PISARZE �WIATA SLOWNIK ENCYKLOPEDYCZNY Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1995 Wydanie pierwsze PRZEDMOWA Pisarze �wiata. S�ownik encyklopedyczny jest jedynym wydanym w Polsce tak obszernym, licz�cym ponad 6 ty�. hase�, przewodnikiem po literaturach obcych. Zawiera has�a osobowe pisarzy wszystkich epok � od staro�ytno�ci po wsp�czesno�� � i wszystkich kr�g�w kulturowych, ��cznie z Czarn� Afryk� i Dalekim Wschodem, oraz has�a rzeczowe po�wi�cone najwybitniejszym anonimowym dzie�om literatury �wiatowej, jak Mahabharata, Kalewala, Pie�� o Nibelungach. Uwzgl�dnia r�wnie� wielu s�awnych my�licieli, filozof�w, historiograf�w czy tw�rc�w retoryki, kt�rzy zarazem zajmuj� poczesne miejsce w �wiecie literatury. W S�owniku korzystali�my z dorobku naszych wcze�niejszych publikacji, zw�aszcza Nowej encyklopedii powszechnej PWN, poszerzyli�my jednak znacznie grono prezentowanych autor�w, m.in. w dziale literatury dla dzieci i m�odzie�y, science fiction, fantasy i sensacyjnej. Czytelnik znajdzie w S�owniku informacje o przek�adach na j�zyk polski dzie� omawianych pisarzy oraz o wybranych pozycjach bibliografii przedmiotowej. S�ownik przedstawia tak�e liczn� grup� pisarzy pomijanych dot�d ze wzgl�d�w cenzuralnych: autor�w poddanych represjom b�d� tworz�cych na emigracji. Kieruj�c si� intencj� pokazania ca�o�ciowego obrazu literatury �wiatowej, niezale�nie od rangi artystycznej oraz �wiatopogl�dowych i politycznych stanowisk tworz�cych j� pisarzy, a stosownie do znaczenia, jakie im przypisywano i roli, jak� odgrywali w swojej epoce, zamie�cili�my np. w S�owniku has�a osobowe pisarzy, kt�rych utwory s� dzi� na og� oceniane krytycznie, a w przesz�o�ci by�y wa�nym narz�dziem komunistycznej polityki kulturalnej i pedagogiki spo�ecznej. S�ownik jest z za�o�enia dzie�em popularyzatorskim. Ma przekazywa� podstawowe informacje biograficzne i bibliograficzne oraz zwi�z�e charakterystyki tw�rczo�ci prezentowanych pisarzy. Bibliografia podmiotowa, zamieszczona w tek�cie, obejmuje tytu�y najwa�niejsze i najbardziej reprezentatywne w dorobku danego autora; odzwierciedla r�wnie� specyficzne dla kilku literatur Europy �rodkowo-Wschodniej zjawisko publikowania, z przyczyn politycznych, poza krajem, a tak�e w kraju poza zasi�giem cenzury, w niezale�nym obiegu wydawniczym. S�ownik jest wyposa�ony w dwa indeksy: indeks polskoj�zycznych tytu��w utwor�w wydanych b�d� wystawionych w Polsce (wraz z tytu�ami oryginalnymi) oraz indeks tytu��w obcoj�zycznych (wraz z ich wolnym przek�adem). Ka�dy indeks zawiera w jednolitym uk�adzie alfabetycznym tytu�y utwor�w wymienione w tekstach hase� (z pomini�ciem tytu��w polskich wybor�w i antologii) oraz nazwiska ich autor�w. Integralnym sk�adnikiem S�ownika jest obszerny zestaw ilustracji: portret�w pisarzy, ich karykatur, autograf�w, rysunk�w itp. Oddaj�c S�ownik do r�k Czytelnik�w, Wydawnictwo prosi o przekazywanie sugestii, opinii i spostrze�e�, kt�re b�d� rozwa�ane z nale�yt� uwag� i w miar� mo�liwo�ci wykorzystane w nast�pnych edycjach. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, w sierpniu 1995 r. OBJA�NIENIA Uwagi og�lne Tytu�y (g��wki) hase� w publikacji Pisarze �wiata. S�ownik encyklopedyczny podano wersalikami p�grubymi, imiona � tekstem jasnym (kapitalikami), synonimy, formy oboczne nazw i nazwisk, pseudonimy � tekstem p�tgrubym, daty �ycia � tekstem jasnym w nawiasach okr�g�ych. Przy datach niepewnych, spornych, nie ustalonych dano znak zapytania, przy datach znanych w przybli�eniu dodano s�owo ok. (oko�o), np. (10377-1082), (1508-1568?), (ok. 1217-1265), (mi�dzy 1237 a 1239-1316), Daty urodzenia i �mierci Rosjan podano wed�ug nowego stylu. Tytu�em (g��wk�) has�a jest w zasadzie rzeczownik w pierwszym przypadku, a w has�ach w i el owy razowych � je�eli akcent tre�ciowy pada na przymiotnik lub na rzeczownik w dope�niaczu � wyraz akcentuj�cy tytu� has�a, umieszczony na pierwszym miejscu, np. ARTURIA�SKIE LEGENDY. FRANTOVA PRAVA W nawiasach kwadratowych podano wymow�, np. AASEN [o:sen], ANDERSON [and^sn]. Imiona podano w pisowni oryginalne} b�d� w transkrypcji (alfabety nietaci�skie), u Rosjan podano r�wnie� inicja�y patronimik�w (otczestw). W has�ach dotycz�cych os�b panuj�cych imiona podano w postaci spolszczonej, np.: ALFRED WIELKI, ALFONS X M�DRY Informacje o pokrewie�stwie postaci r�wnorz�dnych podano w has�ach os�b spokrewnionych ze sob�, zamieszczonych w S�owniku, np. SHELLEY MARY WOLLSTONECRAFT, c�rka W. Godwina, GODWIN WILLIAM. ojciec M.W, Shelley. W biogramach os�b wybitnych nie podano informacji o pokrewie�stwie z osobami o mniejszym znaczeniu, natomiast wskazano na pokrewie�stwo z nimi postaci mniej znanych, np. AND-RIEJEW DANII� L,, syn Leonida N- Andriejewa- Tytu�y dzie� w S�owniku podano w zasadzie w pe�nym brzmieniu zgodnie z kart� tytu�ow�. Bardzo d�ugie tytu�y skracano zaznaczaj�c trzema kropkami (...), �e tytu� jest niepe�ny. Tytu�y dzie� t�umaczonych (wydanych b�d� wystawionych) na j�zyk polski podano w has�ach w przek�adzie polskim (wraz z datami pierwszego wydania oryginalnego i wydania polskiego), tytu�y dzie� dotychczas nie t�umaczonych � w j�zyku orygina�u. Brak daty wydania polskiego przy tytule utworu prze�o�onego na j�zyk polski oznacza, i� utw�r zawarty jest w polskim wydaniu zbiorowym b�d� polskim wyborze, wymienionych w ha�le. Pod tekstem wa�niejszych hase� zamieszczona jest bibliografia uwzgl�dniaj�ca przede wszystkim wsp�czesne monografie polskoj�zyczne z miejscem i dat� wydania. Zasady wymowy l transkrypcji Wymowa. Wymow� hase� obcoj�zycznych podano w uproszczonej formie. Je�li w wyrazie has�owym tylko cz�stka wyrazu obcego r�ni si� wymow� od wymowy polskiej, podano w nawiasie kwadratowym tylko wymow� cz�stki wyrazu, opuszczon� cz�� wyrazu za� zast�piono tyld� (~), np, APOLLINAIRE [-n�r], BJ0RNSON [bjo^-]. W wyrazach, kt�re w wymowie r�ni� si� od pisowni tylko zmian� miejsca akcentu (w stosunku do polskiego sposobu akcentowania), zmiany tej nie oznaczono. Nie podano wymowy �aci�skiej; og�lne zasady tej wymowy: c � wymawia si� jak k przed: a, o, u, przed sp�g�osk� i na ko�cu wyrazu (np. CARMEN 'pie��' [karmen], CRIMEN 'zbrodnia' [krimen], LA� 'mleko' [lak]), wymawia si� jak c przed: e, i, y, ae, oe; ae, oe � jak e, � (np. AETAS 'wiek' [�tas], POENA 'kara' [p�na]); ngu � jak ngw (np. LIN- GUA 'j�zyk' [ling-' wa]); ph � jak /; gu � jak kw; rh � jak /�; Nazwy i nazwiska z alfabetem �aci�skim � czasem jak sw (np. SUAVIS 'mi�y' [swa-wis]); � jak /: � jak w, � jak ks. j�zyk�w obcych pos�uguj�cych si� w zasadzie s� podane w pisowni oryginalnej; je�eli wyst�puj� jako tytu� has�a, w miar� potrzeby umieszczono przy nich obja�nienie wymowy, zamkni�te w nawiasie kwadratowym. Istnieje kilka system�w naukowej transkrypcji fonetycznej- Poniewa� opanowanie najbardziej rozpowszechnione! transkrypcji Mi�dzynarodowego Stowarzyszenia Fonetycznego wymaga specjalnego przygotowania, wprowadzono tu transkrypcj� uproszczon�, staraj�c si� oddawa� g�oski j�zyk�w obcych, o ile to mo�liwe, za pomoc� liter oznaczaj�cych najbli�sze g�oski polskie: np. niemieckie "mi�kkie ch" oddaje si� przez polskie "�": BECHER [b�ar]. Oczywi�cie taka wymowa jest tylko przybli�ona i ma na celu unikni�cie b��dnego "literowego" odczytywania nazwisk w j�zykach obcych- Ze wzgl�du na wyst�powanie, zw�. w j�zykach angielskim i francuskim, d�wi�k�w zupe�nie r�nych od istniej�cych w j�zyku polskim, wprowadzono 14 dodatkowych znak�w specjalnych: a � ("a" z dwiema kropkami) � samog�oska przednia szeroka, po�rednia mi�dzy polskim "e" i polskim "a", np. ALYAREZ [alwaryz]; a � ("a" ze znakiem ') � "a" nosowe, np. BRANT�ME [bratam], 8 � ("e" odwr�cone) � samog�oska neutralna centralna, zupe�nie obca j�zykowi polskiemu; r�ni�ca si� od polskiego "e" przede wszystkim g��bokim cofni�ciem j�zyka do ty�u: brzmi po�rednio mi�dzy polskim "a" i "y", np. CHURCHILL [cz9:'czyl]; e � (greckie" "epsilon") � samog�oska �cie�niona "napi�ta", zbli�ona do polskiego "e" wymawianego z rozci�gni�tymi ustami, np. ECHEYERRIA [eczewena], ' � ("i" podniesione) � po samog�osce oznacza os�abione polskie "j", np- HEIN [ha'n], po sp�g�osce oznacza jej silne zmi�kczenie, np- HEREDIA [e^a]; n� (,,n" z ogonkiem) � tylnoj�zykowe "n" wymawiane podobnie jak w j�zyku polskim w wyrazach bank, ping-pong, np. BROWNING [br^nyl- i; � � ("o" z dwiema kropkami) � samog�oska �cie�niona, po�rednia mi�dzy polskim "o" i ,,e", np. BOESCH [b�:sz]; ' � ("r" podniesione) � "r" fakultatywne, tj. wymawiane tylko w pewnych dialektach i odmianach j�zyka angielskiego, nie wymawiane natomiast w innych (np. w Londynie, Nowym Jorku, Bostonie), np, BUTLER mo�na wymawia� z "r" [batle'] lub bez niego [batle]; t � ("t" kre�lone dwa razy) � na oznaczenie wymowy angielskiego "th" � sp�g�oska szczelinowa bezd�wi�czna, podobna do seplenionego "s" (wymawianego z ko�cem j�zyka u�o�onego p�asko mi�dzy z�bami), np. BARTH [ba/t], d" � ("d" kre�lone) � na oznaczenie wymowy angielskiego "th" � d�wi�czny odpowiednik "l", podobny do seplenionego "z", np. GALSWORTHY [gcdz^dy], u � ("u" z dwiema kropkami) � samog�oska �cie�niona, po�rednia mi�dzy "u" i "i", np. MUSSET [mus�]; u � (,,u" podniesione) � wymawiane podobnie jak polskie "u" w wyrazach Europa, pauza, np. CALDWELL [ko^d^sl]; : � (dwukropek) � oznacza, �e poprzedzaj�ca go samog�oska jest d�uga, np. AUDEN [o:dn]; a � (kropka pod samog�osk�) � oznacza, �e akcent wyrazowy pada na zawieraj�c� j� sylab� (zg�osk�). Nie oznacza si� przed "i" twardo�ci sp�g�osek "s", "z", ,,c", kt�re nale�y wymawia� jak "s" w polskich wyrazach zapo�yczonych: sinus, sinologia (wi�c nie "sinus" ani "synus" itd.) albo "z" w polskim zi�ci�. Wymowy nie podano przy tytu�ach hase� w j�zykach s�owia�skich pos�uguj�cych si� alfabetem �aci�skim (j�zyk; dolno-tu�ycki, g�rnotu�ycki, czeski, s�owacki, chorwacki i s�owe�ski) oraz przy tytu�ach hase� w j�zykach: litewskim, �otewskim i esto�ski...
koren74