Arystoteles - Etyka Nikomachejska ks. 1 i 2.pdf - Etyka - esmeralda.z

Pedagogium - Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie

00-102 Warszawa, ul. Marszałkowska 115

www.pedagogium.edu.pl

Przygotował: mgr Michał Zembrzuski

Arystoteles

Etyka Nikomachejska

1. Celem działania jest dobro

Wszelka sztuka i wszelkie badanie, a podobnie też wszelkie zarówno działanie jak i

postanowienie, zdają się zdążać do jakiegoś dobra i dlatego trafnie określono dobro jako cel

wszelkiego dążenia. Cele jednak bywają różne; jedne z nieb bowiem są czynnościami, inne

jakimiś odrębnymi od nich wytworami. Owóż, gdziekolwiek celem jest coś odrębnego od

działania, wszędzie tam wytwory posiadają z natury swej większą wartość aniżeli [odnośne]

czynności. Ponieważ zaś wiele jest rodzajów działania i wiele sztuk i rzemiosł oraz nauk, więc

też rozliczne są cele: i tak celem sztuki lekarskiej jest zdrowie, celem sztuki budowania

okrętów – okręt, celem sztuki dowodzenia jest zwycięstwo, a celem sztuki gospodarowania -

bogactwo. Ilekroć większa ilość takich sztuk podpada pod jakąś jedną umiejętność - jak np.

sztuka sporządzania wędzideł i wszelkich innych części uprzęży pod sztukę jazdy konnej, sama

zaś ta sztuka wraz z wszelkimi działaniami wojennymi pod sztukę dowodzenia, i w ten sam

sposób inne znowu sztuki pod inne - zawsze celom wszelkich sztuk kierowniczych należy dawać

pierwszeństwo przed celami sztuk im podporządkowanych. Albowiem ze względu na pierwsze

dąży się też do drugich. Wszystko jedno przy tym, czy celem odnośnych działań jest samo

wykonywanie czynności, czy coś innego oprócz nich, który to wypadek zachodzi przy

umiejętnościach wyżej wspomnianych.

Księga I

2. Polityka nauką o poznaniu dobra najwyższego

Jeśli tedy działanie ma jakiś cel, którego pragniemy dla niego samego i ze względu na

który pragniemy też wszystkich innych rzeczy, jeśli wiec nie wszystko jest przedmiotem

naszego dążenia ze względu na cos innego (w tym bowiem wypadku rzecz szłaby w

nieskończoność i pragnienie nasze stałoby się próżnym i daremnym), to oczywista, że taki cel

jest chyba dobrem samym przez się i dobrem najwyższym. Czyż więc poznanie tego celu nie

jest rzeczą wielkiej wagi także dla życia i czyż [dzięki niemu] nie jest nam łatwiej utrafić w to,

co należy, tak jak łucznikom, którzy mają cel przed oczyma? Jeśli zaś tak się rzecz ma, to

trzeba starać się określić w głównych przynajmniej zarysach, czym jest to najwyższe dobro i

jakich nauk czy umiejętności jest przedmiotem. Zdawałoby się, że jest przedmiotem nauki

naczelnej i najbardziej kierowniczej. Za taką zaś uchodzi polityka, nauka o państwie. Ona

bowiem orzeka, które nauki należy w państwie uprawiać i których się kto ma uczyć, i w jakiej

mierze; widzimy też, że pod nią podpadają te właśnie umiejętności, które najwyżej cenimy,

jak sztuka dowodzenia, sztuka gospodarowania i retoryka. Skoro zaś ta nauka używa do

swego celu wszystkich innych umiejętności praktycznych, a ponadto rozstrzyga 0 tym, co

należy czynić, a czego zaniechać, to cel jej musi obejmować cele wszystkich innych

[umiejętności], tak że cel ten musi być najwyższym dobrem człowieka. Jeśli bowiem nawet to

samo jest najwyższym dobrem i dla jednostki, i dla państwa, to jednak dobro państwa zdaje

się być czymś większym i doskonalszym, zarówno gdy idzie 0 osiągnięcie, jak też 0

zachowanie go; i dla jednostki bowiem miłą jest rzeczą dopięcie celu, ale piękniejszą i bardziej

boską - dla narodu i dla państwa.

3. Uwagi o metodzie badań nad dobrem najwyższym

To więc jest celem naszych badań, jako należących w pewnym sensie do nauki 0

państwie. Co się tyczy opracowania naszego przedmiotu, to wystarczy może, jeśli ono osiągnie

ten stopień jasności, na który ów przedmiot pozwala. Nie we wszystkich bowiem wywodach

należy szukać tego samego stopnia ścisłości, podobnie jak nie we wszystkich tworach ręki

ludzkiej. Tak tez co do pojęcia piękna moralnego i sprawiedliwości, którymi zajmuje się nauka

0 państwie, panuje tak daleko idąca rozbieżność i niestałość zdań, że pojawił się nawet pogląd,

iż istnienie swe zawdzięczają one tylko umowie, a nie przyrodzie rzeczy. Podobna niestałość

zdań panuje też w odniesieniu do dóbr, ponieważ wielu ludziom przynoszą one szkodę; wszak

niejeden już zginął z powodu bogactwa, inni zaś z powodu męstwa. Należy więc być

zadowolonym, jeśli, omawiając takie przedmioty i opierając się na takich przesłankach, wskaże

się prawdę z grubsza tylko i w ogólnych zarysach i jeśli omawiając to, co tylko na ogół

zachodzi, i wychodząc z przesłanek 0 takim samym charakterze, potrafimy też wysnuć tylko

tego samego rodzaju wnioski. W ten sposób należy tez oceniać wszelkie wywody: jest bowiem

cechą człowieka wykształconego żądać w każdej dziedzinie ścisłości w tej mierze, w jakiej na

to pozwala natura przedmiotu; bo na jedno niemal wychodzi przyjmowanie od matematyka

wywodów, które posiadają charakter prawdopodobieństwa, i żądanie ścisłych dowodów od

mówcy przemawiającego na zgromadzeniu ludowym.

Każdy ma trafny sąd w tej dziedzinie, którą zna, i w niej jest dobrym sędzią; w

poszczególnych więc dziedzinach jest nim ten, kto posiada odnośne wykształcenie, a w ogóle -

ktoś, kto jest wszechstronnie wykształcony. Dlatego młodzieniec nie jest odpowiednim

słuchaczem wykładów nauki 0 państwie; brak mu bowiem doświadczenia w kwestiach życia

praktycznego, które są podstawą i przedmiotem odnośnych wywodów. Ponadto, ulegając łatwo

namiętnościom, słuchałby tych wykładów na próżno i bez korzyści, skoro celem [ich] jest nie

poznanie, lecz działanie. Wszystko przy tym jedno, czy ktoś jest młodzieńcem ze względu na

swój wiek, czy też niedojrzałym jako charakter; albowiem brak ów tkwi nie w ilości lat, lecz w

kierowaniu się namiętnościami w życiu i w poszczególnych dążeniach. Takim bowiem

osobnikom poznanie nie przynosi żadnego pożytku tak samo jak ludziom nieopanowanym;

wielką natomiast przynieść może korzyść wiedza 0 tych rzeczach tym, co wedle nakazów

rozumu zarówno kształtują swe pragnienia, jak też postępują.

Te więc uwagi 0 słuchaczu, 0 właściwym sposobie oceniania [naszych wywodów] i 0

naszym zadaniu niechaj służą jako przedmowa.

Wracając teraz do poruszonej wyżej kwestii: skoro każde poznanie i każde

postanowienie zmierza do jakiegoś dobra, rozważmy, czym jest to, do czego - zdaniem

naszym - zdąża nauka 0 państwie i jakie jest najwyższe ze wszystkich dóbr, które można

osiągnąć za pomocą działania. Co do nazwy tego dobra panuje u większości ludzi niemalże

powszechna zgoda; zarówno bowiem niewykształcony ogół, jak ludzie 0 wyższej kulturze

upatrują je w szczęściu, przy czym sądzą, że być szczęśliwym to to samo, co dobrze żyć i

dobrze się mieć; na pytanie jednak czym jest szczęście, odpowiedzi są rozbieżne i

niewykształcony ogół określa je inaczej aniżeli mędrcy. Jedni bowiem mają tu na myśli coś z

rzeczy jawnych i widocznych, jak przyjemność, bogactwo lub zaszczyty, inni cos innego, a

często nawet jeden i ten sam człowiek rzeczy różne (będąc chorym widzi szczęście w zdrowiu,

będąc ubogim - w bogactwie); świadomi jednak swej niewiedzy pod tym względem ludzie

podziwiają tych, co wygłaszają twierdzenia górnolotne i przechodzące ich zdolność

pojmowania. Niektórzy wreszcie wystąpili z poglądem, że oprócz owych wspomnianych wielu

dóbr istnieje inne jeszcze dobro samo w sobie, które sprawia, że tamte wszystkie są dobrami.

Owóż wszystkie te poglądy rozważać jest próżnym chyba trudem, wystarczy zająć się tymi,

które są najbardziej rozpowszechnione lub zdają się mieć jakieś uzasadnienie.

Należy przy tym uwzględniać różnice miedzy rozważaniami, które wychodzą od zasad, a

innymi, które ku zasadom zdążają. Słusznie bowiem jut Platon miał takie wątpliwości i

zastanawiał się, czy droga prowadzi od zasad, czy też ku zasadom, podobnie jak na torze

wyścigowym bieg odbywać się może od sędziów ku mecie lub w odwrotnym kierunku. Otóż

zaczynać trzeba od rzeczy znanych, te zaś są dwojakie: jedne bowiem są znane nam, inne zaś

są znane w bezwzględnym tego słowa znaczeniu. Oczywiście, że my musimy zaczynać od tego,

co jest nam znane. Dlatego trzeba, by ktoś, kto ma z korzyścią słuchać wykładów 0 tym, co

moralnie piękne, sprawiedliwe i w ogóle 0 sprawach państwowych, był już wdrożony w dobre

zwyczaje. Punktem wyjścia [zasadą] bowiem jest to, że [coś zachodzi], jeśli zaś ten będzie

dostatecznie jasny, nie trzeba będzie wcale dodawać uzasadnienia, „dlaczego”. Bo tak

przygotowany słuchacz albo zna już zasady, albo z łatwością może je sobie przyswoić. Do kogo

zaś nie odnosi się ani jedno, ani drugie, ten niechaj posłucha, co mówi Hezjod:

Najlepszy jest ten, co zdrowe zdanie sam posiada;

Po nim zaś ów jest dobry, co zdrowego zdania

Drugich radzących słucha i chętnie się skłania;

Ten zaś, co ni dla siebie mądry, ni drugiego

Przestróg nie słucha, nie jest zdatny do niczego.

5. Trzy sposoby życia:

oddanego przyjemności, działalności obywatelskiej i kontemplacji

Lecz wróćmy do tego, od czegośmy odbiegli. Zdaje się, że nie bez słuszności określa się

dobro samo przez się i szczęście w związku z różnymi sposobami życia. Niewykształcony ogół i

prostacy widzą je w rozkoszy; dlatego też zadowalają się życiem polegającym na używaniu.

Trzy bowiem są najważniejsze rodzaje życia, a mianowicie, oprócz wyżej wspomnianego,

życie poświęcone bądź działalności obywatelskiej, bądź teoretycznej kontemplacji.

Niewykształcony wiec ogół objawia naturę zgoła niewolniczą, wybierając tryb życia

odpowiedni dla bydła, może go jednak poniekąd usprawiedliwić fakt, że wielu możnych tego

4. Przedmiotem nauki o państwie jest szczęście.

Określenie szczęścia

świata podziela upodobania Sardanapala; ludzie natomiast o wyższej kulturze i żyjący życiem

czynnym [upatrują szczęście] w zaszczytach. One bowiem, na ogół biorąc, są celem życia

poświeconego działalności obywatelskiej. Okazuje się jednak, że i one są czymś bardziej

powierzchownym od tego dobra, którego szukamy: zdają się bowiem zależeć raczej od tych, co

ich udzielają, aniżeli od tego, kto ich dostępuje, dobro zaś samo przez się; jest przypuszczalnie

czymś, co tkwi w posiadającym je osobniku i niełatwo może mu być wydarte. - Ponadto zdaje

się, że ludzie ubiegają się 0 zaszczyty, aby nabrać przekonania, że są dzielni; starają się tedy

otrzymywać zaszczyty od ludzi rozsądnych, którym są dobrze znani, i otrzymywać je dzięki

swej działalności; a zatem jasną jest rzeczą, że - przynajmniej ich zdaniem - dzielność stoi

wyżej [aniżeli zaszczyty]. Mógłby więc ktoś może przypuścić, że celem życia poświęconego

działalności obywatelskiej jest raczej owa dzielność. I ona jednak okazuje się;

niewystarczającą: nie jest bowiem - jak się zdaje - rzeczą nie do pomyślenia, by ktoś, komu

nie brak dzielności, przespał całe życie lub spędził je bezczynnie, a ponadto dotknięty był

najgorszymi cierpieniami i nieszczęściami. Człowieka, któremu takie życie przypadło w udziale,

nikt nie nazwie szczęśliwym, chyba ktoś, kto by za wszelką cenę upierał się przy [tym]

paradoksie. Ale dość 0 tym (przedmiot ten bowiem jest dostatecznie opracowany w dostępnej

wszystkim literaturze). Trzecim rodzajem życia jest życie poświecone teoretycznej

kontemplacji; będzie 0 nim mowa poniżej.

Życie natomiast upływające na zdobywaniu majątku jest poniekąd życiem pod

przymusem, a bogactwo oczywiście nie jest tym dobrem, którego szukamy; wszak jest ono

czymś tylko pożytecznym i jest środkiem do celu. Dlatego już raczej te rzeczy, 0 których wyżej

była mowa, mógłby ktoś uważać za cele [ostateczne]; ceni się je bowiem dla nich samych. I

one jednak - jak się okazuje - celami tymi nie są, chociaż dla uzasadnienia tego poglądu wiele

przytoczono argumentów.

6. Rozważania na temat istoty dobra.

Krytyka platońskiego pojęcia idei dobra

Porzućmy więc ten temat; lepiej może zająć się rozważaniem dobra w ogóle i zbadać,

co przez nie rozumieć należy, jakkolwiek by przykre były tego rodzaju dociekania wobec faktu,

iż formy ( τα ειδη ) wprowadzili moi przyjaciele. Zdaje się chyba jednak, że może lepiej jest i że

trzeba dla ocalenia prawdy poświęcić nawet to, co jest nam bardzo bliskie - zwłaszcza jeśli się

jest filozofem; bo gdy jedno i drugie jest drogie, obowiązek nakazuje wyżej cenić prawdę

[aniżeli przyjaciół].

Owóż ci, co wprowadzili wspomniany pogląd, nie konstruowali idej ( ιδεας ) tych

przedmiotów, 0 których orzekali poprzedzanie i następstwo (dlatego też nie tworzyli idei liczb);

dobra jednakowoż orzeka się zarówno w [kategorii tego], czym coś jest, jak w [kategorii]

jakości i stosunku, to zaś, co [istnieje] samo w sobie, co jest substancją, z natury swej idzie

przed tym, co względne (to bowiem, co względne, jest w stosunku do tego, co istnieje

samoistnie, jakby czymś pochodnym i czymś, co się doń przyłącza); tak, więc nie mogłaby

istnieć wspólna jakaś idea, obejmująca wszystkie te rodzaje [dobra]. - A dalej: wyraz „dobro”

posiada tyle znaczeń, ile wyraz „byt” (mówi się 0 nim bowiem w [kategorii tego], czym coś

jest, jak np.: bóg lub rozum ; w [kategorii] jakości: zalety; ilości: właściwa miara; stosunku:

to, co pożyteczne; czasu: chwila odpowiednia; miejsca: właściwe miejsce pobytu - i tak dalej),

jasne więc, że nie może ono być czymś wspólnym, ogólnym i jednym; bo w tym wypadku nie

mówiłoby się 0 nim we wszystkich kategoriach, lecz tylko w jednej jedynej. - Następnie:

ponieważ 0 przedmiotach objętych jedną ideą istnieje też jedna nauka, więc musiałaby też

istnieć jakaś jedna nauka dotycząca wszystkich dóbr; tymczasem jest ich wiele, i to nawet w

odniesieniu do przedmiotów podpadających pod tę samą kategorię, jak np. w odniesieniu do

odpowiedniej chwili: nauka bowiem, która się nie zajmuje w związku z wojną, jest

umiejętnością dowodzenia, nauka zaś, która to czyni w związku z chorobą, jest medycyną; w

odniesieniu zaś do właściwej miary: nauką, która się nią zajmuje ze względu na pożywienie,

jest medycyna, umiejętnością zaś, która to czyni ze względu na ćwiczenia fizyczne, jest

gimnastyka. - Mógłby też ktoś mieć wątpliwości, co właściwie mają na myśli ci, którzy

wprowadzili idee, mówiąc 0 „samej tej rzeczy”, skoro przecież jedno i to samo pojecie, a

mianowicie pojęcie człowieka, występuje zarówno w „samym człowieku” (idei człowieka), jak i

w człowieku”. O ile bowiem jeden i drugi jest „człowiekiem”, nie będą się niczym różnili od

siebie, a jeśli tak, to niczym tez [nie będą się od siebie różniły „samo dobro” i „dobro”], 0 ile

oba są „dobrami”. – Nie będzie też samo dobro dobrem w wyższej mierze dlatego, że jest

wieczne, skoro przecież to, co trwa długo, nie jest też bielsze aniżeli to, co trwa tylko jeden

dzień. Bardziej tedy przekonujący wydaje się w tej sprawie pogląd pitagorejczyków, którzy

umieszczają jedność w rzędzie dóbr; za nimi to - jak się zdaje - poszedł i Speuzyp.

Powyższe jednak kwestie niechaj będą poruszone gdzie indziej; przeciwko temu

natomiast, co wyżej powiedziano, mógłby się nasunąć zarzut, jakoby [platonicy] w wywodach

swych mieli na myśli nie wszelkie w ogóle dobro, lecz nazywali dobrem ze względu na jedną

formę to, do czego się dąży i co się ceni dla niego samego, to natomiast, co wytwarza lub

przyczynia się do zachowania rzeczy tego rodzaju czy też zapobiega ich przeciwieństwom -

dobrem ze względu na owe rzeczy i w innym znaczeniu. Jasne wiec, że w takim razie mówiłoby

się 0 tym, co dobre, w dwojakim znaczeniu, a mianowicie bądź jako 0 tym, co dobre samo w

sobie, bądź też jako 0 tym, co dobre ze względu na tamto dobro. Odróżniwszy więc od rzeczy

pożytecznych te, które są dobre same w sobie, zastanówmy się, czy też podpadają one pod

jedną ideę. Jakiego jednak rodzaju rzeczy można uważać za dobre same w sobie? Czy te

wszystkie, do których się dąży nawet dla nich samych tylko, jak rozsądek, widzenie, niektóre

przyjemności lub zaszczyty? Bo jeśli nawet dążymy do wspomnianych rzeczy także i nie dla

nich samych, to jednak można je zaliczyć do tych, które same w sobie są dobre. Czy też

można uważać za dobro samo w sobie samą tylko ideę [dobra]? W takim razie forma byłaby

pusta. Jeśli natomiast wyżej wspomniane rzeczy należą do tych, które są same w sobie dobre,

to trzeba będzie wykazać, że pojęcie dobra jest to samo we wszystkich tych rzeczach, tak jak

pojecie białości w śniegu i w bieli ołowianej. Pojęcia jednak zaszczytów, rozsądku i

przyjemności różnią się między sobą całkowicie właśnie Pod tym względem, pod którym one

wszystkie są dobrami. A więc dobro nie jest niczym wspólnym [ani] podpadającym pod jedną

ideę.

W jakim tedy znaczeniu nazywa się jednak „dobrymi” wszystkie te rzeczy? Nie wydaje

się bowiem byśmy tu mieli do czynienia z przypadkową tożsamością nazw, oznaczających

przedmioty różne. Więc czy się tak nazywa wszystkie owe rzeczy dlatego, że wszystko [co

dobre] ma jedno i to samo źródło lub zmierza do jednego i tego samego celu, czy też raczej na

podstawie analogii? Jak bowiem w ciele [czymś dobrym jest] wzrok, tak w duszy - rozum, w

czymś innym zaś - znowu coś innego. Te jednak zagadnienia należy może teraz porzucić;

szczegółowe bowiem ich roztrząsanie należałoby raczej do innej filozofii (filozofii pierwszej),

podobnie ma się też rzecz w odniesieniu do idei [dobra]. Jeśli bowiem nawet istnieje jakieś

jedno dobro, które może być orzekane 0 wszystkim, co dobre, lub może posiadać byt odrębny

samo w sobie, to jasne, że człowiek nie mógłby go osiągnąć przez swoje działanie ani posiąść;

Arystoteles - Etyka Nikomachejska ks. 1 i 2.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: