogicznej jest nauczyciel terapeuta, wyposa Ň ony w wiedz ħ ,

umiej ħ tno Ļ ci i predyspozycje potrzebne w tego rodzaju pracy, a tak Ň e osoba upo Ļ ledzona

umysłowo poniewa Ň jej aktywno Ļę i zaanga Ň owanie w przezwyci ħŇ enia trudno Ļ ci rozwojowych

jest niezb ħ dnym warunkiem efektywno Ļ ci podejmowanych działa ı .

Terapia pedagogiczna w pedagogice specjalnej, a dokładniej oligofrenopedagogice

jest jednym z działów pedagogiki specjalnej zajmuj Ģ cym si ħ nauczaniem i wychowaniem

jednostek upo Ļ ledzonych umysłowo.

Upo Ļ ledzenie umysłowe zwane tak Ň e niedorozwojem umysłowym lub oligofreni Ģ

jest poj ħ ciem bardzo szerokim i ró Ň nie definiowanym.

Ogólnie przyjmuje si ħ , Ň e jest to stan obni Ň onej sprawno Ļ ci umysłowej w stosunku

do stanu normalnego, charakteryzuj Ģ cy si ħ niedorozwojem lub zaburzeniami procesów

percepcyjnych, uwagi, pami ħ ci i my Ļ lenia w wyniku procesów patologicznych. (J. Sowa 1998).

Niektóre definicje upo Ļ ledzenia umysłowego doł Ģ czaj Ģ do tego tak Ň e zaburzenia

w przystosowaniu społecznym.

J. Kostrzewski okre Ļ la upo Ļ ledzenie umysłowe jako ,,istotnie ni Ň szy od przeci ħ tnego

ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, wyst ħ puj Ģ cy ł Ģ cznie z upo Ļ ledzeniem

w zakresie przystosowania si ħ , wi ĢŇĢ cy si ħ ze zmianami w o Ļ rodkowym układzie nerwowym”

(Kostrzewski 1978). Przy czym istotnie ni Ň szy poziom od przeci ħ tnego oznacza ni Ň szy o dwa

odchylenia standardowe.

Podsumowuj Ģ c jest to jednostka, która bez pomocy specjalnej nie mo Ň e osi Ģ gn Ģę celów

kształcenia i nale Ň ytego stopnia samodzielno Ļ ci społecznej w konsekwencji oddziaływa ı , metod

i Ļ rodków stosowanych w odniesieniu do jednostek normalnych. (J. Sowa 1998).

Upo Ļ ledzenie umysłowe spowodowane jest pewnymi ograniczeniami i funkcjonalnymi

zmianami w mózgu, zwłaszcza w korze mózgowej.

Ogólnie przyczyny jego dzielimy na pierwotne (do których nale ŇĢ przyczyny genetyczne)

i wtórne (nale ŇĢ czynniki, które maj Ģ wpływ na kor ħ mózgow Ģ przed narodzeniem dziecka,

w czasie urodzenia dziecka i po urodzeniu dziecka).

Upo Ļ ledzeni umysłowe ma totalny charakter (dotyczy całej jednostki), jest zaburzeniem

trwaj Ģ cym przez całe Ň ycie, ma posta ę bardzo zło Ň on Ģ , jest kategori Ģ dynamiczn Ģ (rozwój

jednostki mo Ň e ulec pozytywnym zmianom, zwłaszcza pod wpływem odpowiednich działa ı

stymuluj Ģ cych rozwój).

W obr ħ bie tej problematyki istnieje wiele terminów bliskoznacznych, takich jak:

niedorozwój umysłowy, obni Ň ona sprawno Ļę umysłowa, oligofrenia, zwolnione tempo rozwoju,

ot ħ pienie, trudno Ļ ci w uczeniu si ħ , niepełnosprawni, sprawni inaczej lub dziecko o obni Ň onej

sprawno Ļ ci edukacyjnej. Nie wszystkie te terminy mog Ģ by ę u Ň ywane zamiennie. Zgodnie

z decyzj Ģ Komitetu Ekspertów ĺ wiatowej Organizacji Zdrowia z 1967 r., zamiennie mo Ň na

u Ň ywa ę nast ħ puj Ģ cych okre Ļ le ı : upo Ļ ledzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy (oligofrenia)

oraz ni Ň sza (obni Ň ona) sprawno Ļę umysłowa (Borzyszkowa 1985, za; Kott 1999).

Upo Ļ ledzenie lub niedorozwój umysłowy mo Ň e mie ę ró Ň ne stopnie. W 1968 r. ĺ wiatowa

Organizacja Zdrowia przyj ħ ła czterostopniow Ģ klasyfikacj ħ upo Ļ ledzenia umysłowego opart Ģ na

ilorazie inteligencji (I.I). Jej podstaw ħ stanowi skala o Ļ redniej 100 i odchyleniu standardowym

16. Stopnie te s Ģ nast ħ puj Ģ ce:

• Lekki niedorozwój umysłowy i ilorazie inteligencji od 52 – 67;

• Umiarkowany niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 0d 36 – 51;

• Znaczny niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji od 20 – 35;

• Gł ħ boki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji od 0-19;

(S ħ kowska 1982, za: Sowa 1998)

U dzieci upo Ļ ledzonych umysłowo znacznie cz ħĻ ciej wyst ħ puj Ģ ró Ň ne wady wzroku

i słuchu, upo Ļ ledzenie narz Ģ du ruchu, zaburzenia mowy oraz niektóre choroby, np. padaczka.

Charakterystyka dziecka upo Ļ ledzonego w stopniu lekkim jest bardzo trudna gdy Ň

defekty intelektualne nie s Ģ tak widoczne jak u upo Ļ ledzonych w stopniu umiarkowanym

i znacznym. Niemniej mimo tych trudno Ļ ci mo Ň na ustali ę pewne cechy typowe dla upo Ļ ledzenia

umysłowego w stopniu lekkim. Odnosi si ħ ona zarówno do indywidualnego przypadku, jak ta Ň

do cz ħ sto dokonywanej oceny ogólnej (dotycz Ģ cej typowych cech zwi Ģ zanych z upo Ļ ledzeniem

umysłowym). Osoby niepełnosprawne umysłowo w stopniu lekkim osi Ģ gaj Ģ poziom rozwoju

intelektualny 12 letniego dziecka o rozwoju prawidłowym. Osoby te charakteryzuj Ģ si ħ

najłagodniejsza form Ģ niedorozwoju umysłowego.

Wygl Ģ d zewn ħ trzny i rozwój fizyczny cz ħ sto nie odbiegaj Ģ od wygl Ģ du zewn ħ trznego

i rozwoju fizycznego ich rówie Ļ ników w normie intelektualnej. Niedorozwojowi ulegaj Ģ u nich

przede wszystkim czynno Ļ ci poznawcze, takie jaki: spostrzeganie, wyobra Ņ nia, pami ħę , uwaga,

my Ļ lenie i orientacja społeczna. (S ħ kowska 1982, za: Sowa 1998).

Spostrzegaj Ģ one wolniej, mniej dokładnie i w w ħŇ szym zakresie. Wpływa to na analiz ħ

i syntez ħ , która jest chaotyczna i niedokładna.

U upo Ļ ledzonych umysłowo w stopniu lekkim obok uwagi mimowolnej wyst ħ puje uwaga

dowolna, która jest nietrwała i łatwo odwracalna oraz charakteryzuje si ħ słab Ģ podzielno Ļ ci Ģ .

Konsekwencj Ģ tego s Ģ trudno Ļ ci, jakie napotykaj Ģ dzieci upo Ļ ledzone umysłowo

w wykonywaniu zada ı , wymagaj Ģ cych zwrócenia uwagi na kilka czynno Ļ ci jednocze Ļ nie.

Trudno Ļ ci w skupieniu uwagi powoduj Ģ wyst ħ powanie trudno Ļ ci w zapami ħ tywaniu.

U dzieci upo Ļ ledzonych umysłowo w stopniu lekkim wyst ħ puje słabsza ni Ň

u rówie Ļ ników o prawidłowym rozwoju, pami ħę logiczna zarówno Ļ wie Ň a jak i trwała.

Szczególnie deficyt wyst ħ puj Ģ w procesie zapami ħ tywania zda ı i tre Ļ ci opowiada ı . Obserwuje

si ħ cz ħ sto zjawisko zwolnionej pami ħ ci, zwolnionego tempa przypominania. U niektórych osób

zdarzaj Ģ si ħ tak Ň e przypadki wyst ħ powania wybitnie dobrej pami ħ ci fotograficznej. Pami ħę

mechaniczna jest na tyle dobra, Ň e dzieci s Ģ w stanie opanowa ę bogate słownictwo, przy czym

bierne słownictwo jest znacznie bogatsze od czynnego. Wyst ħ puje tak Ň e słaba u nich wierno Ļę

pami ħ ci, gdy Ň po upływie krótkiego czasu wspomnienia ich wyra Ņ nie si ħ zamazuj Ģ . Dzieci nie

opowiadaj Ģ tego, co widziały, lecz jedynie to wszystko, co wiedz Ģ o danej rzeczy.

Osoby te maj Ģ równie Ň trudno Ļ ci w wyra Ň aniu swoich my Ļ li. My Ļ lenie ich ma charakter

konkretno – obrazowy i sytuacyjny. Polega na kojarzeniu wyobra Ň e ı i konkretów. Rozwój

my Ļ lenia tych osób zatrzymuje si ħ zazwyczaj w okresie operacji konkretnych. Potrafi Ģ one

dokonywa ę podstawowych operacji logicznych jednak z tym zastrze Ň eniem, Ň e operacje

te dotycz Ģ przedmiotów lub ich wyobra Ň e ı . Dzieci te s Ģ w stanie uj Ģę podobie ı stwo mi ħ dzy

dwoma, a nawet trzema poj ħ ciami konkretnymi. Potrafi Ģ tak Ň e zdefiniowa ę proste konkretne

poj ħ cia, a nie s Ģ zdolne prawidłowo definiowa ę poj ħę abstrakcyjnych. Wyst ħ puj Ģ ce u nich

zaburzenia w procesie abstrahowania i uogólniania powoduj Ģ , Ň e jako wa Ň ne cz ħ sto podaj Ģ

szczegółowe cechy danego poj ħ cia. Ograniczona jest tak Ň e ich zdolno Ļę do rozumowania przez

analogi ħ , rozumowania indukcyjnego oraz dedukcyjnego. Maj Ģ one na tyle rozwini ħ t Ģ uwag ħ

i pami ħę mechaniczna, Ň e opanowały do Ļę bogate słownictwo. Przy stosunkowo du Ň ym zasobie

słów, wypowiedzi tych dzieci s Ģ zwykle ubogie (stereotypowo Ļę , powtarzanie zasłyszanych

idiomów). Wyst ħ puj Ģ u nich trudno Ļ ci w przekazywaniu swoich my Ļ li w mowie wielozdaniowej,

nieudolnie buduj Ģ zdania, popełniaj Ģ bł ħ dy składniowe i stylistyczne, porozumiewaj Ģ si ħ

z otoczeniem za pomoc Ģ równowa Ň ników zda ı i zda ı pojedynczych.

Emocje i rozwój społeczny jest mało zró Ň nicowany i słabo rozwini ħ ty, co

w konsekwencji prowadzi co niedorozwoju uczu ę wy Ň szych i moralnych, społecznych

i etycznych. W kontaktach społecznych, przejawiaj Ģ zachowania l ħ kowa impulsywno Ļę ,

osłabienie.

Dzieci upo Ļ ledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym, maj Ģ trudno Ļ ci w tworzeniu

poj ħę abstrakcyjnych, rozró Ň niaj Ģ niektóre kształty, kolory, wielko Ļ ci, co potrafi Ģ zu Ň ytkowa ę

podczas pracy. Wyst ħ puje u nich my Ļ lenie konkretno – obrazkowe oraz brak zdolno Ļ ci

dokonywania operacji logicznych. Posługuj Ģ si ħ ubogim słownictwem, a mowa ich cz ħ sto jest

niezrozumiała. Spostrzeganie ich jest spowolnione i nieadekwatne, co wi ĢŇ e si ħ ze słabo

rozwini ħ t Ģ funkcj Ģ analizy i syntezy. Nie dostrzegaj Ģ wyró Ň niaj Ģ cych si ħ rzeczy a wszystko

analizuj Ģ chaotycznie. Wyst ħ puje u nich słaba koncentracja uwagi mimowolnej oraz w Ģ ski jej

zakres. Osoby te na ogół s Ģ samodzielne w samoobsłudze, mog Ģ wykonywa ę proste prace

domowe i zarobkowe. Rozumiej Ģ proste sytuacje społeczne, na ogół potrafi Ģ wyrazi ę swoje

potrzeby, porozumiewa ę si ħ i współpracowa ę z innymi. Procesy emocjonalno – motywacyjne

charakteryzuj Ģ si ħ widocznymi potrzebami psychicznymi, wyst ħ puj Ģ intuicyjnie uczucia moralne

oraz słaba kontrola nad pop ħ dami. Mo Ň liwy do osi Ģ gni ħ cia poziom rozwoju intelektualnego to

poziom 7-8 letniego dziecka o rozwoju prawidłowym.

Dziecko upo Ļ ledzone umysłowo w stopniu znacznym spostrzegaj Ģ niedokładnie

i bardzo wolno. Wyst ħ puje uwaga mimowolna skupiona jedynie na silnych bod Ņ cach, która

charakteryzuje si ħ słab Ģ trwało Ļ ci Ģ . Pami ħę krótkotrwała i bardzo ograniczona. Słownik ich

ogranicza si ħ do kilku słów, czasem potrafi Ģ utworzy ę proste zdanie. Inteligencja ma charakter

sensoryczno – motoryczny. Osoby te wykazuj Ģ widoczne potrzeby psychiczne i oznaki

przywi Ģ zywania si ħ do osób i rzeczy. Wyst ħ puj Ģ cz ħ ste zaburzenia zachowania i intuicyjne

uczucia moralne. Potrzeby fizjologiczne załatwiaj Ģ cz ħ sto samodzielnie i potrafi Ģ wykonywa ę

szereg czynno Ļ ci z zakresu samoobsługi. Potrafi Ģ porozumiewa ę si ħ w prostych sprawach

i rozumie ę proste sytuacje. Umiej Ģ tak Ň e samodzielnie si ħ porusza ę w bliskiej okolicy.

W specjalnych warunkach przyuczeni do prostych prac wykonuj Ģ j Ģ zupełnie dobrze i osi Ģ gaj Ģ

niewielkie zarobki. Mo Ň liwy do dosi ħ gni ħ cia dla nich poziom rozwoju intelektualnego to poziom

dziecka 5 - 6 letniego o rozwoju prawidłowym.

U osób upo Ļ ledzonych w stopniu gł ħ bokim wyst ħ puje du Ň e zró Ň nicowanie od braku

percepcji, uwagi mimowolnej i pami ħ ci do cz ħ stego ich wyst ħ powania. Mowa u tych osób

ogranicza si ħ do wydawania nieartykułowanych d Ņ wi ħ ków, dzieci te na ogół nie mówi Ģ i nie

rozumiej Ģ mowy. Czasem spotyka si ħ u nich znajomo Ļę kilku pojedynczych prostych wyrazów,

rozumienie prostych słów i prostych polece ı . Rozwój społeczny charakteryzuje si ħ całkowitym

brakiem czynno Ļ ci regulacyjnych. Osobniki takie Ň yj Ģ tylko chwil Ģ bie ŇĢ c Ģ . Nie potrafi Ģ

nauczy ę si ħ wykonywania najprostszej r ħ cznej pracy. Wymagaj Ģ stałej troski o zabezpieczenie

swoich podstawowych potrzeb. Nie potrafi Ģ samodzielnie dba ę o swoje bezpiecze ı stwo i z tego

wzgl ħ du wymagaj Ģ opieki. Cz ħ sto nabywaj Ģ takie nawyki, jak: jednostajne uderzanie w stół.

Wykazuj Ģ widoczne potrzeby psychiczne i oznaki przywi Ģ zania si ħ do osób i rzeczy. Mo Ň liwy

do osi Ģ gni ħ cia poziom rozwoju intelektualnego to poziom 3 letniego dziecka rozwijaj Ģ cego si ħ

prawidłowo.

Ortodydaktyka jest działem dydaktyki ogólnej, która zajmuje si ħ ustaleniem celów,

zasad i przebiegu procesów nauczania jednostek upo Ļ ledzonych umysłowo.

W naszym kraju kształcenie uczniów z orzeczonym nauczaniem specjalnym odbywa si ħ

przede wszystkim w szkołach specjalnych i o Ļ rodkach szkolno – wychowawczych.

W my Ļ l obowi Ģ zuj Ģ cych przepisów prawnych, rodzice maj Ģ prawo wyboru formy

edukacji dla swojej córki czy swojego syna. Władze o Ļ wiatowe zobowi Ģ zane s Ģ do tworzenia

korzystnych dla rozwoju dziecka warunków kształcenia i wychowywania. Równie Ň w Ļ wietle

przepisów polskiej ustawy o Ļ wiatowej dziecko niepełnosprawne nie powinno by ę traktowane

jako ,,ucze ı specjalny”, ale jako ucze ı o indywidualnych i specyficznych potrzebach

edukacyjnych. Ka Ň demu dziecku nale Ň y stwarza ę optymalne warunki do osi Ģ gni ħ cia

najwy Ň szego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego.

Problem formy kształcenia osób niepełnosprawnych od lat wywołuje kontrowersyjne

dyskusje. Społecze ı stwo niewiele wie o metodach pracy i funkcji szkół specjalnych, a rodzice

z przykro Ļ ci Ģ przyjmuj Ģ do wiadomo Ļ ci nie tylko diagnoz ħ stwierdzenia upo Ļ ledzenia ich

dziecka, czy inn Ģ niepełnosprawno Ļę , ale tak Ň e decyzj ħ skierowania do szkoły specjalnej.

Celem ortodydaktyki jest dostosowanie procesu nauczania do indywidualnych

mo Ň liwo Ļ ci i potrzeb psychofizycznych jednostki, próba wł Ģ czenia dzieci do społecze ı stwa

poprzez imprezy o charakterze społecznym, d ĢŇ enie do integracji społecznej,

do przezwyci ħŇ ania izolacji dzieci o obni Ň onej sprawno Ļ ci edukacyjnej.

Celem szkoły specjalnej jest: (…) wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów

oraz wychowywanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dost ħ pnym ze wzgl ħ du na

rodzaj i stopie ı upo Ļ ledzenia a w szczególno Ļ ci:

• przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy,

rozbudzenie i umocnienie poczucia obowi Ģ zku i dyscypliny społecznej, wdro Ň enie do

poszanowania mienia społecznego. (J. Sowa 1998).

Termin szkoła specjalna w rozumieniu obowi Ģ zuj Ģ cych przepisów obejmuje wszystkie szczeble

edukacji specjalnej, a zatem:

• przedszkole specjalne;

• szkoły podstawowe specjalne;

• gimnazja specjalne;

• szkoły zawodowe specjalne.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: