Gordon Graham, Eight Theories of Ethics, Routledge, New York 2004 notes by A. Szutta
1. Początki utylitaryzmu
a. Termin ‘utylitaryzm’ – pochodzenie
· Pochodzenie tego terminu jest powiązane z grupą radykalnych reformatorów społ. w Anglii, którzy uczynili praktyczność i użyteczność instytucji społ.ch miarą ich oceny.
· „workhouse”
- Byli oni zwolennikami tzw. workhouses, dużych domów socjalnych (gdzie biednym wydawano żywność, opiekę, pracę itp.) – usprawnienie starego sposobu pomocy społecznej (małe punkty w lokalnych społecznościach)
- Przykład – w Oliwierze Twiście Dickensa
· Dzisiejsze filozoficzne rozumienie słowa ‘U’ raczej trudno skojarzyć z taką surowym rozumieniem dalekim od piękna i przyjemności.
b. Utylitaryzm jako doktryna filozoficzna (Francis Hutcheson)
· Zasada GHP (Greatest Happiness Principle) „To działanie jest najlepsze, które prowadzi do największej przyjemności”
· Pierwszy raz sformułowana w pismach (Inquiry into the Original of our Ideal of Beauti and Virtue) F. Hutchesona (1694-1746) [Presbyterian Minister, Prof. of Moral Philosophy, Univ. Of Glasgow)
c. Jeremy Bentham (1748-1832) (to on uważany jest za założyciela utylitaryzmu)
· Genialny umysł
- Studia w wieku 12-15 lat, mnóstwo pism ale stylem fragmentarycznym, bardziej konstytucjonalista niż filozof
- Pdst. praca: Introduction to the Principles of Morals and Legislation (1789)
· Użyteczność (podstawa zaleceń B.) wg niego to:
Własność każdego przedmiotu, dzięki której ma on tendencję wytwarzania korzyści [benefit, adventage], przyjemności, dobra lub szczęścia (w sumie wszystko to sprowadza się do jednego i tego samego) lub tendencję do zapobiegania oszustwa [mischief], bólu, zła lub nieszczęśliwości [unhappiness]
· Utylitarysta filozoficzny
To osoba, kt wierzy w promowanie przyjemności i szczęścia. (Natura umieściła w ludzkim życiu dwóch panów: ból i przyjemność.)
· Społeczny charakter utylitaryzmu
@ chociaż taka doktryna może okazać się użyteczna w społecznej praktyce, to w sensie filozoficznym, jak zauważa z resztą Graham, jest ona raczej prymitywna.
Utylitaryzm filozoficznie udoskonalony został przez J.S. Milla
CO zaprzątało głowę B. to konstrukcja takich instytucji społęcznych, kt wytwarzałyby tak dużo przyjemności (i tak mało bólu) jak to możliwe dla tych, kt żyją pod tymi instytucjami. (ale takie myślenie łatwo rozciągnąć na poziom działania jednostki)
· Zasada użyteczności [podstawa jego pracy, Introduction ...]:
Zasada, zgodnie z kt uznaje [approves] lub odrzuca każde działanie, zgodnie z jego tendencją powiększania lub pomniejszania szczęścia strony, kt interesy wchodzą w grę [...]. Nie tylko działanie prywatnej jednostki, ale i każdego przedsięwzięcia [measure] rządu.
· Moralnie dobre życie (najlepsze życie)
Polega na maksymalizacji szczęścia i minimalizowaniu bólu w świecie.
· Rachunek przyjemności (hedonic calculus)
System rozróżniania i mierzenia różnych rodzajów przyjemności i bólu. Racjonalna metoda decydowania dla prawodawców i jednostek, kt miała zająć miejsce nieuzasadnionych przesądów i widzimisię (panujących w postępowaniu politycznym, prawniczym i administracyjnym)
d. J.S. Mill (1806-1873)
· główna praca na temat U: Utilitarianism (1871)
· nacisk na rozróżnienie potocznego rozumienia ‘U’ od filozoficznego:
Szczęście – przyjemność
Nieszczęście [unhappiness] – ból, pozbawienia przyjemności
Ten kolokwaialny sens jest ograniczony jedynie do użyteczności jako przeciwieństwa przyjemności.
· teoria użyteczności:
kredo, kt akceptuje jako fundament moralności użyteczność (GHP) ... że działania są słuszne w tej mierze, w jakiej zmierzają do promow. szczęścia, niesłuszne [wrong] w tej w jakiej zmierzają do wytwarzania przeciwieństwa szczęścia.
e. utylitaryzm dziś
· Jest do główny element współczesnego myślenia moralnego.
· Wiele wskazać (restrykcji np. na temat rozwodów) chętnie dzisiaj się kwestionuje, ale nie regułę HP (happiness Principle)
2. Egotyzm, altruizm, zgenerallizowana dobra wola [generalized benevolence]
a. wątpliwość: czy ‘U’ różni się od hedonizmu (już rozważanego)?
b. ‘U’ nie promuje sadystycznych przyjemności, także egotyzm (koncentracja na sobie tylko) jest wykluczony:
‘U’ nie nadaje wyższej ważności przyjemnościom (szczęściu) jednej jdenostki kosztem drugiej. Każda osoba liczy się jako jeden (nie więcej niż inne) (Bentham). Moje przyjemności i cierpienia nie mogą być uważane za ważniejsze niż twoje, kiedy idzie o decyzje o tym, co jest dobre a co złe do uczynienia (dla mnie czy dla kogokolwiek) (Mill)
c. ‘U’ nie jest też altruistyczny
Nie kładzie interesu innych osób ponad swoim własnym. Pozwala dbać o własny interes o ile to nie wyklucza innych.
d. Postawa ‘U’ jest generalized benevolence (GB)
· postawa pomiędzy egotyzmem a altruizmem.
· Szczęście w ogóle jest ważne. (Moje szcz. jest tak samo ważne jak innych (i vice versa))
e. Wątpliwość: na jakiej podstawie można pokazać, że GB jest obowiązkowa? (ale o tem później) – wpierw kilka rozróżnień.
3. Utylitaryzm czynu a utylitaryzm reguł
a. Najlep. działanie wg. Benthama: takie, kt prowadzi do naj. szczęścia naj. liczby ludzi.
b. Kontrprzykłady:
· dzieci wyśmiewające się z niepełnosprawnych
GH= greatest happines
GHP = GH Principle
UC = Utylitaryzm czynu
UR = U Reguł
Jeśli śmiech to przyjemność, a dzieci wyśmiewających jest więcej niż wyśmiewanych [ta np. jest jedna] to ostatecznie, wzrasta poziom przyjemności (może nawet jest on możliwie największy tylko, jeśli ...)
· tramp, utalentowany muzyk, genialny naukowiec, nastolatek
Tramp prowadzi życie bezużyteczne (nic nie wnosi do dobra wspólnego). W jego pobliżu mieszkający kolejno utalentowany muzyk potrzebuje przeszczepu serca, genialny naukowiec śledziony, nastolatek nerki. Czyż trzymając się zasady (3.a) nie powinniśmy bezboleśnie pozbawić trampa życia i obdarować jego organami pozostałych trzech?
· Utylitaryzm z (3.a) nie wyklucza takiego wniosku, wręcz przeciwnie, domaga się pozbawienia życia (wyśmiewania ...)
c. W odpowiedzi na takie kontrprzykłady – rozróżnienie (‘u’ czynu vs ‘u’ reguł) (Mill)
· ‘U’ czynu [UC]: każde działanie musi być w zgodzie z GHP
· ‘U’ reguł [UR]: winieneś działać wg takich reguł postępowania, kt najlepiej prowadzą do GH
d. Argumenty za UR:
· zgodnie z UR:
brak zakazu umyślnego zabijania niewinnych jest zakazem utylitarnystycznym, ponieważ jego brak przyczyniłby się w dużym stopniu do wzrostu strachu, bólu i poczucia straty wśród ludzi, przez co przyczyn. się do tworzenia nieszczęśliwości.
· ponadto:
- Ponieważ nie możemy mieć pewności co do konsekwencji każdego pojedynczego działania, nie mamy też, bywa, czasu, aby nad takimi konsekwencjami się zastanowić, to musimy kierować się regułami.
- Zaś jedynym akceptowalnym kryterium przyjęcia tych reguł jest ich użyteczność (że, prowadzą do GH)
4. Utylitaryzm a konsekwencjalizm
a. dwa aspekty ‘U’ (zarówno UC jak i UR): hedoniczność, konsekwencjalizm
· w przeciwieństwie do Kantyzmu, egzystencjalizmu
· te dwa aspekty nie zakładają siebie wzajemnie (można być konsekwencjalistą bez hedonizmu i odwrotnie, hedonistą odrzucającym konsekwencjalizm). Tak więc ważny wniosek: ‘U’ ~= Konsekwencjalizm
b. Z tych dwóch aspektów wynika dwojaka krytyka ‘U’, dotycząca:
· konsekwencjalistycznego myślenia w ‘U’
· oraz nadmiernego przywiązania do szczęścia (overriding concern with Happiness)
5. KONSEKWENCJALIZM ‘U’
a. Upewniając się co do konsekwencji
· Zamach na Księcia Ferdynanda (rozważania na temat konsekwencji czynów):
W wyniku błędu kierowcy Księcia [wjechał w ślepą ulicę], możliwy był skuteczny zamach, śmierć Księcia, wybuch wojny [oczywiście GG ma świadomość uproszczenia], upokorzenie Niemiec, które doprowadziło do powstania [pośrednio] Hitleryzmu i dalej II wojny światowej i Holokaustu.
· Z utylitarnego punktu widzenia ten błąd kierowcy był najfatalniejszym w historii
· Oczywiście można się zastanawiać (próba obrony):
(1) czy te same zdarzenia doszłyby do skutki i tak?
(2) To był niezamierzony błąd kierowcy, to zabójcy umyślnie dopuścili się morderstwa.
(3) Dlaczego odpowiedzialność (ocenę działania) lokować właśnie w momencie decyzji kierowcy skręcenia w tę a nie inna ulicę, zamiast np. w decyzji oficera, kt tego kierowcę wyznaczył, albo jeszcze wcześniej...
b. Odpowiedź utylitarysty, rozróżnienie: Ocena [assessment] i zalecanie [prescription]
· Rozróżnienie to dotyczy perspektyw: przed i po wydarzeniu (decyzja kierowcy)
Oceniać (mówić o odpowiedzialności) można jedynie w świetle konsekwencji dających się antycypować. Jeśli antycypowane konsekwencje są dobre, decyzje należy ocenić jako słuszną. Inaczej doktryna ‘U’ nie byłaby praktyczna.
· Jak mamy decydować, co zrobić?
Musimy opierać się na generalizacjach dotyczących danego przypadku i postępować zgodnie z ogólnymi regułami. Oceniamy prawdopodobne konsekwencje na podstawie minionych doświadczeń.
· Czy to rozróżnienie pokonuje zarzuty wysunięte powyżej przeciwko konsekwencjalizmowi?
- a propos zarzutu odwołującego się do nieokreślonego długiego łańcucha konsekwencji, których nie można było przewidzieć, trzeba przyznać, że chociaż w ograniczony sposób, to jesteśmy w stanie czynić sądy dotyczące konsekwencji naszych działań.
- Można nadal pytać, czy tylko konsekwencje mają znaczenie moralne (patrz zarzut 5.a.(2))
c. Konsekwencjalizm a spontaniczność
·
@: Teza, że GHP domaga się działań nieutylitarystycznych może być interpretowana szerzej. „Wolę, aby np. moi przyjaciele, żona itd. byli ze mną (dla mnie) z przyjaźni niż z wyrachowania dla jakiejś zasady GHP. Miłość czasem wymaga działań, gdzie się nie kalkuluje (nawet dla GHP)
· Następna trudność z konsekwencjalizmem jest związana z wymogiem brania pod uwagę antycypowanych konsekwencji. W nagłych sytuacjach konieczna jest spontaniczność, nie analiza antycypowanych konsekwencji.
· To prowadzi do sprzecznej z konsekwencjalizmem konsekwencji: Powszechne dobro ma się lepiej, jeśli nie próbujemy (przynajmniej czasami) oszacowywac konsekwencji naszych działań. To co jest ważne to niereflektywne przekonanie, że to właśnie powinno być teraz uczynione. (Więcej żyć będzie uratowanych, jeśli będziemy ratowali ludzi bez względu na konsekwencje)
· Tak więc GHP domaga się czasami, abyśmy nie zachowywali się jak nie-utylitaryści.
d. Czyn i reguła –
...
The9