ADOLF HITLER KAROL GR�NBERG Biografia KSI��KA i WIEDZA Ok'adk' i strony tytu'owe projektowa' Jerzy Rozwadowski Zdjgcia pochodz� z G'�wnej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pami'ci Narodowej Copyright by Wydawnictwo "Ksi��ka i Wiedza" Warszawa 1994 Wydanie III, poprawione i uzupe'nione. Obj. ark. wyd. 29,5. Obj. ark. druk. 30+I ark. wk'. ilustracyjnej. Zak'ady Graficzne w Poznaniu. Zam. nr 71417/92 Trzyna�cie lysigcy sto siedemnasta publikacja, ,I i W'' ISBN 83-05-12670-6 Wst'p W instytutach naukowych i katedraeh uniwersyteckich wielu pa�stw p owadzone s� barlamia nad zjawiskiem faszyzmu w og�le, a.hi�tleryzmu w szczeg�lno�ci. Rezultatem tych prac s� analityczne i syntetyczne publikacje. Istatme w�r�d nich miejsce zajmo:wa'a i nadal zajznuje polityczna kariera, dzia'alno�� oraz �e�hy osobo- wo�ei Adalfa Hitlera. Wyabra�enie a sz rokiej skali odj'tych w tym zakre ie bada� daje ksi��ka Gerharda Schreibera H�tler. Inter= pretation,en 1923-1983. Ergebn�sse; Methoden un,d ProbleTn,e der Forschu'ng (Darmstadt 1984) zawieraj�ca obszern�, chocia� niekom- plebn� jeszcze bibliografi'. Razmaite aspekty tej prnblematyki stanowi� r�wnie� przedmiot tw�rczy h za nteresowa� podskach historyk�w, ekfl omist�w, sacjo- log�w i politalag�w. Znana w ol kim przek'a ie ksi��ka angiel- skiego historyka Alana Bullocka nie uwzgl'dnia wielu materia'�w �r�d'owych, w tym obszernej dokumentacji, wspomnie� i relacji, jak r�wmie� rozleg'ej literatury przedmiatu, ktara narasta'a w ci�gu dwudziestu kilku lat od czasu opublikowania Stud�u%n, tyrani.i. W niniejszej pracy u.wzgl'dniana w szer4kim zakresie padstaw' dokumentacyjn�, w szczeg�l;no�ci materaa'y z pro esu hitlerowskich zbrodniarzy wojenny�ch (IMT) w Nwrymberrdze; proces�w, kt�re to- czy'y si' pa2ed Ameryka�skim Trybuna'em Wajskflwym; s raw razpatrywanych przez Najwy�szy l5rybuala' Na o owy w Polsce i inne. Istotne rnaczenie maj� opublikowane przem�wienia Hitlera zar�wno te; kt�re by'y przeznaczane do publicznej wiado�mo�ci, jak i utajnione - w pastaci dyrektyw ality znych i militar nyeh. S� to tak�e poszczeg�lne wypowiedzi pryw.atne (znane ja.ko "Tischges- 5 prache") oraz dokonany przez Martina Bormanna zapis wynurze� politycznych liitlera w ostat ich miesi�cach isbnienia Trzeciej Rze- szy. Wiele materia'u informacyjnego, zw'aszcza w odniesieniu do osobowo�c� liitlera, dostarczaj� pami tniki J. Goebbelsa, A. Speera, H. Franka i innych dygnitarzy Trzeciej Rzeszy, marsza'k�w i gene- ra'�w, kt�rych by' zwierzchnikiem. Na uwag' zas'uguj� te� relacje os�b niemal stale przebywaj�cych w najbli�szym otoczem.iu fiitle- ra. Do nich nale�� w szczeg�lno�ci: adiutant Nicalaus von Belov, kamerdyner Heinz Linge, ordynans Otto G�nsshe, pilot Hans Baur, kierowca Erich Kempka, a tak�e kilka osobistych sekretarek. Wykorzystane zosta'y cz'�ciowo materia'y dotycz��ce Ewy Braun araz fragmenty wywiad�w prasowych udzielonych po wojnie przez jej sio ry Ils' i Gret'. Wiele istotnych informacji zawieraj� pami'tniki dyplomat�w, kt�- rzy prowadzili rozmowy i rokowania z Hitlerem jako kanclerzem Rzeszy niemieckiej. Odnosi si' to w pierwszym rz'dzie do minis- tr�w: A. Edena, J. Be.cka, kanclerza Austrii K. Schuschnigga; am- basador�w: J. Lipskiegn, A. Fran ois-Ponceta, N. Hendersana, C. Burkhardta, A. Wysockiego, J. Gawro�skiego, G. Gafencu, a tak- �e pracownik�w r��nych szczebli w przedstawicielstwach dyploma- tycznych, jak p'k A. Szyma�ski, W. Bierie�kow, P. Schmidt i innych. Trzecia Rzesza i jej tw�rcy negatywriie aci��yli nad biegiem dziej�w powszechnych i polsk�ch. Dotyczy to zar�wno skutk�w bez- po�rednich, jak i po�rednich wojny totalnej, kt�r� prowadzili przez sze�� lat nie tylko z pa�stwami, ale i z ca'ymi narodama. Uw gl'd- nienie osobistej roli Hitlera jako ixispiratora i animatora imperia- listycznych tendencji Niemiec u'atw a zrozumienie tych zagadnie�. Przekonywaj�co pisze na ten temat grof. Fra ciszek Ryszka: "Casus Hitlera nie jest oboj'tny uczuc�awo, a nie powinien by� oboj'tny intelektualnie, i to w kategorii mo�liwie szerokich zainte- resowa� spo'ecznych. Chcemy czy nie chcemy, Hitler sta' si' posta- ci� historyczn�. Co wi'cej: jego z'owr ga rola w histor� musia'a utrwali� si' w pama'ci tych, co prze�yli i przecierpieli w jn'. Lecz i m'odsze pokolenie �yje niejako w cieniu wojny. Gdyby przepro- wadzi� sonda� opinii przeci'tnego Polaka - czytelnika prasy, radios'uchacza, a zw'aszcza telewidza, mo�na by z du�ym stopniem prawdop�dobie�stwa za'o�y�, �e Adolf Hitler jest najbardziej zna- n� postaci� z naj:nowszej historii powszechnej, oczywi�cie w�r�d wszystkich postaci: pozytywnych i negatywnych [...)" (Cz'oz.uiek naz- , , ) cuiskie n, Hitler, w: "O�ra tir 2,1974 s.11 . Metaforyczne okre�lenie: "Hitler to geniusz z'a, .ale... geniusz", u�ywane do�� powszechnie, nie jest w'a�ciwe. Wystarczy przypo- ,mnie�, �e w �cis'ym, naukow�o u2asa dmiomym poj'ciu - geniusz jest synonime n postaci tw czej, symbalem torowania drogi post'- powemu, humanita rnemu procesowi razwnju. Ce h� geniusza jest zdolno�� do syntezy wy�sze o storpnia, umo�liwiaj�cej d konanie prze'omu w dziedzimie wiedzy, kultury, sztuki. W tym sens�e nie mo�na m�wa , �e Hltler by' genia:lny. Nie po ostawi' po sobie ory- ginalny h my�li. By' ko ty nuatorem rea kcyj ej w swej tre�ci spu�- cizny irruperializmu ni miec ieg , uzupe'niaj�c go przez stosowanie najbardziej bezwzgl'dnych, okru�tnych metod podb ju i domvnacji na zagarni'tych obs.zararh. �ycie i dma'alno�� Hitlera cechowa' przede wszystkim brak skrwpu'�w w d.��eniu do "celu, kt�ry u�wi'- ca wszel.kie �rodki", Osobowa�� Hitlera przypad'a wi'c d gustu warstw 7n, kt�re pragn''y kontynuowa� tradycje prusactwa w sen- sie pr yswojenia bezwarunkoweg4 pos'usze�stwa jako nieadzowne- go sk'adnika militaryzacji spo'ecze�stwa. Celem by'o przygotowa- nie Niemc�w do podj'cia rol� "Herrenvolku", predestynowanego przez hist ri' i Opatrzno�� d u�yskania d m�nacji nad �wiatem. Wiele osab zadaje so bie rzecie� pytana�e, jak m�og'o si' sta�., �e- by "nieudacznik" �yciowy zdoby' popularno�� w szerokich wars- twach naradu niemaeckieg , nie b'd�c azawet - a� do 1932 roku- obywatele m Rzeszy. W jaki spos�b d szed' do najwy�szych stano- wisk? Spraw' t' mfl�na wyja�ni� p d warunkiem uwzgl'dnienia stanu spo'ecznej eduka ji i m ntalna�ci Niemc�w w zerszym kon- tek�cie wydarze� lat dwudziestysh d trzydziestyrh. Sz.czeg�lnie przy tym isto!tn�e jest Yvyja�nienie zasadniczych roblem�w. Zawieraj� si' one w o powiedziach na pytania: jakim kla9om i warstw m od- powiada'y pragram i polity ne cele Hitlera? Czyje "zam�w�enie spo'eczne" �realizowa'? Jaka by'a rala F�hrera w zakresre rozbudze- ia za vnteresowania kapita'u i junkr�w now� edycj� "Drang nach Osten"? W istniej�cej w�wczas koniunkturze na kreowanie "F�hrera" Adolf Hitler mia' spore predyspozycje do tej roli wykazuj�c ta- lent organizatorski i orato,rski. Zanim zasta' ostatecznae "wylanso- wany", musia' prz.ecie� zu�y� wiele energii dla przekona�ia r��nych 6 ? kr'g�w eli,tarny h oraz Reichswehry, aby nauczy'y si' odr��nia� pseudflsocjalistycmn� demagogi' NSDAP, zapewniaj�c� zd bywanie i rozszerzanie podstawy spolecznej, od rzeczywistych intencji jego i jego ekipy. W opracowany.ch na Zachadzie iografiach Hitlera stwierdza si', �e ru h nazistowski finansowany by' przez wielki ka pita', kt�ry trakrtowa' NSDAP i jej F�hrera w sposab raczej "in trum.entalny" upatruj�c w nich do�� skuteczny aparat do walki z komunizmem. W caeniu natom�ast pozostawaaj� biograf wie Hitlera niezwykle siln zaanga�owanie karpita'u finansowego i finansjery niemieckiej w realizacji farsowanego przez Hitlera planu zbroje� Trzeciej Rze- szy w celu przygatowania do agresji araz zaboru abszar�w nale- ��cych do pa�st-w, kt�re mia'y sta� si' ofiarami przysz'ej inwazja Wehrmachtu. Zagadnienie czynnik�w sprawczych jest tak samo istotne jak odpowied� na pytanie: cu� prodest? Nie by'a to wi'c "wojna ll�tlera", kt�ra w oderwaniu od ty h czyn ik�w sprawczych nio�e by� raktawana jako osabiste i samodzielne "przedsi'wzi'c ie" Adolfa fiitlera. Materia'y proces�w przeciwko Kruppowi oraz kie- rownictwu koncernu IG Farben-Industri:e wykazuj� w spos�b do- bitny, w czyim inter esie, dla powi'kszenia czyich zysk�w prowadzone by'y podboje w Europie. Zyski by'y tym wi'ksze, �e kierowany przez I-Iitlera aparat totalnego terraru umo�liwia' <przedsi'biarcam prze- mys'awym, a tak�e kol'onistom rolnym korzystanie z przymusowej, niezwykle taniej si'y raboczej, zw'aszc a milion�w wi'�ni�w obo- z�w koncentracyjnych oraz je�c�w wojennych. Pr�by biograficznego uj'cia zawaeraj� - rzecz zrozumia'a- zr��nicowane motywy przewodnie. Dla wielu os�b, kt�re zetkn''y si' z Hitlerem albo z nim wsp�'pracowa'y, motywem.przewodnim by'a jego "demoniczno��". Prezentowany z takich pozycji Hitler jest oso- b� abdarzon� "magnetycznymi" albo "hipnotycznymi" w'a�ciwo�- caami. Sugeruje si' p�rzy tym, �e dzi'ki owym cechom o!trafi' pod- porz�dkowa� sobie i zmusi� do uleg'o�ci rozm�wc�w, otoczenie i wszystkich podw'adnych. Uj'�ie takie jest i by' da odnym "ali- bi" dla przest'pc�w wojenny h, a nawet nazistowskiego systemu, kt�ry dzia'a� maa' wy'�cznie na ro2kaz jednej postaci, obdarzone "demaniczn� moc�", a zarazem "charyzmatycznymi w'a�ciwo�ciami". Zdaniem tych autor�w determinuj�c� si'� by'a silna, vVszechw'ad- na psychika F�hrera. Wobec tego pr�by zg''bienia spo'ecznej ge- nezy zjawiska nazi zrnu d uwarunkowanaa dzia'a� samego Hitlera pozbawione s� w�'kszego sezzsu. W nast.'pstwie tego mo�na spotka� si' wi'c z takimi sfnrmu'owaniami,jak nip:.: "Hitler by' cz'owiekiem, kt�ry sam� si'� sw...
kama2e