Teorie pielęgnowania.
HILDEGARD PEPLAU
Urodziła się w roku 1909 w Pensylwanii. W 1931 roku otrzymała dyplom pielęgniarki, w 1947 uzyskała stopień magistra pielęgniarstwa, w 1953 tytuł doktora pedagogiki.
Teoretyczny model H. Peplau został opublikowany w 1953 roku w opracowaniu pt. "Relacje międzyludzkie w pielęgniarstwie". Autorka zwróciła w nim uwagę na naukowy charakter pielęgniarstwa i humanizm. Uważała, że rozwój pielęgniarstwa wymaga skupienia uwagi na naukowych wyjaśnieniach relacji pacjent - pielęgniarka i ciągłego stawiania pytań oraz pogłębiania koniecznych wyjaśnień w tej sprawie.
- H. Peplau zakłada, że pielęgniarka powinna być profesjonalistką podejmującą jako swojąpodstawową funkcję - funkcję terapeutyczną.
Profesjonalna pomoc pielęgniarki, umożliwiająca pacjentowi zrozumienie własnego problemu a później jego aktywne rozwiązywanie przyczynia się do rozwijania zachowań konstruktywnych w stosunku do siebie i w stosunku do innych.
Aby pomoc pielęgniarki była efektywna - konieczne jest ciągłe skupianie się na wzajemnym zrozumieniu się oraz identyfikowaniu złożonych czynników.
Zapewnienie profesjonalnej pomocy człowiekowi potrzebującemu polega na ułatwieniu mu radzenia sobie z własnymi problemami. Wymaga to od pielęgniarki wiedzy, sprawności, znajomości technik interpersonalnych i metod postępowania w sytuacjach trudnych.
Za bardzo istotną uważała sprawę zaakceptowania przez pielęgniarkę każdego pacjenta, okazywanie mu szacunku i zdobywanie szacunku pacjenta. Ten właśnie szacunek warunkuje podejmowanie wspólnych wysiłków w rozwiązywaniu problemów i w dążeniu do osiągnięcia celów. Zależy to także od osobowości pielęgniarki i tego jaki wpływ na nią wywiera samo pielęgniarstwo.
Oddziaływania terapeutyczne są możliwe dzięki właściwej komunikacji, która przebiega w kilku fazach:
- Faza orientacji — dotyczy orientacji pielęgniarki w tym, co jest dla pacjenta niejasne, nieokreślone, niezrozumiałe, co zaburza jego poczucie bezpieczeństwa, co stanowi jego problem wymagający wyjaśnienia wspólnie z pacjentem i jego rodziną i tymi, których ten problem dotyczy. Proces orientacji pacjenta powinien przebiegać tak aby budził u niego akceptację i zaufanie do pielęgniarki oraz świadczył o uznaniu jego autorytetu.
- Faza identyfikacji - pacjent uzyskuje możliwość obchodzenia się bez pomocy pielęgniarki i pomaga sam sobie. W tej fazie Autorka wymienia 3 rodzaje zachowań:
1. partycypowanie i współdziałanie.
2. niezależność lub izolowanie się od pielęgniarki.
3. bezradność i pełna zależność.
W przebiegu fazy identyfikacji duże znaczenie mają wcześniejsze doświadczenia pacjentów z różnymi ludźmi. Pacjenci łatwiej identyfikują się z tymi pielęgniarkami, które postrzegają jako podobne do kogoś, kto w ich życiu pełnił ważną rolę.
- Faza eksploatacji - pacjent osiąga zdolność do korzystania w pełni z oferowanej pomocy,wykazuje większe zainteresowanie rozszerzeniem samoopieki, podejmuje samodzielneinicjatywy, ma zwiększone poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie i zachowaniazdrowotne.
- - Faza rozwiązania - pacjent formułuje nowe cele, przygotowuje się psychicznie do powrotudo domu.
Wg H. Peplau pielęgniarka pełni określone role w relacji z pacjentem:
1. Obcego - czyli obcym jest ten kogo nie znamy, pacjent spotykając pielęgniarkę, której nie zna pyta: kim jest?, czego mogę od niej oczekiwać?, jak będzie mnie traktować?.
2. Źródło informacji - zadaniem pielęgniarki jest rozróżnienie tego, kiedy pacjent odniesie większą korzyść z uzyskania krótkiej, jasnej odpowiedzi, od tych, w którym pacjentowi bardziej pomoże dłuższa rozmowa i pobudzanie do własnych przemyśleń.
3. Nauczyciel — pielęgniarka zapewnia pomoc w konstruktywnym uczeniu się, przygotowuje pacjenta do radzenia sobie z problemami i do rozwiązywania tych problemów.
4. Przywódca - najbardziej właściwe w pielęgniarstwie jest przywództwo demokratyczne, ponieważ zapewnia aktywny udział wszystkich uczestniczących w danym przedsięwzięciu, tzn. pacjent jest aktywnym uczestnikiem rozpatrywania tego co dotyczy jego leczenia, pielęgnowania i spraw z tym związanych.
5. Zastępca- pacjent przenosi na pielęgniarkę rolę kogoś kogo kiedyś znał, w sposób nieuświadomiony przenosi na nią swoje uczucia i oczekiwania jakie wcześniej łączył z tamtą osobą a to utrudnia właściwe relacje terapeutyczne. Pielęgniarka powinna uświadomić mu, że jest kimś innym, co pozwoli na kształtowanie dojrzałej relacji pielęgniarka - pacjent.
6. Konsultant - w podejmowaniu tej roli istotne znaczenie ma wiedza, umiejętność słuchania i obserwacji, gromadzenia informacji, dzięki którym doradztwo umożliwi choremu stopniowe dokonywanie odkryć o sobie samym.
Model relacji międzyludzkich jest teorią rozwoju człowieka i cechuje go wielka przydatność w praktyce pielęgniarskiej. Podstawowymi koncepcjami w tej teorii są: proces międzyludzki, lęk i komunikowanie. W procesie kształtowania relacji pielęgniarka zapewnia taką pomoc jaka jest potrzebna pacjentowi do dynamicznego rozwoju osobowości w kierunku jej dojrzałości. Rozwój ten jest możliwy dzięki siłom jakimi dysponuje każdy człowiek, a który osiąga w procesie rozwiązywania problemów. W tym procesie dochodzi do zmiany wzorców, przyjmowania nowych doświadczeń, myślenia, rozwoju kontroli własnych zachowań. Pielęgniarka praktyk powinna być też naukowcem - w procesie zapewnienia pomocy pielęgniarka sama się rozwija.
Współczesne ujęcie komunikacji pielęgniarka - pacjent potwierdza autentyczność dzieła tej Autorki.
Znaczenie podstawowych pojęć:
Człowiek:
- rozwijający się system o charakterystycznych właściwościach fizjologicznych,biochemiczny i interpersonalnych,
- unikatowa struktura biologiczna, psychiczna, duchowa, społeczna,
- zdolny do rozwoju, samorealizacji i do współżycia ze środowiskiem,
- o jego odrębności decyduje niepowtarzalność jego potrzeb, reakcji na sam bodziec i specyficzny sposób redukcji napięcia wytwarzanego przez potrzeby,
- ma własną siłę umożliwiającą zmiany i rozwój, który zachodzi w procesie interakcji z innymi osobami i ze środowiskiem, które także zmieniają się bardzo dynamicznie,
- w czasie życia nabywa specyficzną wiedzę, opanowuje własne mechanizmy percepcji i reagowania na otaczające zjawiska, które pozwolą na zachowanie tożsamości i wypełnianie określonej roli życiowej,
- jego rozwój wynika z lęku, który wywołuje zachowania mobilizujące do zachowania zdrowia i takie, które to zdrowie osłabiają.
Zdrowie:
- to siła, która umożliwia rozwój osobowości, kreatywności, konstruktywnego iproduktywnego myślenia,
-jego wskaźnikiem są umiejętności interpersonalne człowieka,
-jest stopniowane w zależności od poziomu lęku jaki człowiek odczuwa,
- to zdolność człowieka do przekształcania odczuwanego lęku w zachowania produktywne,
- rozumiane jest w wymiarze społecznym.
Środowisko:
- można je rozpatrywać jako: mikroświat ( czyli procesy psychiczne, kultura, które wpływająna przyjmowanie przez człowieka wierzeń i obyczajów),
- jako środowisko terapeutyczne ( czyli środowisko fizykosocjalne w relacjachpielęgniarka/pacjent, w którym pielęgniarka odpowiedzialna jest za kształtowanie tegośrodowiska, może promować wzorce zachowań zdrowotnych i wpływać na przedłużeniezachowań zdrowotnych pacjentów),
-jako środowisko ustrukturalizowane ( różny urządzenia, regulaminy),
- środowisko nieustrukturalizowane ( interakcje międzyludzkie wpływające na zdrowiepsychiczne człowieka, na kształtowanie jego wzorów samoopieki i samo wiedzy).
Pielęgnowanie:
- to proces terapeutycznej i interpersonalnej relacji pielęgniarka- pacjent,
-jego celem jest osiągnięcie zdrowia poprzez wykorzystanie procesu interpersonalnego
( czyli dojrzewającej, przemyślanej, kształtującej siły, kierującej rozwojem pacjenta w
zakresie umiejętności rozwiązywania problemów),
- pielęgnowanie to pomaganie w rozwoju osobowości, konstruktywnym życiu, życia włączności ze środowiskiem, w przywracaniu zdrowia, w zaspokajaniu potrzeb, w radzeniusobie w rozwiązywaniu trudnych sytuacji i w rozwiązywaniu konfliktów, w radzeniu sobie zfrustracją i stresem, w rozumieniu własnych problemów, w rozwijaniu możliwości kontroliwłasnych zachowań pacjenta,
-jest uwarunkowane unikatowością człowieka wynikającą z ogromnej złożoności czynników, które na niego oddziałują (środowiskowych, kulturowych, obyczajowych, religijnych).
VIRGINIA HENDERSON
V.H. żyła w latach 1897 - 1996, była pielęgniarką, nauczycielem, autorką wielu publikacji z zakresu pielęgniarstwa. Była kontynuatorką idei F. Nightingale. W opracowaniu Pt. „Podstawowe zasady pielęgniarskiej troski" przedstawiła definicję unikatowej funkcji pielęgniarki oraz 14 podstawowych potrzeb człowieka, wokół których skupiały się zasadnicze komponenty pielęgniarstwa.
Cyt. „ unikatową funkcją pielęgniarki jest asystowanie pojedynczemu człowiekowi zdrowemu lub choremu w podejmowaniu tych aktywności, znaczących zarówno dla zachowania i przywracania zdrowia, albo spokojnego umierania, które mógłby on podejmować bez pomocy, gdyby miał potrzebną do tego siłę, wolę i wiedzę. Pomoc ta jest zapewniona w taki sposób, aby mógł on odzyskać zupełną niezależność - tak szybko jak to jest tylko możliwe".
Unikatowe funkcje stawiają przed pielęgniarką trudne i złożone zadania. Zapewnienie pomocy wymaga odpowiedzi na konkretne oczekiwania człowieka zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami fizycznymi, emocjonalnymi i reedukacyjnymi a także z jego ograniczeniem występującym w różnych sytuacjach. Zapewnienie pomocy wymaga właściwego reagowania wtedy kiedy pacjent potrzebuje natychmiastowej pomocy i wtedy kiedy konieczne jest planowanie długoterminowego asystowania.
Potrzeby człowieka wg V. Henderson:
1. Normalne oddychanie.
2. Odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów.
3. Wydalanie.
4. Poruszanie się i zachowanie właściwej postawy: chodzenie, leżenie, siedzenie, zmiana pozycji.
5. Sen i odpoczynek.
6. Dobieranie odpowiedniej odzieży i bielizny.
7. Utrzymanie prawidłowej ciepłoty ciała poprzez dobieranie odzieży i wprowadzanie zmian w środowisku.
8. Utrzymanie czystości i schludnego wyglądu oraz zabezpieczenie ciała przed urazami.
9. Unikanie zagrożeń ze strony środowiska i unikanie ranienia innych.
10. Komunikowanie się z innymi oraz wyrażanie emocji, potrzeb, lęków.
11. Podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z własnymi wierzeniami.
12. Podejmowanie pracy zapewniającej zyskiwanie poczucia osiągnięć.
13. Zabawa i uczestniczenie w różnych formach rekreacji.
14. Uczenie się, odkrywanie, zaspakajanie pragnienia poznania nowego jako niezbędnych dla zdrowia i dla normalnego rozwoju.
Pielęgniarka asystuje choremu w zaspokajaniu potrzeb biologicznych (1-9), psychospołecznych(10-14) wtedy, kiedy jemu samemu brakuje koniecznej do tego siły, chęci, wiedzy w taki sposób, aby mógł to czynić sam, w pełni niezależnie.
Jako istotny warunek efektywności pielęgnowania V. Henderson wskazywała konieczność jego pisemnego planowania, które wymusza na tych, którzy je przygotowują, refleksyjne przemyślenia indywidualnych potrzeb pacjenta a także rozważenie czynników substytucyjnych, związanych ze środowiskiem, w którym te potrzeby mają być zaspokojone. Pisemne planowanie zapewnia ciągłość opieki i umożliwia świadczenie jej w określony sposób. Zdaniem V. Henderson wszystkie pielęgniarki powinny posiadać wysokie kwalifikacje, nie powinno być podziału na lepiej i gorzej kwalifikowane. W zapewnieniu pomocy opiekuńczej konieczna jest wrażliwość, wiedza i refleksja.
Kompetencje pielęgniarki stanowią istotny warunek możliwości modyfikowania postępowania opiekuńczego w zależności od przemian zachodzących w potrzebach pacjentów.
W modelu V. Henderson za nadrzędne pojęcia uznawane są:
1. Osoba — niezależna całość, cechująca się 14 uniwersalnymi potrzebami, które to potrzeby człowiek zaspokaja w sposób swoisty i w pełni zindywidualizowany, osobę ludzką cechują relacje między ciałem a umysłem.
2. Zdrowie - czyli zdolność człowieka do niezależnego funkcjonowania w zaspokojeniu jego 14 podstawowych potrzeb zdrowotnych.
3. Środowisko - to wszystko co wpływa na zdrowie człowieka i warunkuje zaspokajanie jego potrzeb, podkreśla znaczenie zdrowego środowiska , rodziny, zwraca uwagę na interakcje oraz komunikowanie się oraz znaczenie relacji terapeutycznych, odnosi się do sprawiedliwości społecznej w odniesieniu do zabezpieczenia wszystkim ludziom takich warunków socjalno-bytowych, jakich wymaga zaspokojenie ich podstawowych potrzeb.
4. Pielęgnowanie - zostało zdefiniowane jako unikatowe funkcje pielęgniarki: asystowanie i pomaganie człowiekowi zdrowemu lub choremu w wykonywaniu tych czynności, które są znaczące dla zdrowia jego utrzymania lub odzyskania a także dla zapewnienia człowiekowi warunków spokojnej śmierci,
-to pomaganie w podejmowaniu przez pacjenta czynności bez pomocy pielęgniarki - w pełni niezależnie i w specyficzny dla pacjenta sposób,
- to pomaganie w taki sposób, aby pacjent mógł odzyskać pełną niezależność najszybciej jakto tylko możliwe.
V Henderson wyraźnie określiła miejsce i rolę pielęgniarki w opiece nad zdrowiem człowieka w różnych środowiskach ( dom, szkoła, szpital, zakład pracy). Definiuje pielęgniarstwo jako naukę, która zapewnia korzystanie w praktyce z twierdzeń pewnych uzasadnionych i racjonalnych . Pielęgniarstwo jest też sztuką bo zapewnia zindywidualizowaną pomoc, która wymaga od pielęgniarki twórczego planowania. Autorka uzasadniała potrzebę kształcenia pielęgniarek na poziomie akademickim, nie posługiwania się teoriami innych nauk, stosowania metod rozwijających refleksyjność pielęgniarek.
Praktyka pielęgniarska w opracowaniach V. Henderson wymaga od pielęgniarek:
- pełnej samodzielności i odpowiedzialności,
- dysponowanie wysokim poziomem wiedzy,
- podejmowania badań naukowych,
- sprawności intelektualnych,
- sprawności interpersonalnych,
- opracowywania koniecznych technik,
- uczestniczenia w zespołach interpersonalnych.
Metodyczne postępowanie pielęgniarki zmierzające do profesjonalnej opieki powinno opierać się o :
- gromadzenie danych,
- pisemne i szczegółowe opracowanie planu opieki,
- dokładne wykorzystanie planu i dokonanie w nim modyfikacji,
- ocena osiąganych rezultatów.
Opracowania i koncepcje V. Henderson ukierunkowały rozwój nowoczesnego pielęgniarstwa oraz umiejscowiły go w całokształcie opieki nad zdrowiem i podejmowania działań na rzecz efektywności i jakości.
W roku 1960 V. Henderson wydała w USA „ Podstawowe zasady opieki pielęgniarskiej". Wg Autorki niezbędne cechy pielęgniarki to:
- wysoka wrażliwość,
- umiejętność interpretacji sygnałów,
- umiejętność kształtowania konstruktywnych relacji,
- umiejętność planowania,
- twórcze podejście do swojej pracy,
- ...
nozoko