przydatnosc markerowkostnych w przerzutach do kosci.pdf

Wspó³czesna Onkologia (2002) vol. 6: 6; 384–390

Przydatnoœæ markerów obrotu

kostnego w rozpoznaniu

i monitorowaniu przebiegu

leczenia przerzutów

nowotworowych do koœci

Koœci s¹ czêstym miejscem wystê-

powania przerzutów nowotworów

z³oœliwych, szczególnie raka piersi

i prostaty. Chocia¿ nie jest to zjawi-

sko rzadkie, diagnostyka przerzu-

tów do koœci mo¿e sprawiaæ du¿e

trudnoœci. Podstawowe badania

diagnostyczne to badanie radiolo-

giczne i scyntygrafia. Scyntygrafia

jest badaniem prostym, pozwala na

zbadanie ca³ego koœæca i cechuje

siê du¿¹ czu³oœci¹, nie jest jednak

badaniem specyficznym. Ponadto

zwiêkszony wychwyt znacznika

mo¿e œwiadczyæ o aktywnych prze-

rzutach, ale mo¿e te¿ byæ zwi¹za-

ny ze wzmo¿onymi procesami na-

prawczymi u pacjentów odpowia-

daj¹cych na leczenie.

Klasyczne badanie radiologiczne

jest bardziej specyficzne przy

znacznie mniejszej czu³oœci. Po-

trzebne s¹ wiêc inne badania, mo-

g¹ce pomóc w przypadku w¹tpli-

woœci. W pewnych sytuacjach tak¹

rolê spe³niaj¹ markery nowotworo-

we. U pacjentów bez zmian poza

uk³adem kostnym, z dodatnim wy-

nikiem scyntygrafii niepotwierdzo-

nym badaniem radiologicznym,

podwy¿szony poziom CA 15.3

w raku piersi czy PSA w raku pro-

staty mo¿e œwiadczyæ o rozsiewie

procesu nowotworowego i poœred-

nio o przerzutach do koœci. Inne

dotychczas stosowane badania la-

boratoryjne by³y ma³o przydatne.

W ostatnich latach du¿e zaintere-

sowanie i nadzieje wzbudzi³y nowe

markery obrotu metabolicznego ko-

œci, które s¹ bardziej czu³e i bardziej

specyficzne ni¿ stosowane dotych-

czas. Mog¹ u³atwiæ wczesne rozpo-

znanie przerzutów do koœci. Nie ma

jednak swoistych markerów pozwa-

laj¹cych jednoznacznie rozpoznaæ

przerzuty. Jedynym wyj¹tkiem jest

prawdopodobnie kostna forma fos-

fatazy zasadowej u pacjentów

z przerzutami raka prostaty.

Oznaczanie markerów obrotu kost-

nego mo¿e byæ przydatne w moni-

torowaniu przebiegu leczenia,

szczególnie wtedy, gdy przerzuty

s¹ ograniczone do koœci. Markery

resorpcji koreluj¹ z przebiegiem le-

Markers of bone turnover in bone metastases

Maria Litwiniuk, Zygmunt Kopczyñski

Klinika Onkologii i Zak³ad Diagnostyki Laboratoryjnej, Katedra Onkologii

Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Koœci s¹ czêstym miejscem wystê-

powania przerzutów nowotworów z³o-

œliwych. Powstaj¹ najczêœciej w prze-

biegu raka piersi, prostaty, p³uca, tar-

czycy i nerki. Œrednio wystêpuj¹ w 20

proc. wszystkich nowotworów z³oœli-

wych. U chorych zmar³ych z powo-

du raka piersi lub stercza przerzuty

do koœci stwierdza siê w 50–85 proc.

przypadków. Chocia¿ jest to zjawisko

czêste, kliniczna diagnoza przerzu-

tów do koœci nie zawsze jest ³atwa.

Przerzuty do koœci maj¹ zwykle typo-

w¹ lokalizacjê, u czêœci chorych po-

zostaj¹ jednak bezobjawowe przez

wiele miesiêcy [1].

ognisko o œrednicy mniejszej ni¿

1 cm mo¿e nie zostaæ wykryte.

Ma³e zmiany mog¹ byæ uwidocz-

nione w scyntygrafii, jednak nie

zawsze obecnoœæ ognisk wzmo¿o-

nego wychwytu jest równoznacz-

na z obecnoœci¹ przerzutów. Ba-

danie to opiera siê na pomiarze

wychwytu znacznika przez oste-

oblasty, jest wiêc mniej przydatne

w ocenie przerzutów czysto oste-

olitycznych. Zmiany w przep³ywie

krwi, czy zwiêkszona aktywnoœæ

osteoblastów spowodowana inny-

mi ni¿ przerzuty czynnikami mog¹

byæ przyczyn¹ wyników fa³szywie

dodatnich. W przypadku niektó-

rych nowotworów, takich jak czer-

niak czy rak nerki, obrót kostny

jest nieznacznie wzmo¿ony i prze-

rzuty mog¹ byæ niewidoczne. In-

nym problemem jest monitorowa-

nie przebiegu leczenia. Wzmo¿e-

nie wychwytu znacznika w badaniu

scyntygraficnym mo¿e œwiadczyæ

o aktywnych przerzutach, ale mo-

¿e te¿ byæ zwi¹zane ze wzmo¿o-

nymi procesami naprawczymi

u pacjentów odpowiadaj¹cych na

leczenie.

Nowoczesne techniki radiolo-

giczne, takie jak tomografia kom-

Podstawowym badaniem dia-

gnostycznym jest konwencjonalne

badanie radiologiczne i badanie

scyntygraficzne. Badanie scynty-

graficzne cechuje siê du¿¹ czu³o-

œci¹, ale jest ma³o swoiste,

w przeciwieñstwie do klasycznej

radiologii, która odznacza siê

znaczn¹ swoistoœci¹ i mniejsz¹

czu³oœci¹. Prawid³owy wynik tego

badania nie wyklucza obecnoœci

przerzutów. Warunkiem uwidocz-

nienia zmiany na zdjêciu RTG jest

zniszczenie beleczkowej struktury

koœci co najmniej w

50 proc.;

Wspó³czesna Onkologia (2002) vol. 6: 6; 384–390

czenia bifosfonianami. Potrzebne

s¹ jednak dalsze badania, by do-

k³adniej okreœliæ ich znaczenie

w onkologii i dlatego nie zaleca siê

stosowania nowych markerów ob-

rotu kostnego w codziennej prakty-

ce klinicznej.

puterowa (CT) i badanie z zasto-

sowaniem magnetycznego rezo-

nansu j¹drowego (MRI) s¹ bardziej

specyficzne. Techniki te pozwalaj¹

okreœliæ rodzaj przerzutów (osteoli-

tyczne, osteosklerotyczne) i zasiêg

zmian. CT i MRI pomimo swych

niew¹tpliwych zalet s¹ rzadko sto-

sowane ze wzglêdu na wysoki

koszt i ma³¹ dostêpnoœæ [2–4].

MARKERY RESORPCJI

KOŒCI

Wydalanie wapnia z moczem

jest najprostszym i najtañszym

sposobem mierzenia resorpcji

kostnej. Jest to jednak metoda

nieswoista tkankowo, charaktery-

zuj¹ca siê ma³¹ czu³oœci¹. Mo¿e

byæ wiarygodnym wskaŸnikiem tyl-

ko w stanach znacznego nasile-

nia obrotu kostnego. Stê¿enie

wapnia w moczu jest wypadkow¹

wch³aniania jelitowego, resorpcji

w kanalikach nerkowych i metabo-

lizmu kostnego. Na ostateczne

stê¿enie wp³ywaj¹ hormony,

przede wszystkim parathormon,

kalcytonina, a tak¿e glukokortyko-

idy i estrogeny.

S³owa kluczowe: przerzuty do ko-

œci, markery obrotu kostnego.

¯adne z powszechnie stosowa-

nych badañ laboratoryjnych nie

jest specyficzne. Oznaczanie mar-

kerów nowotworowych, np. PSA

dla raka stercza i CA –15.3 dla

raka piersi umo¿liwia rozpoznanie

rozsiewu choroby nowotworowej

i poœrednio mo¿e pomóc w rozpo-

znaniu przerzutów do koœci.

W ostatnich latach du¿e zain-

teresowanie i nadzieje wzbudzi³y

nowe markery obrotu metabolicz-

nego koœci. Jak wiadomo, koœæ

podlega sta³ej przebudowie we-

wnêtrznej, która jest niezbêdna do

utrzymania funkcji mechanicznych

i metabolicznych. W procesie tym

uczestnicz¹ 2 rodzaje komórek:

osteoklasty resorbuj¹ce koœæ

i osteoblasty, które tworz¹ now¹

koœæ. W warunkach prawid³owych

zachodzi równowaga pomiêdzy re-

sorpcj¹ i koœciotworzeniem. Obec-

noœæ przerzutów zak³óca tê równo-

wagê. W przypadku przerzutów

osteolitycznych dochodzi do

znacznego nasilenia aktywnoœci

osteoklastów, a tym samym do

przewagi resorpcji. Uwalniane

w trakcie resorpcji produkty de-

gradacji kolagenu powoduj¹ dal-

sze pobudzanie osteoklastów

i byæ mo¿e oddzia³uj¹ chemotak-

tycznie na komórki guza. Pomiar

parametrów metabolizmu kostne-

go mo¿e pomóc w ocenie tego

procesu. Niektóre z tych badañ

stosowane s¹ od dawna. Inne

zosta³y wprowadzone w ci¹gu kil-

ku ostatnich lat i wymagaj¹ we-

ryfikacji klinicznej i laboratoryjnej.

Najczêœciej dzieli siê je na mar-

kery resorpcji oraz markery ko-

œciotworzenia.

Hydroksyprolina

Hydroksyprolina to aminokwas

wystêpuj¹cy wy³¹cznie w kolage-

nie. Oznaczanie wydalania hy-

droksyproliny z moczem by³o do

niedawna najczêœciej stosowan¹

metod¹ oznaczania resorpcji ko-

œci. Jednak tylko 10 proc. hydrok-

syproliny powsta³ej w wyniku roz-

padu kolagenu wydalane jest

z moczem. Wiêkszoœæ resorbowa-

na jest w kanalikach nerkowych

i podlega degradacji w w¹trobie.

Ze wzglêdu na ma³¹ specyficz-

noœæ metoda ta jest obecnie rza-

dziej stosowana. Hydroksyprolina

nie jest swoista dla tkanki kostnej,

wystêpuje we wszystkich typach

kolagenu i we wszystkich rodza-

jach tkanki ³¹cznej. Zród³em nie-

kolagenowym hydroksyproliny mo-

g¹ byæ równie¿ niektóre bia³ka su-

rowicy, szczególnie sk³adnik C1q

dope³niacza.

Istotn¹ wad¹ tej metody bada-

nia resorpcji koœci jest tak¿e fakt,

¿e dieta mo¿e wp³ywaæ na zawar-

toœæ hydroksyproliny w moczu. Hy-

droksyprolina znajduje siê w po-

karmach bogatych w kolagen lub

¿elatynê i podlega wch³anianiu je-

litowemu.

Wspó³czesna Onkologia (2002) vol. 6: 6; 384–390

The skeleton is a common site for

metastases in patients with mali-

gnancies, especially with breast

and prostate cancer. The diagno-

sis of bone metastases can be dif-

ficult. The screening for bone me-

tastases is based on radioisotopic

bone scans, confirmed by supple-

mental radiographic bone surveys.

Scintigraphy is simple, can examine

the whole skeleton and is sensitive

but lacks specificity. Changes of

bone scintigraphy uptake is difficult

to interpret because scintigraphy

detect not only the osteoblastic me-

tastatic lesions but also the healing

process of bone metastases. Co-

nventional radiology plays a central

role in the diagnosis of metastases

but is less sensitive and radiologi-

cal changes in bone metastases

are very slow.

Elevation of tumor associated mar-

kers (CA 15.3 in breast and PSA in

prostate cancer) can be an early

sign of metastatic disease and bo-

ne matastases.

In recent years new biochemical

markers of bone remodeling hold

great promise because of their re-

latively sensitivities and specifici-

ties.

Markers of bone turnover could

help the clinician in the early dia-

gnosis of bone metastases. They

correlate with presence of bone

metastases and extend of bone di-

sease, but there are no laboratory

findings which are pathognomonic

for skeletal metastases with possi-

ble exception of BALP in prostate

carcinoma.

Bone markers can be used for mo-

nitoring patients especially when

bone is the only site of metastases.

Bone resorption markers may be

useful for follow-up bisphosphona-

te therapy. The use of biochemical

markers of bone turnover to monitor

therapy is not suggested for routine

care. More studies are necessary to

determine usefulness of bone mar-

kers in oncology.

Winianooporna kwaśna fosfataza

(TRAP)

Jest to specyficzny izoenzym,

uwalniany przez osteoklasty resor-

buj¹ce koœæ. Jego funkcja biolo-

giczna nie jest znana. Wydaje siê,

¿e enzym ten móg³by staæ siê do-

brym markerem aktywnoœci oste-

oklastów, gdyby nie trudnoœci me-

todyczne. W surowicy znajduj¹ siê

inhibitory tego enzymu, jest on

niestabilny i trudny do odró¿nienia

od kwaœnych fosfataz uwalnianych

z tkanek pozakostnych.

ra pirydynolinowe wi¹zania sieciu-

j¹ce. Dostêpne s¹ zestawy radio-

immunologiczne do oznaczania

ICTP w surowicy. Wydaje siê jed-

nak, ¿e marker ten jest raczej

markerem obrotu kolagenu, a wiêc

na jego stê¿enie mo¿e wp³ywaæ

równie¿ koœciotworzenie.

C-końcowy usieciowany

telopeptyd łańcucha

kolagenu typu I (CTx)

Uwalniany podczas degradacji

kolagenu i wydalany przez nerki

telopeptyd nie jest bezwzglêdnie

swoisty dla tkanki kostnej. Jest

obecny we wszystkich tkankach,

w których w kolagenie typu I two-

rz¹ siê pirydynolinowe wi¹zania

sieciuj¹ce. Mimo to jest bardziej

czu³ym i bardziej swoistym marke-

rem ni¿ Pyr i DPyr. Dostêpne s¹

zestawy do oznaczania CTx

w moczu (CrossLaps) i w surowi-

cy (Serum CrossLaps).

Wiązania sieciujące kolagen

pirydynolina (Pyr)

i dezoksypirydynolina (DPyr)

Pirydynolina i dezoksypirydyno-

lina to zwi¹zki, które tworz¹ miê-

dzycz¹steczkowe wi¹zania w doj-

rza³ych formach kolagenu. Chocia¿

wi¹zania te nie s¹ swoiste dla ko-

lagenu koœci, to jednak przypusz-

cza siê, ¿e obecne w moczu

zwi¹zki Pyr i DPyr pochodz¹ g³ów-

nie z kolagenu kostnego.

Zalet¹ tej metody badania obro-

tu kostnego jest fakt, ¿e obecne

w moczu zwi¹zki Pyr i DPyr pocho-

dz¹ wy³¹cznie z procesu resorpcji,

nie s¹ metabolizowane i nie s¹

wch³aniane z po¿ywieniem. Oko³o

40 proc. wi¹zañ sieciuj¹cych poja-

wia siê w moczu w stanie wolnym,

reszta jest zwi¹zana z peptydami.

Woln¹ Pyr i DPyr mo¿na oznaczaæ

metod¹ immunoenzymatyczn¹.

N-końcowy telopeptyd łańcucha

kolagenu typu I (NTx)

Wi¹zanie sieciuj¹ce w tym pep-

tydzie ma charakterystyczn¹ dla

kolagenu koœci lokalizacjê. NTx nie

wystêpuje w niezmineralizowanych

kolagenach, co sprawia, ¿e jest

obecnie najczulszym i najbardziej

swoistym markerem resorpcji ko-

œci. Zestaw do oznaczania NTx

w moczu metod¹ immunoenzyma-

tyczn¹ dostêpny jest pod handlo-

w¹ nazw¹ Osteomerk.

Wszystkie powy¿sze markery

nie s¹ swoiste dla tkanki kostnej.

Zastosowanie metod radioimmuno-

logicznych i immunoenzymatycz-

nych pozwoli³o na oznaczanie

fragmentów kolagenu swoistych

dla kolagenu typu I.

MARKERY TWORZENIA

KOŒCI

Osteokalcyna

Osteokalcyna jest specyficz-

nym, niekolagenowym bia³kiem

macierzy kostnej, syntetyzowanym

przez osteoblasty i odontoblasty.

Czêœæ osteokalcyny, która nie zo-

sta³a zdeponowana w macierzy

kostnej uwalniana jest do uk³adu

kr¹¿enia. Wykrywana we krwi sta-

nowi ok. 15 proc. wytwarzanej

osteokalcyny. Biologiczna rola

Usieciowane telopeptydy

kolagenu typu I

Karboksyterminalny telopepyd

kolagenu typu I (ICTP)

Ten telopeptyd jest produktem

degradacji kolagenu typu I, zawie-

Key words: bone metastases, mar-

kers of bone turnover.

388

Wspó³czesna Onkologia

osteokalcyny nie jest w pe³ni wy-

jaœniona, jednak jej swoistoœæ dla

tkanki kostnej sprawia, ¿e jest

uwa¿ana za dobry marker koœcio-

tworzenia. Stê¿enie osteokalcyny

w surowicy okreœla siê metodami

immunologicznymi.

N-końcowy propeptyd prokolagenu

typu I (PINP)

Uwalniany z koñca aminowego

propeptyd prokolagenu typu I wy-

daje siê byæ lepszym markerem

syntezy kolagenu od PICP. PINP

w surowicy mo¿na oznaczyæ me-

tod¹ radioimmunologiczn¹ [5-8].

z uogólnion¹ chorob¹ bez zmian

w badaniu scyntygraficznym. Zda-

niem niektórych autorów mo¿e to

oznaczaæ, ¿e u pacjentów tych ist-

nia³y wczesne przerzuty, których

nie wykryto metodami konwencjo-

nalnymi. Inni uwa¿aj¹, ¿e u kobiet

z rakiem piersi jest to raczej zwi¹-

zane z przedwczesn¹ menopauz¹,

wywo³an¹ chemioterapi¹.

Wydaje siê, ¿e z badanych

markerów obrotu kostnego Ntx jest

najbardziej przydatny w wykrywa-

niu przerzutów [4, 10, 11]. Stwier-

dzono równie¿, ¿e poziom niektó-

rych markerów koreluje ze stop-

niem zajêcia uk³adu kostnego.

Wartoœci kostnej formy fosfatazy

zasadowej w surowicy i NTx

w moczu by³y znamiennie wy¿sze

u pacjentów z wiêksz¹ liczb¹

przerzutów. Oba parametry mia³y

wiêksze wartoœci w przypadku

przerzutów osteosklerotycznych ni¿

w przerzutach osteolitycznych

i mieszanych. W innym badaniu

poziom ICTP i kostnej fosfatazy

korelowa³ ze stopniem zajêcia

uk³adu kostnego i natê¿eniem bó-

lu [10, 12].

W du¿ej grupie pacjentów z ra-

kiem prostaty badano przydatnoœæ

kostnej formy fosfatazy zasadowej

w wykrywaniu przerzutów do ko-

œci. Badanie to pozwala³o na wy-

krycie przerzutów u 88 proc. pa-

cjentów ze 100-procentow¹ czu³o-

œci¹. Oznaczaj¹c jednoczeœnie

BALP i PSA, przerzuty mo¿na wy-

kryæ u 96 proc. pacjentów. ¯aden

z pacjentów z rakiem prostaty

i bez przerzutów do koœci nie wy-

kazywa³ podwy¿szonego poziomu

BALP [13, 14].

Fosfataza zasadowa (ALP)

Marker ten cechuje siê brakiem

swoistoœci tkankowej. Na ca³kowi-

t¹ aktywnoœæ fosfatazy zasadowej

sk³ada siê aktywnoœæ 4 izoenzy-

mów: jelitowego, ³o¿yskowego, izo-

enzymu z nab³onka rozrodczego

gonad i kostno/w¹trobowo/nerko-

wego. Ten ostatni wystêpuje

w trzech izoformach, które ró¿ni¹

siê budow¹ ³añcuchów bocznych.

Ró¿nice te zosta³y wykorzystane

do opracowania metod, umo¿liwia-

j¹cych oznaczenie kostnej postaci

fosfatazy zasadowej (BALP). Izo-

enzym kostny jest syntetyzowany

przez osteoblasty, najprawdopo-

dobniej jest potrzebny w proce-

sach mineralizacji koœci. Frakcjê

kostn¹ alkalicznej fosfatazy ozna-

cza siê metod¹ immunoenzyma-

tyczn¹.

KOSTNA SIALOPROTEINA

(BSP)

Funkcja tej proteiny nie jest jed-

noznacznie poznana. Odgrywa ro-

lê w procesach adhezji, jest wydzie-

lana przez osteoklasty i osteoblasty

i jest niezbêdna w procesie ³¹cze-

nia siê tych komórek z macierz¹

kostn¹. Poziom sialoproteiny wzra-

sta w chorobach ze wzmo¿onym

obrotem kostnym, takich jak oste-

oporoza i choroba Pageta. Stwier-

dzano równie¿ podwy¿szony po-

ziom BSP u pacjentów z rakiem

piersi i przerzutami do koœci [9].

KLINICZNE ZASTOSOWANIE

MARKERÓW OBROTU

KOSTNEGO W ONKOLOGII

Diagnostyka laboratoryjna

przerzutów do kości

Do niedawna podstawowymi ba-

daniami biochemicznymi, wykony-

wanymi u pacjentów z podejrze-

niem przerzutów do koœci, by³o

oznaczanie wydalania z moczem

wapnia i hydroksyproliny. Badania

te s¹ jednak niespecyficzne i po-

zwalaj¹ na wykrycie tylko bardzo

du¿ych zmian w obrocie kostnym.

Nowsze markery obrotu kostne-

go s¹ bardziej specyficzne.

W licznych badaniach stwierdza-

no podwy¿szone wartoœci tych

markerów u chorych z przerzuta-

mi do koœci. Nasilona resorpcja

sprawia, ¿e w moczu pacjentów

wystêpuje wiêcej produktów roz-

padu kolagenu, takich jak Pyr,

DPyr, CTx i NTx. Nie ma jednak

swoistych markerów jednoznacz-

nie wskazuj¹cych na przerzuty do

koœci. Podwy¿szone wartoœci Pyr,

DPyr, CTx i NTx i ICTP stwierdza

siê równie¿ u czêœci pacjentów

C-końcowy propeptyd prokolagenu

typu I (PICP)

Propeptydy prokolagenu I z koñ-

ca karboksylowego (PICP – pro-

colagen type I carboxyterminal pro-

peptide) i z koñca aminowego

(PINP – procollagen type I amino-

terminal propeptide) s¹ uwalniane

w trakcie zewn¹trzkomórkowego

przetwarzania prokolagenu w ko-

lagen. Obecne w kr¹¿eniu PICP

i PINP odzwierciedlaj¹ wiêc licz-

bê nowo utworzonych cz¹steczek

kolagenu. Poza tkank¹ kostn¹ pro-

pepydy kolagenu I wytwarzane

s¹ równie¿ w innych tkankach

syntetyzuj¹cych kolagen I. Nie

s¹ wiêc markerami swoistymi

tkankowo, ale szkielet wydaje siê

byæ g³ównym Ÿród³em propepty-

dów w kr¹¿eniu. Szybkoœæ kliren-

su metabolicznego PICP zmienia

siê w chorobach w¹troby i tar-

czycy.

Określanie grup pacjentów

o gorszym rokowaniu

W badaniu obejmuj¹cym grupê

250 pomenopauzalnych pacjentek

z przerzutami raka sutka do koœci

badano prognostyczne znaczenie

podwy¿szonego poziomu NTx

w surowicy. Przed leczeniem pod-

wy¿szony poziom NTx stwierdzano

u 60 pacjentek. Œrednie prze¿ycie

389

Przydatnoœæ markerów obrotu kostnego w rozpoznaniu i monitorowaniu przebiegu leczenia przerzutów nowotworowych do koœci

tych pacjentek by³o wyraŸnie gor-

sze ni¿ w grupie pozosta³ych 190

chorych, u których nie stwierdza-

no podwy¿szonych wartoœci NTx

w surowicy (œrednie prze¿ycie od-

powiednio 663 i 941 dni). W gru-

pie pacjentek z podwy¿szonym

poziomem NTx dalszy wzrost tego

wskaŸnika w trakcie leczenia hor-

monalnego wi¹za³ siê ze z³ym ro-

kowaniem. Na podstawie tego ba-

dania trudno jest jednoznacznie

powiedzieæ, czy Ntx nale¿y tu trak-

towaæ jako czynnik prognostyczny

przebiegu choroby, czy jako czyn-

nik predykcyjny odpowiedzi na le-

czenie hormonalne [15]. Równie¿

badanie Costy wykaza³o korelacjê

pomiêdzy wzrostem poziomu NTx

a postêpem choroby. U pacjentów,

u których nastêpowa³a progresja

w koœciach stwierdzano wzrost po-

ziomu NTx w moczu œrednio

o 151,9 proc. i ICTP w surowicy

œrednio o 132,5 proc. [16].

niem radiologicznym jest mo¿liwa

po d³ugim czasie (3 do 6 mies.),

a wynik badania scyntygraficzne-

go nie zawsze jest jednoznaczny.

Poszukuje siê wiêc metod bioche-

micznych, które mog³yby u³atwiæ to

zadanie. Po zastosowaniu bifosfo-

nianów obserwowano spadek war-

toœci CTx, DPyr i hydroksyproliny.

CTx okaza³ siê w tych badaniach

najlepszym markerem oceny odpo-

wiedzi na leczenie [18, 19].

nianów u pacjentów z przerzutami

do koœci zmniejsza ból i liczbê

powik³añ, takich jak z³amania pa-

tologiczne i epizody hiperkalcemii.

S¹ doniesienia o korzystnym pro-

filaktycznym stosowaniu tych leków

[25–27]. W tej sytuacji okreœlenie

grup pacjentów o zwiêkszonym ry-

zyku wyst¹pienia przerzutów do

koœci by³oby bardzo po¿¹dane.

Wykazano, ¿e przydatne do tego

celu mo¿e byæ okreœlanie pozio-

mu kostnej sialoproteiny (BSP).

Przez 2 lata obserwowano grupê

264 kobiet, operowanych z powo-

du raka piersi. U 19 pacjentek wy-

st¹pi³y przerzuty do koœci. U 17

z nich stwierdzano przed operacj¹

podwy¿szony poziom BSP [28].

W innym badaniu oceniano

markery obrotu kostnego u 28 pa-

cjentów ze szpiczakiem mnogim.

Wszyscy pacjenci leczeni byli cy-

tostatykami, czêœæ dodatkowo bi-

fosfonianem. Po 3 mies. terapii

w grupie leczonej bifosfonianem

stwierdzono spadek poziomu NTx

w moczu. W grupie leczonej tylko

cytostatykami poziom NTx pozo-

sta³ niezmieniony. W obu grupach

nie uleg³y zmianie wartoœci kost-

nej frakcji fosfatazy zasadowej

i osteokalcyny [20].

W klinice autorów oznaczano

CTx w surowicy i w moczu pa-

cjentek z rakiem piersi i przerzu-

tami do koœci. Po 6–8 tyg. lecze-

nia klodronianem nast¹pi³ spadek

wartoœci CTx w

PODSUMOWANIE

Nowe markery obrotu kostnego

s¹ bardziej czu³e i bardziej spe-

cyficzne ni¿ stosowane dotych-

czas. Mog¹ u³atwiæ wczesne roz-

poznanie przerzutów do koœci. Nie

ma jednak swoistych markerów,

pozwalaj¹cych jednoznacznie roz-

poznaæ przerzuty. Jedynym wyj¹t-

kiem jest kostna forma fosfatazy

zasadowej u pacjentów z przerzu-

tami raka prostaty.

Oznaczanie markerów obrotu

kostnego mo¿e byæ przydatne

w monitorowaniu przebiegu lecze-

nia, szczególnie wtedy, gdy prze-

rzuty s¹ ograniczone do koœci.

W chwili obecnej zastosowanie no-

wych markerów obrotu kostnego

w codziennej praktyce klinicznej nie

powinno byæ zalecane. Potrzebne

s¹ dalsze badania, by dok³adniej

okreœliæ ich znaczenie w onkologii.

W badaniu fiñskim stwierdzono

korelacjê pomiêdzy poziomami pro-

peptydów prokolagenu typu

I (PINP i PICP) a agresywnym

przebiegiem raka piersi. U pacjen-

tek z agresywn¹ chorob¹ poziom

PINP by³ 7-krotnie wy¿szy ni¿

w grupie chorych ze stabilizacj¹

choroby. Wzrostowi PINP nie towa-

rzyszy³ jednak proporcjonalny wzrost

PICP, a przecie¿ w trakcie syntezy

cz¹steczek kolagenu powstaje taka

sama iloœæ propepeptydów amino-

terminalnych (PINP) i karboksyter-

minalnych (PICP). Byæ mo¿e jest to

zwi¹zane z nieco odmiennym me-

tabolizmem tych peptydów. Wyt³u-

maczeniem mo¿e byæ równie¿ zja-

wisko istnienia innych wariantów

cz¹steczki kolagenu (3 ³añcuchy

moczu œrednio

o 40 proc. [21].

Obni¿enie poziomu NTx stwier-

dzono równie¿ w badaniu porównu-

j¹cym pamidronian z nowym bifos-

fonianem – zoledronianem. Spadek

NTx w moczu w granicach od 37

do 60,8 proc. wyst¹pi³ u wszystkich

pacjentów leczonych bifosfonianami

[22]. Wydaje siê, ¿e w monitorowa-

niu wyników leczenia najbardziej

przydatne jest oznaczanie NTx [23].

Amerykañskie Towarzystwo On-

kologii Klinicznej radzi, by nie sto-

sowaæ powszechnie markerów ob-

rotu kostnego do monitorowania

przebiegu leczenia [24].

PIŒMIENNICTWO

1. Coleman RE, Rubens RD. The clinical

course of bone metastases from breast

cancer. Br J Cancer 1987; 55: 61-6.

2. Rosenthal DI. Radiologic diagnosis of

bone metastases. Cancer 1997; 80:

1595-607.

3. Algra PR, Bloem JL, Tissing H, et al.

Detection of vertebral metastases:

comparison between MR imaging and

bone scintigraphy. Radiographics

1991; 11: 219-32.

1, normalnie 2

-1 i 1

-2) [17].

Monitorowanie wyników leczenia

przerzutów do koœci nie jest ³atwe.

Subiektywna poprawa i ust¹pienie

dolegliwoœci bólowych nie zawsze

oznaczaj¹ obiektywn¹ odpowiedŸ.

Ocena konwencjonalnym bada-

Określanie grup pacjentów

ze zwiększonym ryzykiem

wystąpienia przerzutów do kości

Liczne badania dowiod³y, ¿e za-

stosowanie leków z grupy bifosfo-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: