strutyński gramatyka historyczna notatki.doc

Rozpad języka praindoeuropejskiego (ok. III/ II tys. p.n.e.) na grupy językowe:

A)    Azja

1         Indyjska (staroindyjski- sanskryt, współczesny indyjski, pakistański, romski)

2         Iracka (język ksiąg Awesty, współczesny perski, afgański, tadżycki, osetyński)

3         Tracko- ormiańska (dziś: ormiański)

4         Tocharska (wymarły do VIII w.)

5         Hetycka (wymarły)

B)     Europa

1         Grecka

2         Italska (w starożytności obejmowała 3 zespoły: a. latyński- łacina, języki romańskie: hiszpański, włoski, portugalski, francuski, rumuński; b. dialekty osko- umbryjskie; c. język wenetyjski)

3         Iliryjska (albański)

4         Celtycka (język irlandzki, dialekty w Walii, Szkocji, Bretonii)

5         Germańska (niemiecki, angielski, duński, holenderski, norweski, szwedzki, islandzki, wymarły gocki)

6         Bałtycka (litewski, łotewski, wymarły pruski)

7         Słowiańska

Słowiańskie grupy językowe:

- język polski                            - dolnołużycki                            - ukraiński                                          - słoweński

- czeski                                          - górnołużycki                            - białoruski                                          - bułgarski

- słowacki                            - rosyjski                            - serbsko- chorwacki                            - macedoński

     3 grupy języków słowiańskich (rozpad ok. IV-VI w. n.e.)

grupa zachodniosłowiańskia           grupa wschodniosłowiańska                            grupa południowosłowiańska

polski, czeski, słowacki,                             rosyjski (wielkoruski),                            serbsko- chorwacki,

górnołużycki, dolnołużycki,                            ukraiński (małoruski),                            słoweński, bułgarski,

połabski ( wymarły w XVIII w.)              białoruski                                          macedoński

                                                                                                                              starocerkiewnosłowiański

(jako jeden z dialektów

staro- bułgarsko- macedońskich)

Pokrewieństwo językowe wyraża się m.in. w:

1)      podobnym zasobie leksykalnym (np. brat, chleb)

2)      wspólnych tendencjach fonetycznych (np. wymiana k:č, ręka : rączka, ros. ruka: ručka )

3)      wspólne lub podobne formy fleksyjne (np. formy M. i D. lp. pol. ręka: ręki, ros. ruka: ruki)

Okresy historii języka polskiego:

1)      Epoka przedhistoryczna (przedpiśmienna)- do 1136 r.

2)      Epoka historyczna (piśmienna)

a)      okres staropolski- 1136 r.- XVI w. (pojawienie się pierwszych druków)- okres rękopiśmienny

b)      okres średniopolski- XVI- poł. XVIII w. (reforma szkolna Stanisława Konarskiego)

c)      okres nowopolski- poł. XVIII w.- dzień dzisiejszy

Najdawniejsze zabytki języka polskiego:

1)      Wyrazy polskie w tekstach obcych (XII- XIV w.)

a)      Bulla gnieźnieńska- dokument łaciński wydany przez papieża Innocentego II dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, zatwierdzający jego posiadłości. Zawiera 410 wyrazów polskich. Przechowywana w archiwum kapituły gnieźnieńskiej

b)      Księga henrykowska- (1270) dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie pod Wrocławiem, zawiera nazw własne polskie wplecione w tekst łaciński i pierwsze zdanie po polsku „daj, ać ja pobrusze, a ty poczywaj” (Czech imieniem Bogwał mówił do żony). Przechowywana w archiwum archidiecezjalnym we Wrocławiu

2)      Teksty polskie

a)      Bogurodzica- najdawniejsza polska pieśń religijna z końca XIII lub początku XIV wieku, zachowana w odpisie z początku wieku XV, przechowywana w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, pierwszy polski hymn narodowy- wg świadectwa Jana Długosza śpiewana przez rycerstwo polskie przed bitwą pod Grunwaldem

b)      Kazania świętokrzyskie- najdawniejszy zabytek polskiej prozy zapisany w II poł. XIV w., zawiera 6 kazań. Odkryty w 1890 r. przez Aleksandra Brücknera w oprawie rękopiśmiennego kodeksu łacińskiego pochodzącego z klasztoru Benedyktynów w Górach Świętokrzyskich. Znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie

c)      Psałterz floriański- najobszerniejszy zabytek z końca XIV i pocz. XV w. Liczy 296 kart zawierających przekład Psałterza Dawidowego w jęz. pol., niem. i łac. Znaleziony w bibliotece klasztoru Kanoników Laterańskich w Sankt Florian pod Linzem w Austrii. Obecnie w Bibliotece Narodowej w Warszawie

d)      Kazania gnieźnieńskie- pochodzi z XIV- XV w. 103 kazania łacińskie i 10 polskich. Znajduje się w Bibliotece Kapitulnej w Gnieźnie

e)      Biblia Królowej Zofii- zw. Biblią Szaroszpacką, poł. XV w. (ukończona w 1455 r.). Zachowało się 185 kart. Obejmuje część przekładu Starego Testamentu. Do czasu II woj. św. znajdowała się w bibliotece gimnazjum w Szaroszpatak na Węgrzech, w czasie wojny zaginęła. Zachowała się jedynie jej fototypiczne wydanie przygotowane w 1930 r. przez Ludwika Bernackiego

f)       Psałterz Puławski- przekład psalmów Dawida z końca XV lub pocz. XVI w. Znajduje się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie

g)      Roty przysiąg sądowych- koniec XIV wieku i późniejsze. Dane zapisane w łacinie, ale zeznania świadków i przysięgi w jęz. polskim, są ściśle datowane i umiejscowione, zapisane dosłownie

h)      powieść o papieżu Urbanie, druk z 1514 r.

Zapis języka polskiego.

Język łaciński zawierał jedynie 21 liter. Brak w nim było znaków na oznaczenie głosek miękkich, nosowych i zwartoszczelinowych.

Pisownia prosta- używa się jednego znaku do zapisu kilku głosek, nie stosuje się dwuznaków, nie oznacza się miękkości poprzedzających spółgłosek (Bulla, Kazania Świętokrzyskie)

Pisownia złożona pierwszego stopnia- Stosuje się dwuznaki, nie oznacza się miękkości spółgłosek, używa się jednego lub dwuznaku dla oznaczenia kilku głosek, XIV wiek, (Psałterz Floriański)

Pisownia złożona drugiego stopnia- stosuje się dwuznaki, jeden znak lub dwuznak może oznaczać kilka głosek, oznacza się miękkość poprzedzających spółgłosek  (najczęściej przed samogłoskami) np. za pomocą litery y, od XV wieku (Biblia Królowej Zofii)

Współcześnie stosowana ale wzbogacona znakami diakrytycznymi- kreska nad literą

Reformacja ortografii polskiej

1.       Jaku Parkoszowic z Żurawicy- profesor i rektor Akademii Krakowskiej, ok. 1440 r. Traktat o ortografii polskiej, napisany po łacinie, dołączył wierszowane „obiecado” w języku polskim, normy ortograficzne języka polskiego sformułowane przez siebie m.in.:

®     odróżnianie spółgłosek twardych od miękkich za pomocą odrębnych znaków

®     odróżnianie samogłosek długich od krótkich za pomocą podwojonych liter

®     odróżnianie spółgłosek syczących, szumiących i ciszących za pomoca różnych znaków np. c, cz, ć (c, č, ç)

Reforma ta nie przyjęła się, gdyż była niepraktyczna i odbiegała od zwyczajów stosowanych ówcześnie. Ma znaczenia dla zrozumienia wymowy samogłosek długich i krótkich

2.       Stanisław Zaborowski- łaciński traktat ortograficzny, Kraków 1513 r., zawierał przepisy m.in.:

®     odróżnianie spółgłosek twardych od miękkich i stwardniałych za pomocą znaków diakrytycznych (c- c, ć- c, cz- ċ)

®     odróżnianie samogłosek pochylonych od jasnych za pomocą pionowych lub poziomych kresek nad literami (z kreską pochylone i a jasne)

Reforma przyjęła się częściowo- oznaczenie pochylonych samogłosek i spółgłosek miękkich.

FONETYKA             

Samogłoska ě (jat’)- wymawiana między ‘e- ‘a: świadectwa- zabytki w języku głagolickim i starocerkiewnosłowiańskim oraz realizacja w języku bułgarskim. Nie mogło występować po č, š, ž.

čě, šě, žě ® na gruncie polskim przechodziło w                                                                                   

® ča, ša, ža

System wokaliczny języka praindoeuropejskiego:

®     monoftongi- samogłoski pojedyncze

...