Z kielichem w dłoni.pdf

Obserwacje, zwierzenia i przestrogi artystów

Z KIELICHEM W DŁONI

MONIKA MAŁKOWSKA

Karnawał to czas, w którym uchodzi korzystanie z uroków życia w sposób mniej

umiarkowany niż zwykle. Po wstrzemięźliwości okresu adwentu można wreszcie najeść i

napić się do syta, a nawet ponad miarę. Nadużywający trunków, i to nie tylko przed wielkim

postem, są bohaterami licznych przedstawień. Także malarskich. Spójrzmy na dzieła wielkich

mistrzów pod tym kątem.

Familijna swoboda

Jacob Jordaens , jeden z największych twórców flamandzkich XVII wieku, ponad zawodowe

sukcesy przedkładał udane życie rodzinne. Długo trzeba go było namawiać, by stanął na czele

antwerpskiego cechu malarzy, co większość jego kolegów po fachu poczytywałaby sobie za

zaszczyt. Jordaensowi wystarczała przyjemność malowania w domowym zaciszu.

Wybitnie utalentowany i pracowity, nigdy nie narzekał na brak klientów. Młodszy o pokolenie

od Rubensa, wiele nauczył się od mistrza. Miał też podobne zamiłowanie do przedstawiania

bujnych kobiecych kształtów. Jednak jego gust różnił się od rubensowskiego. Jordaensowi

odpowiadały pospolite rysy, prostackie gesty, rubaszne zachowanie. Nie wymagał od rodziny

wykwintnych manier. Cieszyła go niewymuszona wesołość, panująca w domu podczas

tradycyjnych świąt, kiedy zbierała się liczna i wielopokoleniowa grupa, wzmocniona o

przybyłych sąsiadów. Wówczas chętnie podpatrywał i odtwarzał na obrazach sceny

rozgrywające się wokół suto zastawionego stołu.

Jacob Jordaens: Król pije , 1639

Musées Royaux des Beaux-Arts, Bruxelles.

Obraz zatytułowany Król pije, powtarzany przez malarza w kilkunastu wersjach - to rodzinny

portret. Akcja rozgrywa się w zapusty, kiedy zgodnie z obyczajem jednego z mężczyzn

obwoływano królem i dekorowano imitacją korony. Artysta odtwarzał podpitych bez żadnych

upiększeń, nie tając braku manier podczas takich uczt. Jednodniowemu monarsze

przysługiwały specjalne przywileje: usługiwano mu, wznoszono za niego toasty, nieustannie

dolewano wina. Upojony król nie dostrzegał, co dzieje się dookoła. Toteż całe zgromadzenie,

także mocno podchmielone, zachowywało się swobodniej niż zwykle. Głośne śpiewy,

trywialne żarty, niewyszukane zaloty na niektórych obrazach przeradzają się w ogólny szał

graniczący z orgią. Nawet dzieci kosztują alkoholu, panny "zapominają się," matki podsuwają

obnażone piersi nie tylko niemowlętom. To już nie wizja rodzinnej radości, lecz przestroga:

Jordaens poucza, że pijak upodabnia się do szaleńca, a zabawa może przynieść żałosne skutki.

W doborowej kompanii

Frans Hals nie należał do postaci, których postępowanie daje się młodzieży za przykład. Co

tu kryć - był hulaką i opojem, złym mężem i nie lepszym rodzicem. W karczmach i

spelunkach chętniej spędzał wolny czas, niż w domu. Można powiedzieć, że spotkała go

zasłużona kara. Jego długie życie (zmarł w wieku 86 lat) zakończyło się w nędzy, w

harlemskim przytułku. Nie stronił od towarzystwa pijaków, awanturników, wykolejeńców.

Sam też bywał brutalny i porywczy. Za młodu aresztowano go nawet za znęcanie się nad

żoną. Druga małżonka potrafiła zmienić nieco jego charakter, a może też malarz darzył ją

większym uczuciem. Uszczęśliwił ją ośmiorgiem potomstwa, w tym sześcioma synami i

wszyscy oni zostali malarzami. Jednak przykładne, rodzinne życie najwyraźniej Halsowi "nie

służyło." Także jako temat obrazów.

Był w jego życiu krótkotrwały okres, kiedy cieszył się sławą wybitnego portrecisty i

otrzymywał liczne zamówienia. Bo choć malować zaczął stosunkowo późno, około

czterdziestki, już jego pierwsze dzieła świadczyły, że pojawił się artysta utalentowany,

obdarzony umiejętnością wnikliwej obserwacji. Jednak Halsa nie interesowała kariera

portrecisty zasobnego, bogobojnego mieszczaństwa. Znacznie bardziej pociągały go

fizjonomie nietypowe, na których czas, nadużywanie trunków i przeciwności losu odcisnęły

wyraźne piętno.

Niejedno można odczytać z wizerunków, stworzonych przez Halsa. Jego styl malowania,

zupełnie odbiegający od maniery rozpowszechnionej w XVII stuleciu, także służył

charakterystyce postaci. Hals pracował bez szkiców, bezpośrednio na płótnie modelując sceny

dynamicznymi, spontanicznymi pociągnięciami pędzla. Spieszył się, by nadążyć za gestami i

spojrzeniami ludzi, którzy nie pozowali artyście, lecz zachowywali się ze zwykłą im swobodą.

Malarz zaś nie tylko ich obserwował, lecz był dla nich również wypróbowanym kompanem.

Frans Hals: Wesoły pijak, 1635

Rijksmuseum, Amsterdam

W dużej zażyłości z artystą zdaje się być Wesoły pijak przedstawiony przez Halsa około 1635

roku. Mężczyzna w średnim wieku rozprawia o czymś z ożywieniem, podkreślając słowa

gestykulacją jednej ręki, w drugiej dzierżąc kufel piwa. I oglądając obraz można być pewnym,

że wysłuchujący jego opowieści Hals był w równie pogodnym nastroju.

Bez wyrozumiałości

William Hogarth starał się ulepszyć społeczeństwo, w którym przyszło mu żyć. Ale choć z

pewnością XVIII-wieczna Anglia nie była rajem, wizja tego artysty ukazuje ją jako

przedsionek piekieł. Ambicją Hogartha była zmiana tego stanu. Toteż pouczał, łajał i karcił

bliźnich obrazami, tekstami, a przede wszystkim sztychami. Najczęściej tworzył serie,

układające się w opowieść z puentą. I nigdy nie były to zakończenia optymistyczne. Bo

Hogarth spoglądał na świat ponurym wzrokiem, widząc dookoła zło, prowadzące do

większych lub mniejszych tragedii. Swoje rysunkowe moralitety adresował do klasy średniej,

ale na bohaterów wybierał przedstawicieli różnych warstw społecznych. Wszyscy oni

prezentowali się jak najgorzej, będąc dzięki temu przestrogą dla innych.

Tematami swych prac czynił Hogarth najbardziej odrażające przypadki. A to relacjonował

życie wiejskiej dziewczyny, która ulega pokusom londyńskiego półświatka i umiera w

więzieniu, zaś stypę nad jej trumną odprawiają wyłącznie jej koleżanki po fachu; to znów

opowiadał historię młodego arystokraty - rozpustnika, marnotrawiącego majątek rodzinny. W

innym cyklu dokumentował losy małżeństwa, zawartego bez uczucia ze strony młodej pary,

tylko z chęci różnego typu zysków. Nie oszczędzał też ludzi, nadużywających trunków.

Pokazał ich w dwóch sztychach, zatytułowanych Ulica piwna i Ulica gorzałki.

William Hogarth, Beer Street

(Ulica Piwa), 1751

William Hogarth, Gin Lane

(Uliczka Gorzałki), 1751

O ile jeszcze na Ulicy piwnej pojawiały się typy rozbawiające artystę swym zachowaniem, to

na przechodniów Ulicy gorzałki popatrywał z wyraźną odrazą. Szczególnie napiętnował

pewną niewiastę, która upojona mocnym trunkiem wypuszcza z rąk niemowlę. A że matka-

pijaczka przysiadła wysoko na schodach, widz nie mógł mieć wątpliwości, jaki los czeka

maleństwo: śmierć z winy rodzicielki. Czy można mieć choć odrobinę wyrozumiałości dla

takich osób?

W ten sposób Hogarth, jak sam to określał, opracowywał "nowoczesne tematy moralne,

bliskie teatralnym przedstawieniom." Pragnął być postrzegany jako dramaturg, nawet jeśli

"aktorzy" jego sztuk przedstawiali tylko "pantomimę." Aby odbiorcy tak właśnie traktowali

jego dzieło, w każdej z rycin artysta gromadził mnóstwo detali, wątków, szczegółów. W

każdą z prac długo trzeba było wpatrywać się, by wszystko to zauważyć, zrozumieć i

wyciągnąć odpowiednie wnioski.

Jednego autor tej krytyki nie przewidział, że sam również nie wzbudzał sympatii. Może

dlatego jego rysunkowe "kazania" nie przyniosły pożądanych rezultatów.

Kropelka podstępu

Dziewczyna z kielichem wina [albo Próba wina ] (*) namalowana przez Jana

Vermeera van Delft około 1660 roku, z pewnością nigdy nie nadużywała ani

tytułowego, ani żadnego innego trunku. Elegancka młoda dama, córka zasobnych

mieszczan, nie mogła przejawiać podobnych skłonności. Artysta jednak pokazał ją w

sposób nasuwający przypuszczenie, że charakter panny pozostawiał co nieco do

życzenia - bez wątpienia była kokietką. Oto siedzi w towarzystwie dwóch kawalerów,

zapewne zalotników. Jeden znajduje się w głębi pokoju, przy stole, z głową podpartą

dłonią. Drugi stoi, pochylając się nad kobietą z przymilnym uśmiechem. Jednocześnie

wysuwa dłoń spod ręki dziewczyny. Ręki, w której ta trzyma kielich z winem. Gest i

wyraz twarzy mężczyzny świadczą o tym, że namawia pannę do wychylenia kielicha.

Wypróbowany podstęp, stary jak świat.

Jan Vermeer: Kielich wina [Próba wina], 1660

Dahlem Gemäldegallerie, Berlin.

Vermeer jednak przedstawił scenę w sposób wcale nie jednoznaczny - nie wiadomo,

kto tu kogo zwodzi czy uwodzi. Kobieta bowiem zdaje się nie interesować żadnym z

zalotników. Nie spogląda na żadnego, oblicze i wzrok skierowała w przeciwną stronę.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: