Ergonomia

Egzystencja człowieka jest uzależniona od konieczności utrzymania stałości środowiska wewnętrznego organizmu - tzw. homeostazy.

Praca często stanowi zagrożenie. W rozwiązaniu tego problemu mogą być pomocne nauki dostarczające informacji o właściwościach człowieka, produktów techniki oraz środowisku.

Pierwotny schemat blokowy podstawowego ukł. ergonomicznego

Ergonomia - jest dyscypliną techniczną humanistycznie zorientowaną. Jest to nauka wielodyscyplinarna, której istotą jest badanie relacji między pracownikiem, a pozostałymi elementami uczestniczącymi w procesie pracy. Nazwę swą wzięła z języka greckiego, gdzie ergon znaczy praca, a nomos - prawo, prawidłowość.

Ergonomia = ergonomika (gr. érgon ‘praca, dzieło’ + nómos ‘prawo’) nauka zajmująca się dostosowaniem rodzaju pracy i środowiska zawodowego do cech psychofizycznych człowieka, stworzeniem optymalnych warunków pracy, zwracając uwagę gł. na zdrowie pracownika, wydajność i jakość pracy oraz klasyfikacją ludzi do określonych zawodów.

Przedmiotem ergonomii jest relacja układu człowiek - elementy pracy , w celu zapewnienia higieny, bezpieczeństwa i komfortu pracy, przy założeniu wysokiej sprawności procesu produkcyjnego. Wiedza o relacjach między elementami tego układu powinna obejmować zagadnienia: co robić, jak, jakie mogą się z tym wiązać zagrożenia oraz jak ich unikać.

Celem- ergonomii jest humanistyczna i użytkowa optymalizacja elementów pracy przez dostosowanie ich do właściwości organizmu ludzkiego, funkcjonującego w sztywnych granicach swego środowiska wewnętrznego z uwzględnieniem środowiska zewnętrznego.

4. optymalne ukształtowanie biologicznego kosztu wykonania pracy, dzięki eliminowaniu wydatkowania energii ludzkiej na wykonywanie zbędnych czynności i pokonywanie uciążliwości środowiska; 

5. współudział w rozwoju intelektualnym i fizycznym człowieka. 

Zadaniem- ergonomii jest racjonalne ukształtowanie stanowisk pracy przy jak najmniejszym koszcie biologicznym człowieka.

Głównym przykazaniem ergonomisty jest troska o to, by człowiek pracujący nie był zmuszony tworzyć wartości niższych za cenę utraty wartości wyższych.

Zastosowanie- ergonomia znajduje w każdej dziedzinie działalności człowieka. Na przestrzeni lat ergonomia poddana była ewolucji. Zrodziła się jako ergonomia korekcyjna, której zadaniem była poprawa stanu już istniejącego. Sprecyzowane na jej podstawie przesłanki dały podstawy do wykształtowania się ergonomii koncepcyjnej (zastosowanie wytycznych ergonomicznych w trakcie procesu projektowania). Obecnie ergonomia traktowana jest systemowo, czyli jest uwzględniana współzależność elementów biorących udział w procesie pracy.

PODSTAWOWY UKŁAD ERGONOMICZNY

Człowiek ze względu na swe właściwości (zachowanie równowagi wewnętrznej organizmu -homeostazę) wymaga prawie że stałych warunków środowiska, w którym przebywa. Tymczasem środowisko pracy w większości przypadków, stanowi zagrożenie dla niego przez swe oddziaływanie.

Choroby zawodowe

Zależą od:

n                   specyfiki procesów produkcyjnych decydujących o rodzaju i stężeniu względnie natężeniu czynnika szkodliwego,

n                   okresem i stopniem działania tych czynników (inergizm - działanie wzmożone wynikające z występowania kilku równocześnie),

n                   charakteru pracy i sposobu jej wykonywania,

n                   indywidualnych predyspozycji pracowników.

Wg badań Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (Starzyński 1996 ) w kolejnych latach 1985-1995 w Polsce liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych wahała się 8-11 tys., ze stałą tendencją wzrostową.

n                      Ilość pracowników na zagrożonych stanowiskach pracy w ujęciu statystycznym wg danych GUS w roku 1990

n                      RODZAJ ZAGROŻEŃ ................. LICZBA PRACOWNIKÓW NA ZAGROŻONYCH STANOWISKACH

n                      pyły zwókniające ..................................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 314 189

n                      substancje szkodliwe ............................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 588

n                      inne pyły przemysłowe...........................IIIIIIIIIIIII 77 554

n                      hałas ............................ ........................IIIIIIIIIIII 74 019

n                      wibracja ................................................IIIIIIIIII 68 526

n                      mikroklimat gorący ................................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 440 774

n                      mikroklimat zimny ..................................IIIIIIIIIIIIIII 103 811

n                      niedostateczne oświetlenie ......................IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 478

n                      nadmierny wysiłek ..................................IIIIIIIIIIIIIIIIIII 126 096

Najczęstsze przypadki chorób zawodowych zanotowano  w następujących rodzajach działalności społeczno-gospodarczej: edukacji, ochronie zdrowia i opiece społecznej, przemyśle, rolnictwie, budownictwie. Wśród pracowników:

n                    przemysłu dominowały uszkodzenia słuchu, pylice, choroby skóry, zatrucia, zapalenie oskrzeli, zespół wibracyjny,

n                    rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa - zespół wibracyjny, choroby oskrzeli i płuc,

n                    edukacji - przewlekłe choroby narządu głosu,

n                    ochrony zdrowia i opieki społecznej - choroby zakaźne i inwazyjne (głównie wirusowe zapalenie wątroby i gruźlica płuc),

n                    budownictwa - uszkodzenia słuchu, pylice, choroby skóry i pylice płuc.

Poza chorobami zawodowymi mają miejsce wypadki przy pracy.

Obecnie na rynku bezpieczeństwa pracy pojawiło się nowe pojęcie - ryzyko zawodowe. Ryzyko identyfikuje się z prawdopodobieństwem wystąpienia niepożądanych zdarzeń zagrażających zdrowiu i życiu człowieka oraz jego otoczenia.

W środowisku pracy można wyróżnić następujące główne źródła ryzyka:

n                   emisja substancji toksycznych,

n                   emisja czynników fizycznych,

n                   stan techniczny środków pracy i ergonomiczność stanowisk,

n                   awarie.

Czynniki kształtujące środowisko

Ogólnie dzieli się je na:

n                  fizyczne

n                  chemiczne.

Do czynników fizycznych zalicza się:

n                   temperatura, wilgotność, ruch powietrza i ciśnienie atmosferyczne,

n                   zanieczyszczenia pyłowe powietrza,

n                   drgania akustyczne i mechaniczne,

n                   pola elektromagnetyczne

n                   pola elektrostatyczne,

n                   pola magnetyczne stałe i wolnozmienne,

n                   promieniowanie urządzeń laserowych.

Do czynników chemicznych zalicza się:

n                   aktywne chemicznie zanieczyszczenia pyłowe,

n                   gazowe związki chemiczne.

Czynniki te mogą mieć działanie:

n                   zakłócające,

n                   denerwujące, uciążliwe,

n                   szkodliwe.

Promieniowanie elektromagnetyczne (e-m)

Źródła promieniowania mogą znajdować się w polach otwartych lub zamkniętych. Właściwości promieniowania e-m zmieniają się wraz z jego częstotliwością. Mogą być dla zdrowia człowieka neutralne, korzystne, lub negatywne. Promieniowanie szkodliwe może być typu jonizującego i nie jonizującego.

Promieniowanie elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości (w.cz)

Szkodliwe promieniowanie nie jonizujące występuje w postaci pól elektromagnetycznych o dużej mocy wytwarzanych przez linie przesyłowe wysokiego napięcia.

Do badania ich pól e-m używa się mierników:

n                   natężenia pola elektrycznego, w V/m, w zakresie f = 0,1 - 300 MHz,

n                   gęstości strumienia mocy, w W/m2, w zakresie f = 300 - 300 000 MHz.

Na obszarach otaczających źródła pól e-m w.cz. ustanowiono strefy ochronne stopnia:

n                    I-go, na terenie której zabronione jest przebywanie osób nie zatrudnionych bezpośrednio przy eksploatacji tych urządzeń,

n                    II-go, na terenie której dopuszcza się okresowe przebywanie niezatrudnionych osób, z zastrzeżeniem lokalizacji tam budynków mieszkalnych lub pomieszczeń o wymagającej ochronie (żłobki, przedszkola, szpitale itp.)

Na terenie strefy I, dla osób narażonych zawodowo wprowadzono bardziej szczegółowy podział, tzw. strefę:

n                     pośrednią (zwykle do 2 m od aparatu),

n                     zagrożenia (zwykle do 1,2 m) i

n                     niebezpieczną (zwykle do 20-30 cm i dotyczy obszarów w pobliżu elektrod i przewodów).

Ich granice wyznaczane są w sposób doświadczalny. Wg tego podziału do poszczególnych stref zaliczane są następujące źródła:

n                    strefa bezpieczna: nadajniki TV, IV pasmo o mocy 0,01-400 kW, diatermia mikrofalowa,

n                    strefa zagrożona: łącza linii radiowych typu TM-110, KORAB 3 i 4, radiotelefony przewoźne, generatory laboratoryjne z prototypowymi antena-mi,

n                    strefa pośrednia: pozostałe łącza linii radiowych, radiotelefony, kuchnie mikrofalowe, bliki mikrofalowe do spektrometrów EPR przy otwartym falowodzie, generatory do linii pomiarowych.

Ponadto wprowadzono pojęcie pola:

n                   stacjonarnego, wytwarzanego przez urządzenia z anteną nieruchomą lub obracającą się z f < 0,02 Hz,

n                   niestacjonarnego, wytwarzanego przez antenę ruchomą, o częstości opromienienia f > 0,02 Hz.

Wartości graniczne dla poszczególnych stref i źródeł, zgodnie z obowiązującym zarządzeniem RM wyznaczane są w zależności od:

n                    wartości dawki,

n                    częstotliwości promieniowania,

n                    częstotliwości powtarzania impulsów modulowanych (ze względu na rezo-nans z impulsami nerwowymi człowieka, sterującymi różnymi czynnościami organizmu),

n                    czasu ekspozycji,

n                    odległości źródła promieniowania od stanowiska pracy,

n                    zdolności organizmu lub narządu do wypromieniowania energii cieplnej,

n                    stopnia ekranowania instalacji w.cz.

Różne jest działanie źródeł promieniowania na człowieka. U pracowników narażonych na działanie tych pól mogą wystąpić następujące schorzenia:

n                    układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w EEG, bóle i zawroty głowy, niestałość emocjonalna, utrudnienie koncentracji, osłabienie pamięci, ogólne osłabienie,

n                    narządu wzroku: zmętnienie soczewki ocznej,

n                    układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zmiany morfologiczne,

n                    układu pokarmowego: dysfunkcje przewodu pokarmowego, brak apetytu, niestrawność,

n                    układu oddechowego: nieżyty górnych dróg,

n                    układu hormonalnego.

...