RELACJE MIĘDZYKULTUROWE.pdf

Rozdział 5

RELACJE

MIĘDZYKULTUROWE

Anglicy często spostrzegają Amerykanów jako hałaśliwych i nieszcze−

rych. W Stanach Zjednoczonych Brytyjczycy często odbierani są jako

bierni i chłodni. Amerykanie określają samych siebie jako otwartych

i przyjaznych, natomiast Brytyjczycy mówią o sobie, że są pełni rezer−

wy i uprzejmi.

Narody wyznające islam uważają, że segregacja płci chroni kobie−

ty i stanowi wyraz szacunku dla ich szczególnej roli życiowej. Wiele

osób z krajów o innej religii sądzi, że muzułmańskim kobietom odbie−

rana jest wolność i godność.

Europejscy turyści, popychani i deptani w japońskich środkach ko−

munikacji publicznej, narzekają czasami, że Japończycy są nieuprzejmi.

Japończycy jednak uważają, że podstawowe zasady szacunku i grzecz−

ności są w ich kraju przestrzegane znacznie skrupulatniej niż w Europie.

Ludzie powszechnie błędnie interpretują system wartości i zacho-

wanie osób wywodzących się z innej kultury, spoglądając na nie przez

pryzmat wartości i zachowań cenionych w ich własnym społeczeństwie.

Nieporozumienia te wynikają z faktu, że sposób kategoryzacji świata

przez członków jednej kultury często jest całkowicie odmienny od sys-

temu kategorii uznawanego w innej kulturze (Brislin i in., 1986). Róż-

nice międzykulturowe dotyczą tak podstawowych pojęć, jak czas i prze-

RELACJE MIĘDZYKULTUROWE

131

strzeń, a także bardziej szczegółowych – choć nie mniej ważnych – kate-

gorii, jak jedzenie i własność. Amerykańska koncepcja „zwierząt, które

można jeść” obejmuje gatunki uważane w niektórych społecznościach

za święte (na przykład krowy w Indiach), jak również te, które w innych

kulturach spostrzegane są jako nieczyste (na przykład owoce morza czy

świnie w Izraelu). Amerykanie za to wykluczają z tej kategorii zwierzę-

ta uważane w pewnych kulturach za przysmak (na przykład psy w Chi-

nach, larwy owadów w niektórych regionach Afryki). Inny przykład:

w Stanach Zjednoczonych ziemia stanowi własność, natomiast panna

młoda – nie; tymczasem wśród ludu Abipon z Ameryki Południowej oraz

wśród Arabów Rwala obowiązuje przeciwna zasada (Rudmin, 1994).

Tego typu rozbieżności są tematem niniejszego rozdziału, poświęco-

nego relacjom międzykulturowym – interakcjom pomiędzy przedstawi-

cielami różnych społeczeństw. Różnice kulturowe mogą doprowadzić do

niemal całkowitego niezrozumienia myśli, systemu wartości, działań i in-

tencji drugiej osoby; próba komunikacji międzykulturowej kończy się

wówczas całkowitym fiaskiem.

Relacje między kulturami zaczynają odgrywać coraz większą rolę

w dziedzinie stosunków międzygrupowych. Z końcem XX wieku prze-

miany społeczne, polityczne, ekonomiczne i osiągnięcia techniczne spra-

wiły, że bezpośrednie kontakty międzykulturowe stały się codziennością.

Współzależność wszystkich ludzi na świecie przydaje tym kontaktom

jeszcze większego znaczenia (Brislin, 1981; Landis i Brislin, 1983). W do-

bie rozwoju sieci komunikacyjnych, podróży na coraz większą skalę oraz

wzrostu międzynarodowej migracji, wyszło na jaw, jak mało wiemy o kul-

turze i normach społecznych innych krajów. Brak informacji często pro-

wadzi do nieporozumień, a te z kolei powodują niepewność, niejasność,

trudności i niepowodzenia w komunikacji międzykulturowej.

Wiele problemów utrudniających interakcje międzykulturowe jest

identycznych z tymi, które przeszkadzają w interakcjach międzygrupo-

wych w obrębie tej samej kultury. I w jednym, i w drugim wypadku trud-

ności komunikacyjne często wywoływane są przez takie same mechanizmy

i pociągają za sobą te same konsekwencje. Biali Amerykanie w interakcji

z Hindusami doświadczają podobnych kłopotów i poczucia zagubienia,

co w kontakcie z Indianami z Ameryki Północnej. Niniejszy rozdział sta-

nowi próbę opisania analogii pomiędzy problemami w relacjach między-

kulturowych i wewnątrzkulturowych.

Najpierw postaramy się zdefiniować pojęcie kultury i zastanowić się

nad licznymi różnicami kulturowymi, które często powodują kłopoty

podczas kontaktu. Następnie przyjrzymy się poznawczym i emocjonal-

nym czynnikom, które wpływają na spostrzeganie i interpretację i mogą

132

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

prowadzić do problemów w interakcjach międzykulturowych. Do czyn-

ników takich należą: stereotypizacja, błędy atrybucji, etnocentryzm, nie-

pokój międzygrupowy oraz szok kulturowy. Rozdział kończy się opisem

programów treningowych, mających na celu zwiększenie skuteczności

komunikacji międzykulturowej.

KULTURA

Kulturę można zdefiniować jako sumę wszystkich wyuczonych zacho-

wań, występujących w społeczeństwie. Do aspektów kultury zalicza się:

podstawowe wartości, przekonania, postawy, język, komunikację niewer-

balną, normy i zasady, działania, orientację czasową, związki przestrzen-

ne, obraz świata, organizację społeczną (na przykład ustrój ekonomiczny,

rolę pokrewieństwa, strukturę polityczną i religijną, opiekę zdrowotną,

kontrolę społeczną), historię, osobowość, dorobek kulturalny i sztukę

(Dodd, 1982; Samovar, Porter i Jain, 1981).

Niektórzy definiują kulturę prościej – jako komunikację (Lofland,

1973). Dean Barnlund formułuje to następująco:

Normy społecznych interakcji i hierarchia wydarzeń, które zachodzą

w danej kulturze, w najbardziej uchwytnej formie przejawiają się

w brzmieniu i składni języka. Członków tej samej kultury łączy przede

wszystkim sposób działania, przywiązanie do jednakowych metod

operowania znaczeniami. Opanowawszy normy komunikowania się,

każde kolejne pokolenie dysponuje sposobami tworzenia przyjaźni,

oceniania swoich doświadczeń i angażowania się w codzienne życie.

To przez komunikację przyswajamy sobie kulturę; to przez nasz spo−

sób komunikowania się wyrażamy naszą kulturową niepowtarzalność

(1989, s. xiii−xiv).

Kultura dostarcza kontekstu, który nadaje znaczenie każdemu fizyczne-

mu aktowi. Zapewnia też kontekst, na którego podstawie jednostka wniosku-

je o znaczeniu aktów językowych. Według pewnej grupy badaczy

„zachowywanie się” tak jak rodzimy użytkownik języka nie oznacza

jeszcze „działania” tak, jak on (...). Poznanie wszystkich „zasad”, któ−

re znają tubylcy, nie wystarczy, aby działać tak jak oni, gdyż od każ−

dej reguły, każącej działać tak a tak, są wyjątki i zawsze istnieją jakieś

inne, anulujące ją normy; bywa, że ludzie łamią reguły, a mimo to ich

działanie nadal spostrzegane jest jako typowe dla narodu. „Działanie tak

RELACJE MIĘDZYKULTUROWE

133

jak rodzimy użytkownik języka” musi być przez innych przedstawicieli

narodu spostrzegane jako czerpanie z dziedzictwa kulturowego , które

obejmuje „porządek moralny” czy „grę słów”, „zamierzoną” przez dany

akt (Pearce i Kang, 1988, s. 27).

Język stanowi esencję kultury. Na jego podstawie społeczeństwo bu-

duje system znaczeń; gdyby zaś zabrakło takiego wspólnego kodu, każ-

de pokolenie musiałoby od nowa rozwiązywać podstawowe problemy

przetrwania. Jednocześnie język pozwala nam tworzyć kulturę; w pew-

nym sensie tworzy nas samych. Organizuje bowiem naszą percepcję rze-

czywistości tak, że z nieskończonej liczby możliwości powstaje skończo-

na liczba pojęć kulturowych.

RÓŻNICE KULTUROWE

Jeśli założyć, że najważniejszą cechą kultury jest język, wówczas celem

komunikacji międzykulturowej jest stworzenie wspólnego systemu zna-

czeń czy też wspólnej rzeczywistości. Komunikacja międzykulturowa

stwarza wiele trudności, ponieważ w społecznościach występują różnice,

jeśli chodzi o znaczenie i pobudki określonych działań. Zajmowano się

wieloma aspektami odmienności kulturowych, takimi jak:

1. indywidualizm a kolektywizm – popieranie celów indywidual-

nych a popieranie wspólnych celów;

2. tolerancja dla odchyleń – do jakiego stopnia dopuszcza się odchy-

lenia od norm kulturowych;

3. tolerancja niepewności – do jakiego stopnia dopuszcza się nie-

określoność i niejasność;

4. męskość a kobiecość – nacisk na cechy stereotypowo męskie lub

stereotypowo kobiece;

5. orientacja na naturę ludzką – do jakiego stopnia człowiek spo-

strzegany jest jako z natury dobry, zły bądź stanowiący mieszan-

kę zła i dobra;

6. złożoność kulturowa – stopień zróżnicowania w środowisku kul-

turowym;

7. kontrola emocji – do jakiego stopnia dozwolone jest wyrażanie uczuć;

8. mały dystans a duży dystans – do jakiego stopnia kultura zezwa-

la na dotykanie się nawzajem i bliski kontakt podczas interakcji;

9. nierównowaga sił – do jakiego stopnia akceptowane są relacje,

w których jedna ze stron dominuje nad drugą;

134

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

10. słaby kontekst a silny kontekst – w jakim stopniu komunikat odczy-

tywany jest z kontekstu fizycznego i internalizowany przez osobę

(silny kontekst), a na ile zawarty jest bezpośrednio w przekazywa-

nej wiadomości czy bezpośrednio wypowiadany (słaby kontekst);

11. relacja człowiek-natura – do jakiego stopnia naturę należy ujarzmić

bądź żyć z nią w harmonii (Gudykunst i Kim, 1992; Hall, 1976;

Hofstede, 1984; Hofstede i Bond, 1984; Kluckhohn i Strodtbeck,

1961; Triandis, 1990).

Kultury różnią się między sobą pod względem wszystkich tych aspek-

tów jednocześnie. Na przykład społeczeństwo amerykańskie uważane

jest za indywidualistyczne, o dużej tolerancji dla odchyleń, dużej toleran-

cji niepewności oraz niewielkiej nierównowadze sił. Natomiast kulturze

japońskiej przypisuje się kolektywizm, niską tolerancję dla odchyleń, ni-

ską tolerancję niepewności oraz znaczną nierównowagę sił. Stany Zjed-

noczone są ponadto kulturą słabego kontekstu: komunikat zawarty jest

jasno w znaczeniu wypowiadanych słów. W Japonii zaś mamy do czynie-

nia z kulturą silnego kontekstu: komunikat często należy odczytywać nie

z wypowiadanych słów, lecz na podstawie mowy ciała, z sytuacji, w któ-

rej przekazany został komunikat, albo z jakiegoś innego elementu.

Aby zilustrować znaczenie wymienionych aspektów zróżnicowania

kulturowego, przedstawimy, jaki wpływ na zachowanie ma jeden z nich,

a mianowicie indywidualizm-kolektywizm. Różnica pomiędzy kulturami

kolektywistycznymi, takimi jak Japonia, a kulturami indywidualistyczny-

mi, jak Stany Zjednoczone, dotyczy co najmniej czterech elementów sys-

temu wartości. Są to oceny znaczenia: integralności rodziny (względne

znaczenie rodziny jako komórki społecznej), ocena współzależności (siła

wzajemnych powiązań), hedonistycznej niezależności (względne zna-

czenie osobistych pragnień i szczęścia jednostki) oraz separacji wzglę-

dem grupy własnej (stopień zainteresowania członkami dalszej rodziny).

W kulturach kolektywistycznych cele grupy są ważniejsze niż indywi-

dualne; również zachowanie regulowane jest normami grupowymi, a nie

indywidualnymi. Członek takiej społeczności w porównaniu z indywidu-

alistą ma większą skłonność do odmiennego traktowania przedstawicieli

grupy własnej i obcej, do wpływania na zachowanie członków własnej

grupy, do definiowania swojego „ja” w odniesieniu do grupy oraz do pod-

kreślania roli posłuszeństwa wobec rodziców (Triandis, 1990). W tego

typu kulturach relacje hierarchiczne dominują nad egalitarnymi, a umie-

jętności społeczne, umożliwiające harmonijne współżycie i zachowanie

prestiżu, są bardziej cenione niż zdolność do wyrażania samego siebie

oraz niezależność (Triandis, 1990; Triandis, Brislin i Hui, 1988).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: