GEOMORFOLOGIA.doc

GEOLOGIA CZWARTORZĘDU I GEOMORFOLOGIA – zagadnienia na zaliczenie teorii

1.    Podział stratygraficzny czwartorzędu w Polsce

Podział L. Lindner, 1988 rok

2.    Wietrzenie mechaniczne – rodzaje, przebieg, efekty geomorficzne

1)      Dezintegracja zw. ze zmianami objętości składników skały

·         Wietrzenie insolacyjne   (każdy min. ma inny współcz. rozszerzalności cieplnej, skały są złymi przewodnikami ciepła,najsilniej reagują przypowierzchniowe partie). Rozpad następuje najpierw na bloki, potem na materiał b. drobny.

ü      Eksfoliacja – łuszczenie się skał

·         Wietrzenie odciążeniowe – powstają szczeliny odciążeniowe, przypominające uławicenie skał, są równoległe do powierzchni terenu, ale właściwe uławicenie mają zazwyczaj niezgodne. Pęknięcia powstają gdy na stąpi różnica ciśnień (na powierzchni małe, w głębi duże) np. w skutek intruzji lub w głębokich morzach.

·         Wietrzenie hydratacyjne – (ilaste) wynik uwodnienia skał, zmiana objętości. Podczas opadów utwory ilaste nasiąkają wodą i pęcznieją, podczas suszy wysychają i kurczą się. Powstają szczeliny hydratacyjne mogą sięgać nawet kilkanaście metrów wgłąb.

2)      Dezintegracja zw. ze zmianami wypełnień szczelin, por, itp.

·         Zamróz (wietrzenie mrozowe) – rozsadzanie porowatych skał przez zamarzającą w nich wodę w wyniku zmian objętości wody i zwiększenia ciśnienia. Dochodzi do rozpadu blokowego.

·         Pod wpływem sił krystalizacji soli – wypełnianie szczelin, zwiększenie nacisku a w rezultacie rozpad blokowy lub granularny.

·         Oddziaływania zwierząt i roślin

ü      Przesuwanie korzeniem, nawet kilka ton skał

ü      Rozpulchnianie, rozluźnianie skał, np. przez mrówki, krety, gryzonie

Wietrzenie mechaniczne doprowadza do całkowitego wzrostu powierzchni całkowitej okruchów skalnych! Jest ono przygotowaniem do wietrzenia chemicznego. Rozdrabnianie polega na dezintegracji blokowej lub ziarnistej (granularnej). W efekcie powstają: rumowiska skalne (gołoborza), zachodzi eksfoliacja, powstają mikroformy powierzchni skalnych (kociołki wietrzeniowe, tajone, bruzdy, żłóbki, uszkodzenia na budynkach, nagrobkach, pomnikach)

3.    Wietrzenie chemiczne – rodzaje, przebieg, efekty geomorficzne

·         Rozpuszczanie – rozkład substancji w warunkach kontaktu z wodą, cząsteczki wody NIE ulegają rozkładowi, dotyczy soli: NaCl à Na+ + Cl-

·         Hydratacja – adsorpcja wody w sieć krystaliczną, np. anhydryt w gips, CaSO4 + 2H2O à CaSO4 * 2H2O

·         Oksydacja – utrata elektronu, Fe 2+ à Fe3+ + e, zmiana barwy, np. oliwin à serpentyn

·         Redukcja – oklejanie, w miejscach trwale zabarwionych

·         Karbonatyzacja – z udziałem rozpuszczonego CO2, dotyczy skał węglanowych, powstaje rzeźba krasowa, terra rossa, H2O + CO2 à H2CO3 à H+ + HCO3-.

W wyniku wietrzenia chemicznego powstają nowe minerały i skały. Zmienia się skład skały macierzystej. Jakościowo: nowe związki i minerały (ulegają rozkładowi). Ilościowo: zmienia się proporcja w udziale poszczególnych składników. Powstają skorupy wietrzeniowe (migracja pierwiastków i wytrącenie w innej części), przebarwienia przypowierzchniowe albo lakier pustynny (warnisz)

4.    Powstawanie i klasyfikacja geofizyczna lodowców

Lodowiec = masa lodu powstała n lądzie i będąca w ciągłym choć powolnym ruchu. Tworzy się ponad linią śnieżną, czyli linią lub strefą powyżej której spadły zimą śnieg na płaska niezacienioną powierzchnię przetrwa lato, czyli sezon ablacyjny.

Warunki powstania: klimatyczny – wysokie opady w zimie, lato które ich nie stopi; orograficzny – płaskie miejsca na pole fornowe.

Powstanie lodowców – metamorfoza śniegu:

·         Mokra – roztapianie i zamarzanie

·         Sucha – sublimacja i resublimacja

Zachodzą procesy: zmiana porowatości, zwiększenie gęstości, zmiana struktury barwy lodu (niebieska – bez bąbelek powietrza)

Chyba chodzi o klasyfikację termiczną – nie geofizyczną (bo to bezsensu) ??

·         Lodowce umiarkowane (ciepłe) – lód w całej masie znajduje się w temperaturze topnienia pod ciśnieniem, a w spągu występuje cienka warstwa wody. Typowe dla klimatu umiarkowanego, duża akumulacja w zimie (ruch po powierzchni ścinania) i duża ablacja latem (ruch ślizgowy).

·         Lodowce zimne – przymarznięte do podłoża, w klimacie zimnym, przy braku topnienia powierzchniowego.

·         Lodowce politermalne – warstwy o różnej termice: warstwy zimne wyżej, ciepłe przy spągu.

5.    Klasyfikacja geomorfologiczna lodowców

1)      Lodowce pokrywowe

·         Lądolody (duża wypukłą tarcza, profil regularny, Antarktyda, Grenlandia)

·         Kopuły i czapy lodowe (wypukła czapa, profil czasem kaskadowy, Islandia, wyspy Arktyki)

·         Lodowce szelfowe (Antarktyda, Arktyka)

2)      Lodowce półpokrywowe

·         Sieciowe (nunataki, obejmują pasma górskie, Arktyka, Alaska)

·         Wypływowe (fieldowe) (o spłaszczonej wierzchowinie, podobne do ameby, Norwegia, Tybet, Patagonia)

·         Przedgórskie (piedmontowe) (połączone jęzory na równinie przedgórskiej, Alaska)

3)      Lodowce górsko-dolinne

·         Karowo-dolinne

a)      Alpejskie (jedno pole firnowe, jeden jęzor)

b)      Himalajskie (wiele)

·         Karowe (wypełniają kary lodowcowe, czasem mają też krótki jęzor)

·         Kraterowe (Afryka, Kordyliery)

4)      Lodowce górsko-dolinne – zboczowe

·         Fartuchowe (ścianowe) (wklęsłe, rzadko wypukłe, pokrywają całe zbocza lub fragmenty płaskie, Pireneje)

·         Wiszące (na zboczach, niszach, zawieszone nad główną doliną)

·         Niszowe (w zagłębieniach na stokach)

·         Rampowe (na stokach lub półkach skalnych)

5)      Lodowce górsko-dolinne - zboczowo-dolinne

·         Lawinowe (niewielkie, u podnóża stoku, zasilane lawinami, lodowce turkiestańskie)

·         Regenerowane (z zespolenia izolowanych brył lodu, pochodzące z wyższej połowy lodowca)

6)      Lodowce górsko-dolinne - lodowczyki i pola śnieżne

(śnieżniki – izolowane, wieloletnie płaty, kotły, źleby, jaskinie z miseczkami ablacyjnymi – są w Tatrach!)

7)      Lodowce górsko-dolinne – lodowce gruzowe

(jęzorowa te nagromadzenie gruzu skalnego spojonego lodem, ciemna barwa)

...