Coraz krótsze dni, coraz chłodniejsze poranki. Opustoszały pola
i łąki. Nie słychać śpiewu ptaków, zniknęły brzęczące owady
i barwne motyle. 23 września rozpoczyna się jesień. Dlaczego jej nie powitać? Przecież jest bajecznie kolorowa i bogata w spadające liście. Rozdaje swoje nieprzebrane skarby – soczyste jabłka i gruszki, pyszne śliwki, zdrowe orzechy, smakowite grzyby.
To nic, że słońce nie świeci już takim blaskiem,
ale za to pojawia się rosa, po polach srebrzy się babie lato...
Na jesieni świat się mieni.
Kończy się lato w przepych bogate
I zmienia, zmienia piękną swą szatę.
Drzewa po świeżej, bujnej zieleni
Wdziewają złote barwy jesieni.
Pogodnie, cicho i uroczyście
Spływają z wolna na ścieżkę liście,
A gdy śpieszymy do szkoły drogą,
Raźno szeleszczą, szumią pod nogą.
Kto powiedział, że jesień jest smutna,
Że ma kolor szarego płótna,
Że jej prawie nie widać we mgle?
Kto to wszystko powiedział?
Ja nie!
Dla mnie jesień to pora wesoła,
Roześmiana i gwarna jak szkoła!
Lśniąca skórką kasztana na trawie,
W odlot ptaka wpatrzona ciekawie.
Jesień – roztargniona malarka
Gubi farby po lasach i parkach,
A ja biegam wciąż za nią z ochotą
I znajduję brąz, czerwień i złoto!
Jesień drzew koronom
Zdejmuje zieloność,
A nakłada złoto.
Noszą je dostojnie,
Czekając spokojnie,
Aż nadejdą słoty.
A co będzie potem?
Wiatr zdejmie pozłotę,
Mróz posrebrzy szronem.
Osiwiałe drzewa
Zaczną cicho ziewać,
Do snu głowy skłonią...
Krystyna Sylwestrzak „Jesień”
Gdzie ty jesteś, jesieni?
Tu jestem.
W suchych liściach lecących
Z szelestem,
W barwnych liściach, czerwonych
I złotych,
Co nad ziemią się kładą
Pokotem.
Z dębu strząsam dojrzałe
Żołędzie,
Babim latem przystrajam gałęzie,
Ptakom wskażę bezpieczne
Dróg szlaki,
Jeża do snu utulę
Pod krzakiem.
Mgły wieczorem nad wodą
Rozłożę
I przed zimą odejdę
Za morze.
Babie lato płynie z nieba,
Jabłka złocą się na drzewach,
Lśni nad sadem
Słońca promień,
Rudych liści błyska płomień,
Wypoczywa rudy zając,
W pajęczynie zasnął pająk,
W rzece cicho szemrze woda,
Jesień śmieje się – pogoda.
Wiotkie gałęzie,
Białe nerwy brzózek,
Jak ramiona świeczników
Rozstawiają na wietrze
Drżące serduszka.
Zgarbiony buk wysypuje dukaty
Z worków tkanych promieniami słońca.
Wrzos z pędzlem pod pachą
Obozuje na leśnej polanie.
Nasyca się czerwień jarzębin.
W drzew koronach
Zaczepny wiatr umawia się z chmurkami
Na spacer.
Nocą krasnoludki
Srebrną nicią szronu
Haftują mchu poduszki.
Jeszcze gdzieś tam w głębi,
Pomiędzy pniami drzew, dyszy upał
Minionego lata.
Jeszcze jeden liść się trzyma
I rękami i nogami.
Dmuchnął wicher – liścia nie ma,
W świat odleciał z żurawiami.
Dwa bociany ostrzą dzioby
- zdążą, czy im się nie uda,
pakują się już dwie doby
- szron siedzi na grudach.
Jesień. Czas zadumy, błogiego odczuwania ciepła domowego gniazda, smakowanie piękna barw, obserwowanie niestrudzonych w wirowaniu liści, nasłuchiwanie wichrów, gra wyobraźni...
Wiem... Siadłaś teraz przy oknie
I patrzysz...
Kasztan pożółkły przed Twym oknem stoi
I liście roni... jesienne liście...
Deszcz kropi... kasztan moknie,
Wiem: siadłaś teraz przy oknie,
Jesienią Ci się w dobrych oczach smutki,
Te Twoje smutki: dziwne... przypominane...
Z jesienią wiążą się charakterystyczne obrzędy i zwyczaje.
Gromadzenie zapasów. Zapobiegliwie robią je ludzie i zwierzęta. Domy pachną smażonymi powidłami i suszącymi się grzybami. W dziuplach wiewiórek i norach małych gryzoni przybywa orzechów, żołędzi i innych smakołyków, które pozwolą przetrwać zimę.
„Na Marcina gęś do komina”. Zwyczaj pieczenia gęsi, który zachował się 11 listopada w północnej i zachodniej Polsce, wiąże się z legendą o św. Marcinie, synu rzymskiego legionisty, który zanim został biskupem, prowadził życie pustelnika. Jak głosi legenda, nie chcąc przyjąć ofiarowanej mu godności biskupiej, ukrył się przed wysłannikami papieża. Kryjówkę świętego wskazała im gęgająca gęś. Nic dziwnego, że św. Marcin kazał ją upiec.
Uroczystość św. Marcina wiąże się również ze zwyczajem pieczenia precli na Pomorzu oraz rogali marcińskich w Poznańskiem.
Darcie pierza, przędzenie wełny. Długie, jesienne wieczory wypełniała wspólna praca kobiet i dziewcząt wiejskich przy tkaniu, przędzeniu, darciu pierza i szatkowaniu kapusty. Były to spotkania towarzyskie w chatach, podczas których śpiewano, czasami tańczono. Późna pora sprzyjała snuciu niesamowitych opowieści o czarach i duchach.
Święto Zmarłych. Czas, kiedy przyroda przygotowuje się do zimowego snu, zawsze skłaniał do rozmyślań o przeszłości. Święto Zmarłych to dzień wspomnień o ludziach, którzy odeszli, o historii kraju, ale także o dziejach własnej rodziny. Kwiaty i ognie stawiane na grobach są znakiem naszej pamięci i wdzięczności. W przeszłości rozniecano je także na rozstajach dróg i polach.
Wykopki i pieczenie ziemniaków. Przy zbieraniu ziemniaków pracowały zazwyczaj kobiety. Potem nad opustoszałymi kartofliskami snuł się dym: to w popiele dogasających ognisk dzieci piekły ziemniaki.
Lubię jesień, mgłą pachnące pastwisko
I zapach pieczonych ziemniaków
Z ogniska.
Lubię patrzeć z bliska
Na dym, który w górę pnie się
Lub ściele po łące nisko.
Leci – i gaśnie...
To lubię właśnie.
Lecz najbardziej lubię
Kijaszkiem
Wygrzebywać z popiołu
Pieczone ziemniaki.
Chrupiące takie!
Na podstawie jesiennej pogody ludowe przysłowia przepowiadają,
jaka będzie zima.
Gdy jesień zamglona, zima zaśnieżona.
Gdy jesień bez deszczów będzie, w zimie deszczów pełno wszędzie.
W jesieni prędko, gdy liść z drzew opadnie, to wkrótce zima będzie, każdy zgadnie.
Jesień, gdy długo zachowuje liście, srogiej zimy znakiem oczywiście.
W jesieni, gdy tłuste ptaki, mróz w zimie nie byle jaki.
Im suchsza jesień, tym zimniejsza zima.
Jesień bezdeszczowa to zima wiatrowa.
Bibliografia:
Duralska- Macheta Teresa „Powitanie jesieni”. Świerszczyk 1999 nr 18 s. 18-19
Hryń-Kuśmierek Renata, Śliwa Zuzanna „Encyklopedia tradycji polskich”. Poznań, Podsiedlik-Raniowski i Spółka 2000
Kempisty Elżbieta „Wieczór poezji o jesieni”. Biblioteka w Szkole 1991 nr 7/8 s. 27-29
Lenkiewicz Krystyna „Wybór wierszy okolicznościowych dla klas I-III”. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1994
Łakomy Grażyna „Antologia jesieni”. Poradnik Bibliotekarza 1996 nr 7/8 s. 56-60
Martin Jerzy W. “Jesień”. Świerszczyk 2001 nr 20 s. 2
Masłowscy Danuta i Włodzimierz „Księga przysłów polskich”. Kęty, Wydawnictwo Antyk 2001
lusbel