Etyka cnót (Anscombe, MacIntyre, inni)
I. Krytyka Deontologizmu i Utylitaryzmu
1. Elisabeth Anscombe (Modern Moral Philosophy [1958])
-
Philppa Foot, Natural Goodness
- Krytykowała dominujące teorie moralne (deontologizm, utylitaryzm) – ich sposób formułowania teorii moralnej na wzór deontologii opartej na uniwersalnych zasadach moralnych, z których wyprowadzane są obowiązki (nakazy, zakazy moralne). Nie istnieją takie ogólne (abstrakcyjne) sytuacje, tylko konkretne (szczegółowe) okoliczności, także decyzje podejmują konkretne jednostki.
- Wspieranie etyki na ogólnych zasadach i obowiązkach ma sens jedynie, jeśli opierają się one na autorytecie – źródle obowiązku moralnego (Takim autorytetem mógłby być jedynie Bóg). Jednakże dla współczesnego człowieka (często ateisty) takiego autorytetu nie ma.
2. MacIntyre, Dependent Rational Animals
- Niepowodzenie w uzasadnieniu etyki na gruncie filozofii Kanta i utylitaryzmu doprowadziło do rezygnacji z takiego uzasadnienia i opanowania filozofii moralnej przez emotywistów.
3. Wezwanie (Anscombe, MacIntyre) do konstruowania teorii etycznej na wzór Arystotelesa.
· Punktem wyjścia takiej teorii miała być analiza kategorii dobrego życia.
· uważają, że: wiele można uzyskać skupiając cię na predykatywnym (raczej niż atrybutywnym) użyciu słowa „dobry” (jak u Arystotelesa):
- rozróżnienie („atrybutywny” „predykatywny”)
atrybutywny = np. wyrażenie „to ciastko jest dobre” w znaczeniu, „lubię je”. Tutaj „dobry” oznacza jedynie wyrażenie osobiste upodobanie (@ przypisywanie cechy)
predykatywny = np. „aspiryna jest dobrym lekiem przeciw bólowym.” – to twierdzenie o świecie
- Arystoteles używa terminu „dobry” w sensie predykatywnym
· Zbyt wiele uwagi poświęcono pojęciom „thin” (dobro, zło, słuszność etc.); niewystarczająco natomiast pojęciom „thick” (szczodrość, tchórzostwo, roztropność itd.)
II. Arystoteles:
· Eudaimonia = eu + daimonion - „dobro-byt”; aktyw. angaż. się w rzeczy, niż tylko bierne ich dośw.
· Szczęśliwy człowiek = to nie ten, którego życie jest wypełn. pasyw. przyjemnościami, ale ten kto wyróżnia się tymi aktywnościami i skłonnościami, które są charakterystyczne dla istoty ludzkiej.
1. Dobro
a. „Dobro dla”
· Dobro zależy od tego, o czyje dobro chodzi
- Odpowiedź na pytanie „Na czym polega dobre życie?” może być różna dla róż. istot.
- Np. różne rośliny w różnych warunkach rozkwitają lub więdną. Tak samo zwierzęta.
- Dobre życie polega na odpowiednich warunkach rozkwitu danej istoty [55]
- To samo można powiedzieć o dobrym życiu dla człowieka
· nie ma jednego dobra (jak u Platona, czy hedonistów)
· „dobro” = sposób istnienia określony przez naturę danego stworzenia
b. obiektywizm „dobra dla”
· Nie możemy zdecydować czy rodzicielska opieka jest dobra dla dzieci, ani że stabilne psychicznie osoby są lepszymi niż osoby neurotyczne.
· Są to kwestie, które się odkrywa, nie decyduje [56]
2. The Good for Human Beings: „Działalność duszy zgodna z cnotą”
a. Co to zdanie znaczy?
· Dusza = „Psyche” = Umysł (władza rozumu)
· Cnota = „arete” = excellence; w zgodzie z cnotą = w możliwie najl. sposób [57]
· CZYLI: Dobre życie to takie, w którym używamy rozumu, aby wytwarzać, działać i myśleć w najlepszy możliwy sposób
b. Phronesis (nie tylko inteligencja)
· nie chodzi tu jedynie o rozum jako intelektualna (akademicką) doskonałość
· chodzi o praktyczną mądrość, ponieważ nawet najwyższa forma dociekania intelektual. musi być kierow. dobrym zmysłem, jeśli ma być ono być owocne i dobre.
c. Kto może/nie może (@ albo ma trudniej) prowadzić dobrego życia?
· najlepiej: ci, kt są w wieku średnim, dobrze wykształceni, zabezpieczeni finansowo, szanowani w społeczeństwie
· NIE:
- niewolnicy, biedacy, ignoranci, głupcy
- także ci, którzy skupiają (specjalizują się) na jednym, wąsko wybranym celu (doskonałości w muzyce, lub sporcie...), zaniedbując przy tym ekonomiczną kondycję, przyjaciół, rodzinę, osiągnięcie szacunku społ., etc.)
3. Co to jest cnota?
Cnota moralna jest to stała dyspozycja (sprawność) do niezawodnego czynienia dobra.
4. Rodzje cnót (cnoty kardynalne)
Cnota sprawiedliwości, męstwa, umiarkowania, roztropności)
5. Nauczanie cnót (przez praktykę, naśladowanie, wzbudzanie odpowiednich uczuć, opowieści, przykład)
III. Ogólna charakterystyka współczesnej etyki cnót
Charakterystyka będzie przebiegać na trzech płaszczyznach:
(1) Problemu właściwego przedmiotu etyki [podmiot moralny vs. czyn moralny;
(2) Kryterium moralnego wartościowania [ideał człowieka cnotliwego vs. uniwersalne zasady moralne;
1. Etyka podmiotu a etyka czynu
a. Współczesna etykę cnót określa się mianem etyki podmiotu [agent-centered ethics], skoncentrowanej na zadaniu odpowiedniego kształtowania moralnego sprawcy [perfekcjonizm]; Główne pytanie: Jakim powinienem być człowiekiem?
b. Jest przeciwstawiana tzw. etyce czynu [act-centered ethics], koncentrującej się na ocenie moralnej ludzkich działań i ich konsekwencji (zarówno etyka kantowska jak i utylitaryzm). Główne pytanie: co powinienem czynić?
c. Oba pytania można traktować jako wykluczające się bądź komplementarne:
· Początkowo (prekursorzy EC) traktowali te pytania jako wykluczające się. Swoje koncepcje EC formułowali w radykalnej opozycji do deontologii kantowskiej, w której stosując zasadę uniwersalizacji, wyprowadza się rygory deontyczne. Są one kategoryczne [bezwarunkowe] i uniwersalne bez względu na okoliczności (także intencje, motywy, kondycję moralną sprawcy).
·
Takie ignorowanie podmiotowych aspektów czynu widoczne jest u Juli Driver
[Uneasy Virtue, 2004]
· Koncepcje te były formułowane także w opozycji do utylitaryzmu. Tenże (ze względu na konsekwencjalistyczne podejście do ludzkiego działania) kieruje całą uwagę na kalkulacje przewidywanych skutków działań; kondycja moralna sprawcy, jego intencje, czasami nawet sama treść działania [jak w przypadku kolegi naukowca, który poradził publikacje tekstu licząc na kompromitację autora, a tymczasem ten ostatni odniósł wielki sukces] są nieistotne.
d. Oceny moralne czynu i jego sprawcy są niezależne – podstawowe założenie etyki czynu
@N: Pomocne w zrozumieniu sporu i jego ocenie jest rozróżnienie pomiędzy moralną słusznością a moralnym dobrocią czynu.
Moralna słuszność = zgodność z normą (lub produkowanie obiektywnie pożądanych stanów rzeczy)
Moralna dobroć = działanie motywowane dobrą intencją
- Zwolennicy etyki czynu nie dostrzegają żadnego logicznego związku pomiędzy wartością moralną czynu a wartością moralną jego sprawcy.
- Etycy czynu nie zatrzymują się na ocenie moralnej sprawcy działania (jego intencjach i postawy moralnej), ograniczają się jedynie do oceny słuszności (zgodności z normą) działania.
e. Etycy cnót – kondycja moralna determinuje moralna wartość czynu
· Ich zdaniem, żaden akt nie dokonuje się sam, to człowiek działa i od jego kondycji moralnej zależy jakość jego czynów. Odwołują się zatem do kategorii moralnej dobroci czynu (nie słuszności)
· Argumenty:
(1)
Działalność charytatywna polityka: Można sobie wyobrazić, że ktoś bierze udział w działalności charytatywnej jedynie po to, aby manipulować opinią publiczną w czasie wyborów.
(2) Łatwo sobie wyobrazić, jak zmiana intencji zmienia moralną kwalifikację czynu
(3) Łatwo wyobrazić sobie czyny, kt spełniają zewnętrzne kryteria (przechodzą test uniwersalizacji, są zgodne z zasadą maksymalizacji użyteczności, ale intencje są godne pożałowania (działalność charytatywna, „rada kolegi naukowca”)
(4) Biorąc pod uwagę, że w życiu mamy do czynienia z konkretnym działaniem a nie abstrakcyjnymi czynami, czy wobec tego można nadal radykalnie oddzielać moralną wartość czynu od wartości moralnej jego sprawcy?
· Wniosek na podstawie (1-3):
Adekwatna ocena moralna konkretnego czyni nie może być dokonana niezależnie od intencji sprawcy działania. Samo badanie moralnej słuszności czynu, czy to na podstawie analizy natury czynu (Kant) czy konsekwencji (utylitaryzm) jest dalece niewystarczający, a tym samym błędne. Zatem intencje i postawy moralne sprawcy działania, wbrew temu, co sądzą etycy czynu, mają duże znaczenie w ocenie moralnej wartości samego czynu.
...
The9