SOCJOLOGIA WYCHOWANIA - EGZAMIN
1. Socjologia wychowania jako subdyscyplina naukowa – umiejscowienie w systemie nauk, przedmiot socjologii wychowania.
A. K. Olechnicki i P. Załęcki:
– Socjologia wychowania – dział socjologii zajmujący sie środowiskiem wychowawczym, procesem uspołeczniania dzieci i młodzieży, funkcjami i strukturą tego procesu, instytucjami i grupami nieformalnymi zaangażowanymi w proces wychowawczy, oświatą, szkolnictwem itp.
– Socjologia wychowania współpracuje z: socjologią społeczną, pedagogiką, psychologią społeczną, filozofią, naukami politycznymi, polityką społeczną.
– Przedmiot socjologii wychowania: społeczne koncepcje i uwarunkowania procesu edukacji i wychowania.
B. Kowalski:
– Proces wychowawczy – przekazywanie dorastającym pokoleniom dorobku poprzednich pokoleń, przygotowanie młodych pokoleń do czynnego uczestnictwa w postępie społeczno – kulturowym. Realizowany jest w warunkach określonej kultury lub cywilizacji i wyraża się w uspołecznianiu jednostki przez jej uczestnictwo w życiu społecznym, a w jego ramach w systemie wychowania.
C. Radziwicz – Winnicki:
– Proces wychowania – polega na adaptowaniu poszczególnych jednostek do ról im przypisanych, do określonego miejsca w strukturze społecznej, polegający na przekazywaniu określonych wzorów zachowania oraz charakterystycznej dla danej grupy kultury, na wpajaniu odpowiednich nawyków i określonych wzorów reakcji. Funkcje te są realizowane zarówno przez grupy nieformalne jak i instytucje formalne.
Szczepański :
– Przedmiot socjologii – zjawiska i procesy powstawania różnych form zbiorowego życia ludzi, struktury różnych zbiorowości ludzkich, zjawiska oraz procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich będące efektem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły rozbijające zbiorowości ludzkie, zmiany oraz przekształcenia zachodzące w zbiorowościach ludzkich, siły skupiające zbiorowości ludzkie.
– Subdyscypliny – socjologia rodziny, wychowania, edukacji, polityki, prawa, wiedzy, nauki, dewiacji i przestępczości, religii, sztuki, wojska i wojny, przemysłu i pracy.
Przedmiot badań:
1. zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych
2. instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno – kulturowych warunków wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji,
3. społeczno – kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań , organizacji i dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno – zawodowej.
4. poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro, mezo i makro systemów wychowania w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego
2. Rozwój socjologicznej refleksji nad wychowaniem w Europie i USA.
– 1902 – E. Durkheim prezentuje na Sorbonie odczyt, w którym uzasadnia konieczność wykorzystania w edukacji interpretacji socjologicznej.
– 1927 – z inicjatywy E. G. Paine'a utworzony zostaje periodyk „The Journal of Educational Sociology”
– 1928 – 1930 – F. Znaniecki publikuje 2 tomy „Socjologii wychowania”
– Durkheim przypisał edukacji dwie funkcje społeczne:
a) ujednolicenie społeczeństwa pod względem normatywnym – społeczeństwo może przetrwać wtedy, gdy między jego uczestnikami istnieje wystarczająca jednolitość normatywna. Funkcją edukacji jest przekazanie określonych zasad i idei.
b) z drugiej strony w społeczeństwie nowoczesnym występuje podział pracy, a w efekcie aby społeczeństwo mogło funkcjonować i rozwijać się jego uczestnikom muszą być przekazywane zróżnicowane kompetencje i specjalizacje. Edukacja wdraża do wykonywania specjalistycznych zadań.
– 1937 – z inicjatywy F. Clarke'a utworzony zostaje Instytut Edukacji na Uniwersytecie w Londynie. Od 1940 z IE współpracował Karl Mannheim – przedstawiciel socjologii demokratycznej: „sprzyjać wolności człowieka, samorealizacji, socjalizacja edukacyjna jest normatywna wtedy, gdy podporządkowana jest normom demokracji.
– W ujęciu Morischa refleksja podejmowana w ramach socjologii edukacji musi bazować na następujących aspektach rzeczywistości społecznej: społeczeństwo, kultura, wspólnota, klasa społeczna, środowisko, socjalizacja, internalizacja, akomodacja, asymilacja, opóźnienie, subkultura, status społeczny, rola społeczna.
3. Kierunki teoretyczne w interpretacji faktów edukacyjnych – charakterystyka.
Kierunki teoretyczne w interpretacji zjawisk edukacyjnych:
– Teoria funkcjonalna,
– Teoria konfliktu – w tej interpretacji szkoła działa w interesie grupy dominującej,
– Teoria interakcjonistyczna,
– Teoria kodów językowych Basila Bernsteina,
– Teoria reprodukcji kulturowej, kapitału kulturowego i przemocy symbolicznej Pierre’a Bourdieu,
– Teoria rywalizacji kulturowej i rytuałów interakcyjnych Randalla Collinsa,
– Teoria instytucjonalna Johna Meyera,
– Postmodernistyczna teoria krytyczna.
Główne modele teoretyczne w interpretacji zjawisk wychowawczych wg Terry’ego Wotherspoona :
4. Strukturalizm funkcjonalny,
5. Socjologia interpersonalna,
6. Teoria krytyczna.
– Teoria konfliktu to typowa teoria krytyczna. Instytucja szkoły pełni inną funkcję niż formalnie. Można w nią włączyć teorię Pierre’a Bourdieu – wg niego teza wyrównywania różnic społecznych nie istnieje w szkole.
– Teoria funkcjonalna ( Emil Durkheim, Talcott Parsons)
E. Durkheim założył, że edukacja sprzyja specjalizacji. Ujął edukację jako fakt społeczny.
Pytanie : Dlaczego wraz ze wzrostem autonomii członków społeczeństwa w systemach wzrasta jednocześnie jego spójność?
Odp.: Bo edukacja jest faktem, który sprzyja integracji społeczeństwa oraz rozwinięciu przez jednostkę świadomości własnej przynależności do społeczeństwa.
T. Parsons wymienił takie funkcje edukacji :
– Socjalizacji,
– Alokacji – przygotowanie podmiotów do objęcia jakiejś funkcji w społeczeństwie,
– Reorganizacji osobowości w kierunku wzorców i norm uniwersalnych – czł. uzyskuje zdolność do identyfikowania się z normami , które są specyficzne dla rodziny w różnych klasach , dla określonych grup etnicznych w rodzinie,
– Selekcji – ma określać charakter instytucji edukacyjnych , do których idzie jednostka ze względu na czas i specjalizacje Cele szkoły:
– Intelektualne ( kształcenie w zakresie podst. kompetencji, transmisja wiedzy specyficznej, stymulowanie uczniów)
– Polityczne (wypracowanie posłuszeństwa, przygotowanie obywateli, asymilacja przedstawicieli różnych grup etnicznych, nauczenie podst.praw obowiązujących w społeczeństwie)
– Społeczne – socjalizowanie dzieci w zakresie zróżnicowanych ról społecznych , wzorów behawioralnych, wartości obowiązujących w społeczeństwie.
– Ekonomiczne (przygotowanie do wypełniania ról zawodowych, dokonywanie selekcji alokacji zakresie różnych ról zawodowych)
– Strukturalizm funkcjonalny – poszczególne instytucje szkolne są analizowane pod kątem przydatności dla społeczeństwa ( funkcji ).
H. Domański , Struktura społeczna – układ relacji między ludźmi, organizacjami i instytucjami jakie występują w mikro, mezo i makrostrukturze. S. Ossowski , Struktura społeczna – -> Zależności wynikające z podziału pracy, ->Zależności wynikające z relacji , dominacji i podporządkowania , ->Relacje więzi społecznych , dystansów społecznych, antagonizmów.
Struktura społeczna wg T. Parsonsa – jest systemem relacji między jednostkami . Jednostki owe realizują wzajemnie zależne role. Realizacja owych ról jest podporządkowana wzorom i normom. Rola społeczna stanowi ogniwo łączące jednostkę jako byt psychologiczny ze strukturą społeczną. Interpretacja strukturalizmu funkcjonalnego wg T. Parsonsa – Społeczeństwo tworzy relatywnie trwały stabilny układ elementów. Jest to struktura zintegrowana. Poszczególne elementy pełnią wzajemnie na rzecz siebie określone funkcje a każda struktura opiera się na konsensusie wartości uznawanych przez jej członków. Parsons założył, że selekcja w szkole jest dokonywana na bazie ocen. Ocena jest wypadkową dwóch elementów: zadaniowe osiągnięcia jednostki oraz czynniki askryptywne – przypisane statusowi jednostki. Są związane ze statusem społecznym rodziny ucznia, jego płcią, przynależnością etniczną , rasą itp.
– Teoria reprodukcji kulturowej, kapitału kulturowego i przemocy symbolicznej Pierre’a Bourdieu
Kapitał kulturowy jest systemem specyficznych kompetencji, wiedzy o świecie kompetencji interpersonalnych obyczajowości, które jednostka przyswaja w toku socjalizacji. Kapitał posiada w znacznym stopniu charakter stratyfikacyjny. Reprodukcja kulturowa - odtwarzanie habitusów i kapitałów kulturowych a pośrednio jest związana z odtwarzaniem systemu stratyfikacyjnego. Reprodukcja kulturowa to proces, w którym szkoła i inne instytucje społ. utrwalają nierówności społ.; to swoistego rodzaju dziedziczenie , przenoszenie nierówności z pokolenia na pokolenie, rodzina determinuje dalsze losy. Szkoły utrwalają zróżnicowanie wartości, poglądów społ., które nabywamy we wczesnym okresie życia(trzymamy się razem tych, którzy są do nas podobni). Przemoc symboliczna jest systemem subtelnych ukrytych działań podejmowanych w ramach instytucji edukacyjnych mających na celu skłonienie jednostek do podjęcia habitusu ( czyli modelowego stylu życia)klasy dominującej. Bourdieu założył, że społeczeństwo jest podzielone na klasy, które są odtwarzane (reprodukowane ) przez siłę symboliczną. Klasa dominująca narzuca definicję świata społecznego stosując siłę symboliczną i jest to definicja zgodna z jej interesem.
· Teoria kodów językowych B. Bernsteina
– Język jako nośnik genów społecznych
– Kody językowe: rozbudowany i ograniczony. Wskazywał na znaczenie języka dla rozwoju jednostki. Na etapie socjalizacji pierwotnej - w rodzinie jest rozwijany określony kod językowy , rozbudowany albo ograniczony, który w różnym stopniu stymuluje rozwój rozwój aspiracji człowieka, kompetencji, alternatywnej oceny rzeczywistości oraz alternatywnej definicji własnej tożsamości. Dzieci klasy średniej odpowiednio wcześniej są zachęcane do definiowania własnej tożsamości, zainteresowań – jest zachęcane aby obiekty znajdujące się w jego zasięgu postrzegały przez pryzmat osiągnięcia celu. Sprzyja to rozwojowi, przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych. Dzieci z niższych poziomów stratyfikacyjnych statystycznie częściej są wychowywane w klimacie zorientowanym na teraźniejszość. Oba typy socjalizacji są związane z dominacją zróżnicowanych kodów językowych. W modelu socjalizacyjnym klasy średniej dominuje kod rozbudowany – sprzyja on kreatywności, charakteryzuje go bogactwo określeń. Stwarza większe szanse rozwoju stratyfikacyjnego i lepszy dostęp do edukacji wyższej. Ograniczony kod dominuje w środowisku robotniczym. Charakteryzuje się krótkimi, często niedokończonymi zdaniami o ubogiej konstrukcji, w efekcie budowanie skomplikowanych ciągów logicznych jest utrudnione.
– Teoria rywalizacji kulturowej i rytuałów interakcyjnych Randalla Collinsa.
Edukacja to rodzaj kapitału społecznego – będzie przedmiotem rywalizacji dostępu do edukacji. Silny rozwój edukacji na szczeblach wyższych w społeczeństwie industrialnym. Edukacja jest kapitałem ale też towarem – przedmiotem konsumpcji. W społeczeństwach nowoczesnych i późno nowoczesnych edukacja jest jednym z głównych kryteriów określających pozycje społeczne jednostki oraz możliwości awansu społecznego. Wyznacznikiem wykształcenia są dyplomy , świadectwa, certyfikaty. Ma miejsce fetyszyzacja dyplomów – im więcej dyplomów tym większe są szanse na rynku. Ważna jest też jakość certyfikatu – ranga instytucji edukacyjnej. Jest to zjawisko kredencjalizmu – fetyszyzacja. Na rynku jest za dużo instytucji wydających certyfikaty. Dlatego powstaje inflacja dyplomów – nadwyżka dyplomów na rynku, podaż przekracza popyt potencjalnych pracodawców na absolwentów posiadających dyplomy. Wartość ulega obniżeniu.
Istnieją dwa typy mobilności – przechodzenia na kolejne poziomy edukacji: Sponsorowana – nie jest związana z zasadą merytokracji, jest związana z cechami przypisanymi jednostce, z systemem klasowo- segregacyjnym. Polega na preferencji kształcenia młodzieży pochodzącej z rodzin o wysokich pozycjach stratyfikacyjnych w szkołach elitarnych. Część młodzieży elitarnej jest kształtowana elitarnie. Kategoria rywalizacji nie istnieje – konkurencji też nie ma. Konkurencyjna – podporządkowana zasadzie merytokracji, młodzież rywalizuje na bazie własnych kompetencji oraz wyników uzyskanych w trakcie egzaminów o miejsca na kolejnych szczeblach edukacji. Pozornie czynnik stratyfikacyjny jest nieważny. Kategoria rywalizacji i konkurencji istnieje.
– Teoria krytyczna w odniesieniu do refleksji nad edukacją obejmuje:
· Pedagogikę krytyczną,
· Pedagogikę feministyczną,
· Edukację antyrasistowską.
Krytyczna teoria społeczna. Jak wskazuje Sasha Roseneil ( prof. na Uniwersytecie w Leeds) mniej popularne pozycje w obrębie teorii społecznej zajmują:
1. Krytyczna teoria rasowa,
2. Studia postkolonialne,
3. 3.Studia LGBT( Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Studies), 4.Studia Queer.
1)Heteronormatywność - jeden z kluczowych terminów teorii queer, określający konfigurację kultury sprowadzającą seksualność do heteroseksualności. Wszechobecne w normach społecznych, prawnych i w kontaktach społecznych założenie, że wszyscy ludzie są heteroseksualni oraz że podejmują tradycyjne role płciowe.
2)Krytyczna interpretacja roli szkoły w procesie reprodukowania relacji genderowych ( czyt. dżenderowych, czyli płciowych) oraz aspiracji edukacyjnych i zawodowych w odniesieniu do dzieci i młodzieży obojga płci. Relacje genderowe – płeć społeczna, sex - biologiczna i gender – zestaw ról społecznych, norm określanych do płci definiowanych kulturowo społecznie. Rodzaje feminizmu:
– Feminizm liberalny ( odniesienie do przestrzeni edukacji) – zogniskowana na problemach równego dostępu przedstawicieli obojga płci do zasobów społecznych , doświadczeń i możliwości, interpretacja modelu patriarchalnego jako nieadekwatnego do późnonowoczesnych warunków społecznych,
– Feminizm krytyczny – zogniskowanie refleksji na dyskursie androcentrycznym, etnocentrycznym w społeczeństwach wielorasowych preferujących dyskurs rasy białej o charakterze transmitowanej w przestrzeni szkolnej wiedzy. Obejmuje krytykę modeli seksistowskich traktowanych jako pochodna dominujących w społeczeństwie struktur patriarchalnych,
– Feminizm marksistowski – model patriarchalny i kapitalistyczny współpracują ze sobą. Feminizm z kolei zogniskowany jest na poszukiwaniu kierunków realizacji fundamentalnej zmiany społecznej. Jednocześnie jednak zmiana owa bazuje na konieczności dokonania modyfikacji w obrębie specyfiki struktury samego społeczeństwa – a przestrzeń edukacyjna nie dysponuje wystarczającymi środkami do realizacji tej zmiany,
– Feminizm radykalny – patriarchat jest podstawa agresji kobiet przez mężczyzn. Jest to relacja funkcjonująca niezależnie od równoległego do niej porządku kapitalistycznego w efekcie zmian w rynku pracy nie muszą powodować radykalnych zmian w relacji między przedstawicielami obojga płci. Podobnie jak f. marksistowski uważa, że proces zmiany bazuje na konieczności modyfikacji struktury społeczeństwa i dochodzi do tych samych wniosków.
– Czarny feminizm – krytyka modelu seksistowskiego i rasistowskiego. Analizowane są doświadczenia dziewcząt i kobiet rasy czarnej w przestrzeni edukacyjnej; zagadnienia seksizmu i rasizmu prezentowane przez nauczycieli; traktowanie kobiet czarnych i osób rasy czarnej jako problemu w przestrzeni edukacyjnej . Jest to model antyseks. i antyrasistowski.
3)Teoria LGBT – analizie poddawane są strategie w ramach , których patriarchalny porządek społeczny kontroluje tożsamość psychoseksualną i traktuje jako arbitralnie uznaną normę modeli heteroseksualności. Jednocześnie w ramach modeli LGBT zakłada się , że nadanie uprzywilejowanego statusu perspektywie heteroseksualnej powoduje marginalizację funkcjonowania społecznego osób homoseksualnych, biseksualnych, transgenderowych (są to tożsamości wyciszane w przestrzeni edukacyjnej) – nadawanie marginalnego statusu, pomijanie.
Teoria poststrukturalna(odniesienie do feminizmu i LGBT)–interpretacja seksizmu jako normali-zacyjnej strategii realizowanej poprzez dominujące, odporne na zmianę dyskursy regulatywne.
7. Status szkoły w systemie społecznym, główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych.
A. Status szkoły w systemie społecznym – szkoła jest syntezą ról społecznych związanych z określoną zbiorowością społeczną, zlokalizowaną w czasie i przestrzeni, wpływającą na zachowanie i postępowanie ludzi, umożliwiającą im działanie w różnych dziedzinach. Treść społeczna i funkcje szkoły są ściśle związane z charakterem wychowania i edukacji. Wraz ze zmianami zachodzącymi w strukturze społeczeństwa, w materialnych warunkach jego bytu i świadomości społecznej zmieniają się cele i treści wychowania. Przez funkcje szkoły rozumie się określony sposób działania związany z rozwijaniem i zaspokajaniem potrzeb oraz aspiracji społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie edukacji i wychowania. Wpływ szkoły na życie społeczne i kształtowanie osobowości ludzi łączy się z układem mechanizmów zewnętrznych i wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka i przebieg jego kariery szkolnej. Istotne znaczenie ma tutaj zwłaszcza społeczno-historyczny charakter szkoły, jej dziedzictwo przeszłości, wywierające wpływ na życie i potrzeby ludzi, na wnoszenie nowych wytworów i wartości.
B. Główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych:
– funkcja socjalizacji wtórnej
– funkcja integracji społecznej
– funkcja kontroli społecznej
– alokacja (dotyczy przygotowania uczniów do zajęcia określonej pozycji w systemie zawodowym oraz w hierarchii społecznej).
8. Koncepcja systemu edukacyjnego w ujęciu Talcotta Parsonsa (charakterystyka wychowania w szkole podstawowej i średniej w kontekście założeń strukturalizmu-funkcjonalnego; socjalizacja i selekcja jako funkcje szkoły w ujęciu Parsonsa).
A. Szkoła podstawowa - Środowisko szkoły stanowi przestrzeń wyrabiania poczucia obowiązku, przystosowuje do pełnienia ról społecznych, wdraża do uznanych społecznie systemów wartości .Jest przestrzenią, gdzie człowiek spotyka się z formalną oceną i selekcją . Selekcja jest realizowana poprzez zasadę merytokracji i są to osobiste osiągnięcia jednostki. Czynniki askreptywne są niezgodne z założeniami zasady merytokracji i odnoszą się do takich kategorii jak pochodzenie społeczne, płeć,przynależność etniczna. Na poziomie szkoły podstawowej o sukcesie ucznia decydują przynależność etniczna , rasa itp.
B. Szkoła średnia - Tu akcent pada na jakościowy aspekt osiągnięć ucznia. Szkoła powinna rozpoznawać szczególne uzdolnienia ucznia. Zadaniem szkoły średniej jest różnicowanie uczniów na takich którzy po skończonej edukacji pójdą do pracy i tych którzy podejmą dalszą edukację na uczelniach wyższych. Traci tu znaczenie czynnik askreptywny, uczniowie pochodzą z rozległego terenu geograficznego, co ogranicza znajomość rodziny czy statusu społecznego. Słabsza jest również współpraca miedzy domem ucznia a szkołą.
C. Socjalizacja – przekazywanie jednostce kompetencji niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie.
D. Selekcja – wyłonienie uczniów uzdolnionych, dokonanie zróżnicowania na zdolnych i przeciętnych.
9. Ideologie edukacyjne (ujęcia definicyjne: ideologia, ideologia edukacyjna, interpretacje edukacji w ujęciu konserwatyzmu, liberalizmu, radykalizmu);
A. IDEOLOGIA
– Powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego. Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów – religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych - służących ludziom o wspólnych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata.
– ...
Xxjusta04Xx